كتاب‌ها و سفرنامه‌هایی كه با موضوع حج نوشته و گردآوری شده‌اند
دیدار با خدا
سفرنامه‌نویسی یكی از بهترین و جذاب‌ترین روش‌های ثبت خاطرات است. خیلی از ما هم در سفرهایی كه داشته‌ایم فارغ از این‌كه بدانیم، سفرنامه‌نویسی هم قاعده و قانون خودش را دارد. همین هم شده كه نتیجه چیز جالب و دلچسبی از آب درنیامده و در نهایت جایی جز ته كشو و قاطی بقیه دستنوشته‌هایمان نداشته است. در سفرنامه تا آنجا كه می‌شود باید از جزئیات حرف زد تا كسی كه سفرنامه را می‌خواند اطمینان حاصل كند كه روایتگر، چیزی را از قلم نینداخته باشد. در بیان این جزئیات هر چه نویسنده ساده‌تر و واضح‌تر صحبت كند می‌تواند ارتباط بیشتر و بهتری با خواننده برقرار كند. حالا كه این روزها موسم حج است بیایید با هم نگاهی به سفرنامه‌های حج بیندازیم و ببینیم زمانی كه تمام مردم توانایی رفتن به این سفر را نداشتند این سفرنامه‌ها چه اطلاعاتی به خواننده‌ها داده‌اند؟
الهام فیروزبخت
خسی در میقات
نویسنده: جلال آل‌احمد
جلال آل‌احمد وقتی 41 ساله بود این سفرنامه را نوشت. او سال 1343 به حج مشرف می‌شود و «خسی در میقات» حاصل این سفر است. این كتاب یك سفرنامه ساده نیست، بلكه علاوه بر این‌كه فضا و حال و هوای حج را بیان می‌كند به وضع اداره كاروان‌ها، كردار حاجیان، سازمان اداری عربستان و شركت‌های خارجی انتقاد می‌كند. البته نقدی كاملا شیرین و شاعرانه! كتاب این طور آغاز می‌شود «پنج و نیم صبح راه افتادیم ـ از مهرآباد و هشت و نیم اینجا (جده) بودیم. هفت و نیم به وقت محلی و پذیرایی در طیاره، صبحانه بی چایی یا قهوه... دو از نیمه شب گذشته بود كه زنگ تلفن بیدارمان كرد و ده بدو تا برسی و خداحافظی و ماچ و بوسه و چه شادی‌های بدرقه‌كنندگان! خیال می‌كردند بره گمشده به گله بازگشته و دو تا از دوستان با خنده‌های معنی‌دار بر لب كه یعنی: این دیگر چه كلكی است كه فلانی می‌زند. غافل از این‌كه نه كلكی بود و نه گله‌ای. بلكه مفر دیگری بود و آن بره گمشده حالا بدل به بز گری شده كه می‌خواهد خودش را بیشتر گم كند» و همین‌قدر شیرین و دلنشین ادامه پیدا می‌كند و خواننده با تمام احساسات درونی و بیرونی جلال طی این سفر ارتباط برقرار می‌كند.
با عزیزجان در عزیزیه
نویسنده: فرخنده آقایی
عزیزیه نام منطقه‌ای بزرگ در مكه است كه كاروان‌های ایرانی اغلب در آنجا اسكان می‌یابند. نویسنده با لحنی طنزآمیز در قالب یك داستان به شرح ماجرای سفر خود و عزیزجان و چند پیرزن می‌پردازد كه قرار است یك ماه در كنار هم زندگی كنند. این داستان فضایی زنانه و شاد دارد و اگر دنبال نگاهی عرفانی به مسأله حج هستید این كتاب برایتان مناسب نیست. با عزیزجان در عزیزیه، روایتگر تجربه شخصی فرخنده آقایی در سفر حج است. او در این كتاب خاطرات و حال و هوای چند بانوی مسن را كه عازم سفر حج شده‌اند بر پایه مشاهدات خود روایت كرده است.
اولین سفرنامه حج
اولین سفرنامه حج را ناصرخسرو نوشته است. علت مشرف شدنش به حج هم خوابی است كه او در 42 سالگی می‌بیند، از شغل دبیری در دستگاه سلجوقیان استعفا می‌كند و به حج می‌رود «شبی در خواب دیدم كه یكی مرا گفت چند خواهی خوردن از این شراب كه خرد از مردم زایل كند. اگر بهوش باشی بهتر است.
من جواب گفتم كه: حكیمان جز این چیزی نتوانستند ساخت كه اندوه دنیا كم كند.
جواب دادی: در بی‌خودی و بی‌هوشی راحتی نباشد. حكیم نتوان گفت كسی را كه مردم را
به بی‌هوشی رهنمون باشد، بلكه چیزی باید طلبید كه خرد و هوش را بیفزاید. گفتم كه: من این از كجا آرم؟ گفت: جوینده یابنده باشد. سپس، به سوی قبله اشاره كرد و دیگرسخن نگفت».
