گزارشی از قفل و كلیدهای قدیمی در موزه‌های آستان قدس رضوی
قفل‌های گشایشگر
قفل است و وظیفه‌اش بسته نگه داشتن درها، برخی مخصوص ضریحند و برخی با اشكال مختلف برای درهای دیگر. همه می‌دانند وظیفه هرقفلی حفاظت است، ولی انگار وقف قفل در زمانهای نه‌چندان دور با هدف گشایش بوده است.
شاید گشایش گرفتاری یا نیازی و شاید گشایش از پیچ و خم‌های سفر آخرت. هر چه هست این قفل‌ها همه از روی ارادت چند صباحی بر درها و ضریح مطهر حضرت رضا(ع) نشسته‌اند. به قفل‌های موجود در حرم كه می‌نگری، انگار هر یك رازی با خود به همراه دارد. از حكاكی‌ها و قلم‌زنی‌های روی آن گرفته تا نام واقف و كتیبه‌های نقش بسته بر دیواره‌های آن، همه موجودند در زمانهای كه دیگر از واقف آن جز نامی نیكو خبری نیست.
شرافت به این قفل داد انس و جان را
«قفل ضریح با كلید» یكی از قفل‌هایی فولادی است به طول 5/27، عرض 9/11 و ضخامت 4/3 سانتی‌متر، این قفل كه به حكاكی و قلم‌زنی مزین شده، دارای كتیبه‌ای است كه روی آن نوشته شده: «وقف آستان قدس ملائك آشیان حضرت امام رضا(ع) نمود اسمعیل بن بابا مراد كاشانی». «قفل ضریح طلاكوب با كلید» از دیگر قفل‌های فولادی موجود در موزه‌های آستان قدس رضوی است كه ریخته‌گری و طلاكوبی و داشتن دستگاه فنر خاردار و كلید فشاری از ویژگی‌های آن است. جوادالحسینی یكی از واقفانی است كه در قرن 11 «قفل ضریح» را از طلا و فولاد با ریخته‌گری، حكاكی و قلم‌زنی و با دستگاه فنر خاردار ساخته است. این قفل دارای كتیبه‌ای است كه روی آن چنین آمده: «بتاریخ عمران آن گفته هاشم/ باین قفل بگشا مهمات جان را»، پشت قفل نیز نوشته شده: «جواد الحسینی باین قفل زرین/ شرافت به این قفل داد انس و جان را». این قفل سال 1317هجری قمری (دوره قاجار) وقف حرم مطهر شده است.
از قفل ضریح رمزی تا قفل ضریح با كلید
«قفل ضریح با نقوش و كتیبه‌های مطلا» از دیگر قفل‌های فولادی با ریخته‌گری، حكاكی، طلاكاری و با دستگاه فنر خاردار است. سازنده این قفل آقا كوچك است كه به همت او این كتیبه روی آن نقش بسته است. روی قفل آمده است: «این قفل كه صنعتش فنر در پیچ است/ در این صنعت هزار صنعت هیچ است» و پشت قفل نوشته شده: «هر كس كه بدید گفت بس آن‌كه بقدر/ چون زلف نگار پیچ اندر پیچ است». از دیگر قفل‌های وقف شده در آستان قدس رضوی می‌توان به «قفل ضریح با شش كلید» از جنس فولاد با ریخته‌گری و حكاكی و دستگاه چندگانه، «قفل ضریح رمزی» از جنس برنج با ریخته‌گری و حكاكی و با دستگاه رمز افقی و «قفل ضریح با كلید» از جنس فولاد با ریخته‌گری و حكاكی و همچنین دستگاه فنر خاردار طول 26، عرض بدون كلید 6/12 و ضخامت 9/3 سانتی‌متر و با كلیدی به طول 1/19 و عرض 5/4 سانتی‌متر اشاره كرد.
2 قفل یك واقف
حاجی میرزا هاشم كلیددار نیز در ربیع‌الثانی 1330 هجری قمری «قفل ضریح» را از جنس نقره با ریخته‌گری و حكاكی و دستگاه فنر خاردار و كلید فشاری وقف آستان علی‌بن موسی‌الرضا(ع) كرده است. در بخشی از كتیبه این قفل آمده است: «... در تولیت میرزا مرتضی قلیخان طباطبایی ذبیح‌ا... رضوی... خود این قفل را با سه عدد دیگر ساخته شده به‌تاریخ شهر ربیع الثانی1330». حاجی میرزا هاشم كلیددار همچنین در سال 1337 هجری قمری قفل ضریح دیگری را وقف آستان قدس رضوی کرده است.
