گزارشی از دستاوردهای فناوران یك مجموعه دانش‌بنیان در استان یزد در تولید مواد اولیه شركت‌های آرایشی و بهداشتی
معجزه نانو در تولید مواد بهداشتی
با توسعه چشمگیر فناوری نانو و رشد شركت‌های دانش‌بنیان، هر روز شاهد عرضه محصولات تازه‌ای از سوی فناوران ایرانی در بازار هستیم كه ویژگی‌های جالب توجهی دارند. بیشتر شركت‌های دانش‌بنیان فعال در این عرصه، در پارك‌های علم و فناوری و مراكز رشد دانشگاه‌ها در محدوده استان تهران متمركز شده‌اند، اما نمونه‌های موفقی نیز در حوزه‌های گوناگون در سایر استان‌های كشور مشغول فعالیت و تولید محصولات فناورانه مورد نیاز بازار هستند. ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با هدف معرفی مجموعه‌های تولیدی موفق این حوزه در سایر استان‌ها از سال گذشته اقدام به برگزاری تورهای رسانه‌ای برای خبرنگاران كرده است؛با این هدف كه معرفی بی‌واسطه دستاوردهای این تولدكنندگان ایرانی در رسانه‌ها هر چه بیشتر امكان‌پذیر شود و چتر پایشگری رسانه‌ها فعالان دانش‌بنیان در اقصی‌نقاط كشور را پوشش دهد. چندی پیش قطب‌نمای این رویداد خبری سمت و سوی استان یزد را به خود گرفت تا از نزدیك شاهد فعالیت‌های مجموعه‌های موفق دانش‌بنیان در این استان باشیم؛ تولید مواد اولیه آرایشی و بهداشتی در دل مجموعه‌ای دانش‌بنیان در استان یزد از توانمندی‌های جوانان فعال این استان است كه شناخت ظ‌رفیت‌های آن می‌تواند ضامن اشتغال پایدار در قلب كشور باشد.
شركت دانش‌بنیان «پردیس پژوهش فناوران یزد» از سال 90 در پارك علم‌وفناوری یزد فعالیت خود را با تمركز بر تحقیق و توسعه دانش‌فنی مورد نیاز و همچنین تولید نانوذرات با كاربردهای آرایشی و بهداشتی آغاز كرده است. این شركت تاكنون موفق به تولید نانوذرات گوناگونی مانند نانو اكسید روی
نانو هیدروكسی آپاتیت و كیتوسان شده است كه كاربرد وسیعی در محصولات آرایشی و بهداشتی دارند. آنها اكنون با بسیاری از شركت‌های فعال در حوزه‌های آرایشی و بهداشتی و تجهیزات پزشكی همكاری می‌كنند.
تولید محصولی با یك‌پنجم
قیمت نمونه خارجی
دكتر مسعود حافظی، مدیرعامل این مجموعه دانش‌بنیان در خصوص كارایی این نانوذرات توضیح می‌دهد: «ما اولین شركت ایرانی هستیم كه موفق به اخذ مجوز وزارت بهداشت برای تولید نانوذرات هیدروكسی‌آپاتیت
به‌عنوان ماده اولیه مورد استفاده در محصولات آرایشی و بهداشتی شده‌ایم. پیشتر این ماده اولیه در محصولات آرایشی ایرانی چندان مورد استفاده قرار نمی‌گرفت و تقاضای محدود آن نیز از مسیر واردات تأمین می‌شد، اما پس از تولید داخلی با قیمتی حدود یك پنجم نمونه مشابه خارجی، برخی شركت‌های آرایشی و بهداشتی به آن رو آورده‌اند. نانواكسیدروی نیز از مواد اولیه بسیار پركاربرد در تولید محصولات آرایشی و بهداشتی است. در حال حاضر دو شركت آرایشی بهداشتی بزرگ كشور، كیفیت این محصول را تأیید كرده و به صورت پایلوت نیز این ماده را وارد خط تولید كرده‌اند. پیش‌بینی می‌كنیم اگر این محصولات به مرحله اخذ مجوزهای لازم از وزارت بهداشت برسد با استقبال بسیار خوبی در بازار روبه‌رو شود.»