چادر كردیم رفتیم تماشا
ویرایش: زهرا ترابی
این كتاب جلد اول مجموعه «سفرنامه‌های قدیمی زنان» به كوشش رسول جعفریان است. سفر عالیه خانم شیرازی از كرمان به سمت بمبئی و شهرهای زیارتی كشور عربستان و عراق كه با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه است. شاید سفر و سفرنامه‌های زنانه از این رو جذابیت بیشتری دارد كه با تمام جزئیات و ریزه‌كاری‌ها ثبت می‌شوند و تصویر واضح‌تر و روشن‌تری از چگونگی سفر به ما می‌دهند.
به سوی خدا می‌رویم
نویسنده: سیدمحمود طالقانی
نویسنده این كتاب اولین امام جمعه تهران بعد از پیروزی انقلاب است. آیت‌ا... طالقانی در این كتاب سفرنامه‌ای كامل و جامع در مورد مراسم حج نوشته و هیچ چیزی از این مراسم را از قلم نینداخته است. در این كتاب دو سه فصل در مورد آمادگی‌های لازم برای حضور در حج، غذای مناسب، دارو و درمان و نكاتی در مورد بهداشت صحبت شده است. این سفر از ایران شروع شده و در عراق، شام، فلسطین و بیروت ادامه پیدا می‌كند و در نهایت به عربستان می‌رسد. این كتاب در 102 بخش نوشته و تدوین شده است، ولی همان‌طور كه در بخش‌های ابتدایی در مورد عراق و شام توضیحاتی داده شده باز هم دو بخش آخر درباره زیارت امام حسین(ع) در شب عاشورا در راه برگشت به ایران گفته شده است.
پنجاه سفرنامه حج قاجاری
به كوشش: رسول جعفریان
رسول جعفریان می‌گوید: «تعداد سفرنامه‌هایی كه در این دوره نوشته شده خیلی بیشتر از این تعداد است و قدیمی‌ترین سفرنامه این كتاب به سال 1231 قمری برمی‌گردد». سفرنامه‌های قاجاری در ده جلد به انتشار رسیده كه هر كدام از این سفرنامه‌ها در جای خود جالب و خواندنی هستند.
پرستو در قاف
نویسنده: علیرضا قزوه
این كتاب مجموعه یادداشت‌های علیرضا قزوه در سفر اولش به حج است كه با طبعی شاعرانه نوشته شده و هر یادداشت حاوی ابیاتی از بیدل، سعدی و دیگر شاعران از جمله خود نویسنده و پاره‌هایی از «سفرنامه ناصرخسرو» تا «خسی در میقات» جلال آل‌احمد است، اما ویژگی دیگر كتاب، خشم نویسنده از سعودی‌ها و و وهابی‌هاست كه به وضوح در متن كتاب دیده می‌شود. نویسنده در مورد نام كتاب هم چنین گفته كه نام «پرستو در قاف» به آنجا برمی‌گردد كه پرستو
نام پرنده‌ای است كه از جهت سفرهای بعیده و حج مشهور است و قاف هم عالم قرب حضرت رب‌الارباب و نیز تلفظ نام پنجاهمین سوره قرآن است.
نویسنده: جلال آل‌احمد
جلال آل‌احمد وقتی 41 ساله بود این سفرنامه را نوشت. او سال 1343 به حج مشرف می‌شود و «خسی در میقات» حاصل این سفر است. این كتاب یك سفرنامه ساده نیست، بلكه علاوه بر این‌كه فضا و حال و هوای حج را بیان می‌كند به وضع اداره كاروان‌ها، كردار حاجیان، سازمان اداری عربستان و شركت‌های خارجی انتقاد می‌كند. البته نقدی كاملا شیرین و شاعرانه! كتاب این طور آغاز می‌شود «پنج و نیم صبح راه افتادیم ـ از مهرآباد و هشت و نیم اینجا (جده) بودیم. هفت و نیم به وقت محلی و پذیرایی در طیاره، صبحانه بی چایی یا قهوه... دو از نیمه شب گذشته بود كه زنگ تلفن بیدارمان كرد و ده بدو تا برسی و خداحافظی و ماچ و بوسه و چه شادی‌های بدرقه‌كنندگان! خیال می‌كردند بره گمشده به گله بازگشته و دو تا از دوستان با خنده‌های معنی‌دار بر لب كه یعنی: این دیگر چه كلكی است كه فلانی می‌زند. غافل از این‌كه نه كلكی بود و نه گله‌ای. بلكه مفر دیگری بود و آن بره گمشده حالا بدل به بز گری شده كه می‌خواهد خودش را بیشتر گم كند» و همین‌قدر شیرین و دلنشین ادامه پیدا می‌كند و خواننده با تمام احساسات درونی و بیرونی جلال طی این سفر ارتباط برقرار می‌كند.