قفل‌آویزها
«قفل‌آویز در ضریح مطهر امام رضا(ع) با كلید» از جنس فولاد با ریخته‌گری و حكاكی و دستگاه فنر خمیده است. واقفان این قفل غلامحسین مشكانیان رضوانی و اسماعیل سمسار عجب‌شیری هستند كه در سال 1351هجری شمسی نام خود را در فهرست واقفان آستان قدس رضوی جاودانه كردند. «قفل‌آویز نگین‌دار به شكل گهواره با كلید» ساخت غلام‌مهدی ولد حسین است كه در محرم‌الحرام 1363 هجری قمری وقف آستان قدس رضوی شد و «قفل‌آویز به شكل چمدان با دو كلید» از قفل‌های آهنی موجود در آستان قدس رضوی است. واقفان آستان قدس رضوی كه با همه وجود و از روی ارادت اموال خود را وقف حضرت رضا(ع) می‌كنند خواهان ماندگاری اثر و نامشان برای همیشه در آستان مقدس حضرت رضا(ع) هستند به طوری كه گاهی با كتیبه‌های حكاكی شده آن را بیان می‌كنند. حسین حاجی كوچك ابوابی‌ها سازنده و واقف «قفل‌آویز قلبی شكل با سه كلید» روی قفل نوشته است: «وقف حیات امام رضا نمود هر كه طمع كند
به لعنت خدا گرفتار شود».
حاشا كه كلید تو كند باز گره را
قفل‌های شبه رَمل با كلید، قفل‌های آویز رمزی، قفل‌آویز به شكل شیر با كلید، قفل لوله‌ای چالِشتُری وقف رسول تفنگ‌ساز، قفل استوانه‌ای مینیاتوری، قفل مینیاتوری چالِشتُری اثر استاد نگهدار خواجه علی چالِشتُری، پنج كلید سنجاقی از جنس فولاد، كلیدهای فولادی در اندازه‌های متفاوت و... همه و همه از جمله قفل و كلیدهایی است كه در سالیان دور و نزدیك، وقف بارگاه منور رضوی شده است تا شاید روزی همین قفل‌ها، گشایشگر زندگی اخروی واقفان آنها شوند.
شاید گشایش گرفتاری یا نیازی و شاید گشایش از پیچ و خم‌های سفر آخرت. هر چه هست این قفل‌ها همه از روی ارادت چند صباحی بر درها و ضریح مطهر حضرت رضا(ع) نشسته‌اند. به قفل‌های موجود در حرم كه می‌نگری، انگار هر یك رازی با خود به همراه دارد. از حكاكی‌ها و قلم‌زنی‌های روی آن گرفته تا نام واقف و كتیبه‌های نقش بسته بر دیواره‌های آن، همه موجودند در زمانهای كه دیگر از واقف آن جز نامی نیكو خبری نیست.
شرافت به این قفل داد انس و جان را
«قفل ضریح با كلید» یكی از قفل‌هایی فولادی است به طول 5/27، عرض 9/11 و ضخامت 4/3 سانتی‌متر، این قفل كه به حكاكی و قلم‌زنی مزین شده، دارای كتیبه‌ای است كه روی آن نوشته شده: «وقف آستان قدس ملائك آشیان حضرت امام رضا(ع) نمود اسمعیل بن بابا مراد كاشانی». «قفل ضریح طلاكوب با كلید» از دیگر قفل‌های فولادی موجود در موزه‌های آستان قدس رضوی است كه ریخته‌گری و طلاكوبی و داشتن دستگاه فنر خاردار و كلید فشاری از ویژگی‌های آن است. جوادالحسینی یكی از واقفانی است كه در قرن 11 «قفل ضریح» را از طلا و فولاد با ریخته‌گری، حكاكی و قلم‌زنی و با دستگاه فنر خاردار ساخته است. این قفل دارای كتیبه‌ای است كه روی آن چنین آمده: «بتاریخ عمران آن گفته هاشم/ باین قفل بگشا مهمات جان را»، پشت قفل نیز نوشته شده: «جواد الحسینی باین قفل زرین/ شرافت به این قفل داد انس و جان را». این قفل سال 1317هجری قمری (دوره قاجار) وقف حرم مطهر شده است.