از ماسك‌های تنفسی تا
بندآوردن خونریزی استخوان
وی در خصوص كاربردهای وسیع نانو هیدروكسی آپاتیت توضیح می‌دهد: «در بیشتر ماسك‌های تنفسی جدید از فیلترهای نانوساختار استفاده می‌شود كه می‌توانند ذرات معلق تا 5/2 میكرومتر را جداسازی كنند، اما ما موفق به تولید نوعی نانوذره هیدروكسی‌آپاتیت با ساختار لانه‌زنبوری شده‌ایم كه با ایجاد یك لایه پوششی روی پارچه مورد استفاده برای تولید ماسك‌های تنفسی حتی می‌تواند ذراتی به ریزی 300 نانومتر را نیز تا 98 درصد در ساختارهای لانه زنبوری به دام بیندازد. ویژگی ماسك‌های تولید شده با این روش این است كه دیگر نیازی به فیلتر ندارند و امكان تنفس راحت‌تری فراهم می‌كنند. در حال حاضر این محصول با همكاری یكی از شركت‌های تجاری تولید كننده ماسك‌های تنفسی با قیمت 1500 تومان وارد بازار شده است كه معمولا برای استفاده حداكثر دو روز متوالی كارایی خواهد داشت.»
دكتر حافظی می‌افزاید: «محصول مهم دیگر مشتق شده از نانوذره هیدروكسی‌آپاتیت نوعی ماده بندآورنده خونریزی استخوان است كه كاربرد بسیار زیادی در جراحی‌ها از جمله جراحی قلب باز دارد. این محصول با كمك یكی از شركت‌های دارویی كشور مراحل تحقیق و توسعه را سپری كرده و اكنون در انتظار اخذ مجوزهای لازم از سوی وزارت بهداشت است.» وی در خصوص عملكرد این ماده توضیح می‌دهد: «یكی از روش‌های رایج بندآوری خونریزی استخوان برش خورده در جراحی‌ها استفاده از واكس استخوان است كه از موم زنبور تولید می‌شود. اما از آنجا كه موم زنبور جذب استخوان نخواهد شد در صورت باقی ماندن در محل علاوه‌بر جلوگیری یا كند كردن جوش‌خوردگی استخوان می‌تواند پس از مدتی با جابه‌جایی در جریان خون موجب گرفتگی رگهای مغزی و به دنبال آن سكته مغزی شود، اما هیدروكسی‌آپاتیت به‌صورت طبیعی در استخوان و مینای دندان وجود دارد. به همین جهت استفاده از این ماده برای بندآوردن خونریزی نه تنها مشكلی ایجاد نمی‌كند، بلكه روند ترمیم استخوان را تسریع نیز خواهد كرد. در حال حاضر این محصول یكی از محصولات فناوری رده بالا پزشكی است كه دانش فنی آن فقط در اختیار یك شركت آمریكایی قرار دارد. در حال حاضر این محصول ایرانی با موفقیت مراحل بررسی در حیوان مدل را سپری كرده و در حال گذراندن سایر بررسی‌ها برای اخذ مجوزهای لازم از سوی وزارت بهداشت است.»
قابلیت به‌كارگیری
در تولید آدامس و خمیردندان
به گفته دكتر حافظی، نانوذره هیدروكسی‌آپاتیت به تازگی برای تولید آدامس، دهانشویه‌ها و خمیردندان مخصوص دندان‌های حساس نیز در دنیا مورد استقبال قرار گرفته است. این محصول علاوه‌بر جلوگیری از پوسیدگی دندان، ایجاد لایه سفید روی دندان‌ها، می‌تواند با پركردن منافذ سطح دندان از دردهای دندان‌های حساس تا حدود 12 ساعت پیشگیری كند. خمیردندان تولیدشده با این نانوذره در یكی از شركت‌های بهداشتی كشور در مرحله بررسی كارایی قرار دارد و احتمالا تا سال آتی مجوزهای لازم را برای ورود به بازار اخذ خواهد كرد.
مدیرعامل این مجموعه دانش‌بنیان همچنین به خاصیت ضدپیری نانوهیدروكسی‌آپاتیت اشاره كرده و تصریح می‌كند: «از كاربردهای دیگر هیدروكسی‌آپاتیت استفاده در كرم‌های ضدپیری است كه به دلیل تحریك كلاژن‌سازی نسبت به هیالورونیك اسید، خاصیت ضد‌چروك آن ماندگاری بیشتری خواهد داشت. این فرمولاسیون اكنون در برخی از كرم‌های مطرح دنیا دیده می‌شود و در صورت درخواست شركت‌های داخلی نیز ماده اولیه آن از سوی ما قابل تأمین است.»