با عزیزجان در عزیزیه
نویسنده: فرخنده آقایی
عزیزیه نام منطقه‌ای بزرگ در مكه است كه كاروان‌های ایرانی اغلب در آنجا اسكان می‌یابند. نویسنده با لحنی طنزآمیز در قالب یك داستان به شرح ماجرای سفر خود و عزیزجان و چند پیرزن می‌پردازد كه قرار است یك ماه در كنار هم زندگی كنند. این داستان فضایی زنانه و شاد دارد و اگر دنبال نگاهی عرفانی به مسأله حج هستید این كتاب برایتان مناسب نیست. با عزیزجان در عزیزیه، روایتگر تجربه شخصی فرخنده آقایی در سفر حج است. او در این كتاب خاطرات و حال و هوای چند بانوی مسن را كه عازم سفر حج شده‌اند بر پایه مشاهدات خود روایت كرده است.
اولین سفرنامه حج
اولین سفرنامه حج را ناصرخسرو نوشته است. علت مشرف شدنش به حج هم خوابی است كه او در 42 سالگی می‌بیند، از شغل دبیری در دستگاه سلجوقیان استعفا می‌كند و به حج می‌رود «شبی در خواب دیدم كه یكی مرا گفت چند خواهی خوردن از این شراب كه خرد از مردم زایل كند. اگر بهوش باشی بهتر است.
من جواب گفتم كه: حكیمان جز این چیزی نتوانستند ساخت كه اندوه دنیا كم كند.
جواب دادی: در بی‌خودی و بی‌هوشی راحتی نباشد. حكیم نتوان گفت كسی را كه مردم را
به بی‌هوشی رهنمون باشد، بلكه چیزی باید طلبید كه خرد و هوش را بیفزاید. گفتم كه: من این از كجا آرم؟ گفت: جوینده یابنده باشد. سپس، به سوی قبله اشاره كرد و دیگرسخن نگفت».
چادر كردیم رفتیم تماشا
ویرایش: زهرا ترابی
این كتاب جلد اول مجموعه «سفرنامه‌های قدیمی زنان» به كوشش رسول جعفریان است. سفر عالیه خانم شیرازی از كرمان به سمت بمبئی و شهرهای زیارتی كشور عربستان و عراق كه با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه است. شاید سفر و سفرنامه‌های زنانه از این رو جذابیت بیشتری دارد كه با تمام جزئیات و ریزه‌كاری‌ها ثبت می‌شوند و تصویر واضح‌تر و روشن‌تری از چگونگی سفر به ما می‌دهند.
به سوی خدا می‌رویم
نویسنده: سیدمحمود طالقانی
نویسنده این كتاب اولین امام جمعه تهران بعد از پیروزی انقلاب است. آیت‌ا... طالقانی در این كتاب سفرنامه‌ای كامل و جامع در مورد مراسم حج نوشته و هیچ چیزی از این مراسم را از قلم نینداخته است. در این كتاب دو سه فصل در مورد آمادگی‌های لازم برای حضور در حج، غذای مناسب، دارو و درمان و نكاتی در مورد بهداشت صحبت شده است. این سفر از ایران شروع شده و در عراق، شام، فلسطین و بیروت ادامه پیدا می‌كند و در نهایت به عربستان می‌رسد. این كتاب در 102 بخش نوشته و تدوین شده است، ولی همان‌طور كه در بخش‌های ابتدایی در مورد عراق و شام توضیحاتی داده شده باز هم دو بخش آخر درباره زیارت امام حسین(ع) در شب عاشورا در راه برگشت به ایران گفته شده است.
پنجاه سفرنامه حج قاجاری
به كوشش: رسول جعفریان
رسول جعفریان می‌گوید: «تعداد سفرنامه‌هایی كه در این دوره نوشته شده خیلی بیشتر از این تعداد است و قدیمی‌ترین سفرنامه این كتاب به سال 1231 قمری برمی‌گردد». سفرنامه‌های قاجاری در ده جلد به انتشار رسیده كه هر كدام از این سفرنامه‌ها در جای خود جالب و خواندنی هستند.
پرستو در قاف
نویسنده: علیرضا قزوه
این كتاب مجموعه یادداشت‌های علیرضا قزوه در سفر اولش به حج است كه با طبعی شاعرانه نوشته شده و هر یادداشت حاوی ابیاتی از بیدل، سعدی و دیگر شاعران از جمله خود نویسنده و پاره‌هایی از «سفرنامه ناصرخسرو» تا «خسی در میقات» جلال آل‌احمد است، اما ویژگی دیگر كتاب، خشم نویسنده از سعودی‌ها و و وهابی‌هاست كه به وضوح در متن كتاب دیده می‌شود. نویسنده در مورد نام كتاب هم چنین گفته كه نام «پرستو در قاف» به آنجا برمی‌گردد كه پرستو
نام پرنده‌ای است كه از جهت سفرهای بعیده و حج مشهور است و قاف هم عالم قرب حضرت رب‌الارباب و نیز تلفظ نام پنجاهمین سوره قرآن است.