از قفل ضریح رمزی تا قفل ضریح با كلید
«قفل ضریح با نقوش و كتیبه‌های مطلا» از دیگر قفل‌های فولادی با ریخته‌گری، حكاكی، طلاكاری و با دستگاه فنر خاردار است. سازنده این قفل آقا كوچك است كه به همت او این كتیبه روی آن نقش بسته است. روی قفل آمده است: «این قفل كه صنعتش فنر در پیچ است/ در این صنعت هزار صنعت هیچ است» و پشت قفل نوشته شده: «هر كس كه بدید گفت بس آن‌كه بقدر/ چون زلف نگار پیچ اندر پیچ است». از دیگر قفل‌های وقف شده در آستان قدس رضوی می‌توان به «قفل ضریح با شش كلید» از جنس فولاد با ریخته‌گری و حكاكی و دستگاه چندگانه، «قفل ضریح رمزی» از جنس برنج با ریخته‌گری و حكاكی و با دستگاه رمز افقی و «قفل ضریح با كلید» از جنس فولاد با ریخته‌گری و حكاكی و همچنین دستگاه فنر خاردار طول 26، عرض بدون كلید 6/12 و ضخامت 9/3 سانتی‌متر و با كلیدی به طول 1/19 و عرض 5/4 سانتی‌متر اشاره كرد.
2 قفل یك واقف
حاجی میرزا هاشم كلیددار نیز در ربیع‌الثانی 1330 هجری قمری «قفل ضریح» را از جنس نقره با ریخته‌گری و حكاكی و دستگاه فنر خاردار و كلید فشاری وقف آستان علی‌بن موسی‌الرضا(ع) كرده است. در بخشی از كتیبه این قفل آمده است: «... در تولیت میرزا مرتضی قلیخان طباطبایی ذبیح‌ا... رضوی... خود این قفل را با سه عدد دیگر ساخته شده به‌تاریخ شهر ربیع الثانی1330». حاجی میرزا هاشم كلیددار همچنین در سال 1337 هجری قمری قفل ضریح دیگری را وقف آستان قدس رضوی کرده است.
قفل‌آویزها
«قفل‌آویز در ضریح مطهر امام رضا(ع) با كلید» از جنس فولاد با ریخته‌گری و حكاكی و دستگاه فنر خمیده است. واقفان این قفل غلامحسین مشكانیان رضوانی و اسماعیل سمسار عجب‌شیری هستند كه در سال 1351هجری شمسی نام خود را در فهرست واقفان آستان قدس رضوی جاودانه كردند. «قفل‌آویز نگین‌دار به شكل گهواره با كلید» ساخت غلام‌مهدی ولد حسین است كه در محرم‌الحرام 1363 هجری قمری وقف آستان قدس رضوی شد و «قفل‌آویز به شكل چمدان با دو كلید» از قفل‌های آهنی موجود در آستان قدس رضوی است. واقفان آستان قدس رضوی كه با همه وجود و از روی ارادت اموال خود را وقف حضرت رضا(ع) می‌كنند خواهان ماندگاری اثر و نامشان برای همیشه در آستان مقدس حضرت رضا(ع) هستند به طوری كه گاهی با كتیبه‌های حكاكی شده آن را بیان می‌كنند. حسین حاجی كوچك ابوابی‌ها سازنده و واقف «قفل‌آویز قلبی شكل با سه كلید» روی قفل نوشته است: «وقف حیات امام رضا نمود هر كه طمع كند
به لعنت خدا گرفتار شود».
حاشا كه كلید تو كند باز گره را
قفل‌های شبه رَمل با كلید، قفل‌های آویز رمزی، قفل‌آویز به شكل شیر با كلید، قفل لوله‌ای چالِشتُری وقف رسول تفنگ‌ساز، قفل استوانه‌ای مینیاتوری، قفل مینیاتوری چالِشتُری اثر استاد نگهدار خواجه علی چالِشتُری، پنج كلید سنجاقی از جنس فولاد، كلیدهای فولادی در اندازه‌های متفاوت و... همه و همه از جمله قفل و كلیدهایی است كه در سالیان دور و نزدیك، وقف بارگاه منور رضوی شده است تا شاید روزی همین قفل‌ها، گشایشگر زندگی اخروی واقفان آنها شوند.
ضمیمه قفسه کتاب
تیتر خبرها