وی در ادامه صحبت‌هایش به كاربردهای گسترده نانواكسید روی در دستگاه‌های تصفیه آب و همچنین به عنوان سفید‌كننده كرم‌های بهداشتی اشاره كرده و می‌افزاید: «اكسید روی از جمله محصولاتی است كه كاربرد وسیعی در تولید كرم‌های ضدآفتاب دارد. این محصول در مقیاس میكرو باعث ایجاد لایه‌ای سفیدرنگ روی سطح پوست می‌شود كه این مشكل با نانوذره‌شدن آن برطرف می‌شود. همچنین ویژگی ضد پرتوفرابنفش‌بودن این ماده در حالت نانوذره به مراتب بیشتر از حالت میكرونی خواهد بود. نمونه خارجی این محصول پیش از این با قیمت بالاتری به كشور وارد می‌شده است، اما در حال حاضر با قیمت معادل نصف نمونه خارجی در این شركت در حال تولید است و تاكنون دو شركت بزرگ تولیدكننده محصولات آرایشی بهداشتی كشور نیز در مقیاس آزمایشی این ماده را وارد خط تولیدشان كرده‌اند.»
از دیگر محصولات این شركت دانش‌بنیان، كیتوسان است كه در صنایع مختلف كاربرد فراوانی دارد كه البته پیشتر به دلیل قیمت بالای نمونه وارداتی خیلی مورد استقبال صنایع كشور نبوده است. این محصول با انجام فرآیند ویژه‌ای بر پوست میگوی دورریز شركت‌های عرضه‌كننده محصولات دریایی به‌شكل پودری فرآوری می‌شود و سپس به‌عنوان ماده اولیه برای تولید محصولات آرایشی بهداشتی، بند آورنده خونریزی زخم‌ها، نگهداری كتب خطی و تصفیه آب كاربرد خواهد داشت.
محصولات داخلی در صف اخذ مجوز جان می‌دهند
دكتر حافظی درخصوص مشكلات احتمالی در مسیر توسعه این كسب‌وكار دانش‌بنیان می‌گوید: «از اصلی‌ترین مشكلاتی كه با آن سر و كار داریم اخذ مجوزهای لازم برای محصولات از سوی وزارت بهداشت است كه بخشی از آن به روند كم‌سرعت فرآیندهای اداری بازمی‌گردد اما بخش عمده آن، به روز نبودن اطلاعات كارشناسان در حوزه‌های تخصصی و همچنین تعداد اندك آزمایشگاه‌های مجهز برای انجام بررسی‌های لازم است. اخذ مجوزهای محصولات حاوی نانوذرات هنوز سازوكار مدونی ندارد و بیشتر زمان مورد نیاز برای اخذ مجوز صرف بررسی‌های غیرضروری و بدون توجیه علمی می‌شود و به همین دلیل صف اخذ مجوز محصولات با فناوری بالا بسیار طولانی خواهد شد.»
این فعال دانش‌بنیان با اشاره به این‌كه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با تشكیل كمیته نانو در وزارت بهداشت در جهت تسریع این روند فعالیت‌هایی داشته است، تصریح می‌كند: «تا به اینجا این راهكار نیز خیلی مؤثر نبوده و تولیدات ما هر بار در مرحله اخذ مجوز چند ماه و گاهی حتی بیش از یك سال متوقف می‌شود.» وی در ادامه با تأكید بر این كه واردات مشابه خارجی این محصولات و استفاده از مواد اولیه خارجی در كشور با چنین مشكلاتی روبه‌رو نیست، می‌افزاید: «نانوذراتی كه ما اكنون در حال تولیدشان هستیم، چند دهه است در سایر كشورها در محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود و كارآیی‌شان اثبات شده است و حتی وارداتشان به كشور نیز منعی ندارد. شركت‌هایی كه از مواد اولیه نانو خارجی استفاده می‌كنند با چنین مشكلاتی مواجه نمی‌شوند و به‌سرعت ما را در بازار كنار می‌زنند. همین مشكلات موجب دلسردی تولیدكنندگان می‌شود و حتی بسیاری از تولیدكنندگان ترجیح می‌دهند دانش‌فنی خود را به خارج از كشور ببرند و در كشورهای دیگر به تولید و اخذ مجوز برسند.»
نانو هیدروكسی آپاتیت و كیتوسان شده است كه كاربرد وسیعی در محصولات آرایشی و بهداشتی دارند. آنها اكنون با بسیاری از شركت‌های فعال در حوزه‌های آرایشی و بهداشتی و تجهیزات پزشكی همكاری می‌كنند.
تولید محصولی با یك‌پنجم
قیمت نمونه خارجی
دكتر مسعود حافظی، مدیرعامل این مجموعه دانش‌بنیان در خصوص كارایی این نانوذرات توضیح می‌دهد: «ما اولین شركت ایرانی هستیم كه موفق به اخذ مجوز وزارت بهداشت برای تولید نانوذرات هیدروكسی‌آپاتیت
به‌عنوان ماده اولیه مورد استفاده در محصولات آرایشی و بهداشتی شده‌ایم. پیشتر این ماده اولیه در محصولات آرایشی ایرانی چندان مورد استفاده قرار نمی‌گرفت و تقاضای محدود آن نیز از مسیر واردات تأمین می‌شد، اما پس از تولید داخلی با قیمتی حدود یك پنجم نمونه مشابه خارجی، برخی شركت‌های آرایشی و بهداشتی به آن رو آورده‌اند. نانواكسیدروی نیز از مواد اولیه بسیار پركاربرد در تولید محصولات آرایشی و بهداشتی است. در حال حاضر دو شركت آرایشی بهداشتی بزرگ كشور، كیفیت این محصول را تأیید كرده و به صورت پایلوت نیز این ماده را وارد خط تولید كرده‌اند. پیش‌بینی می‌كنیم اگر این محصولات به مرحله اخذ مجوزهای لازم از وزارت بهداشت برسد با استقبال بسیار خوبی در بازار روبه‌رو شود.»
از ماسك‌های تنفسی تا
بندآوردن خونریزی استخوان
وی در خصوص كاربردهای وسیع نانو هیدروكسی آپاتیت توضیح می‌دهد: «در بیشتر ماسك‌های تنفسی جدید از فیلترهای نانوساختار استفاده می‌شود كه می‌توانند ذرات معلق تا 5/2 میكرومتر را جداسازی كنند، اما ما موفق به تولید نوعی نانوذره هیدروكسی‌آپاتیت با ساختار لانه‌زنبوری شده‌ایم كه با ایجاد یك لایه پوششی روی پارچه مورد استفاده برای تولید ماسك‌های تنفسی حتی می‌تواند ذراتی به ریزی 300 نانومتر را نیز تا 98 درصد در ساختارهای لانه زنبوری به دام بیندازد. ویژگی ماسك‌های تولید شده با این روش این است كه دیگر نیازی به فیلتر ندارند و امكان تنفس راحت‌تری فراهم می‌كنند. در حال حاضر این محصول با همكاری یكی از شركت‌های تجاری تولید كننده ماسك‌های تنفسی با قیمت 1500 تومان وارد بازار شده است كه معمولا برای استفاده حداكثر دو روز متوالی كارایی خواهد داشت.»
دكتر حافظی می‌افزاید: «محصول مهم دیگر مشتق شده از نانوذره هیدروكسی‌آپاتیت نوعی ماده بندآورنده خونریزی استخوان است كه كاربرد بسیار زیادی در جراحی‌ها از جمله جراحی قلب باز دارد. این محصول با كمك یكی از شركت‌های دارویی كشور مراحل تحقیق و توسعه را سپری كرده و اكنون در انتظار اخذ مجوزهای لازم از سوی وزارت بهداشت است.» وی در خصوص عملكرد این ماده توضیح می‌دهد: «یكی از روش‌های رایج بندآوری خونریزی استخوان برش خورده در جراحی‌ها استفاده از واكس استخوان است كه از موم زنبور تولید می‌شود. اما از آنجا كه موم زنبور جذب استخوان نخواهد شد در صورت باقی ماندن در محل علاوه‌بر جلوگیری یا كند كردن جوش‌خوردگی استخوان می‌تواند پس از مدتی با جابه‌جایی در جریان خون موجب گرفتگی رگهای مغزی و به دنبال آن سكته مغزی شود، اما هیدروكسی‌آپاتیت به‌صورت طبیعی در استخوان و مینای دندان وجود دارد. به همین جهت استفاده از این ماده برای بندآوردن خونریزی نه تنها مشكلی ایجاد نمی‌كند، بلكه روند ترمیم استخوان را تسریع نیز خواهد كرد. در حال حاضر این محصول یكی از محصولات فناوری رده بالا پزشكی است كه دانش فنی آن فقط در اختیار یك شركت آمریكایی قرار دارد. در حال حاضر این محصول ایرانی با موفقیت مراحل بررسی در حیوان مدل را سپری كرده و در حال گذراندن سایر بررسی‌ها برای اخذ مجوزهای لازم از سوی وزارت بهداشت است.»
قابلیت به‌كارگیری
در تولید آدامس و خمیردندان
به گفته دكتر حافظی، نانوذره هیدروكسی‌آپاتیت به تازگی برای تولید آدامس، دهانشویه‌ها و خمیردندان مخصوص دندان‌های حساس نیز در دنیا مورد استقبال قرار گرفته است. این محصول علاوه‌بر جلوگیری از پوسیدگی دندان، ایجاد لایه سفید روی دندان‌ها، می‌تواند با پركردن منافذ سطح دندان از دردهای دندان‌های حساس تا حدود 12 ساعت پیشگیری كند. خمیردندان تولیدشده با این نانوذره در یكی از شركت‌های بهداشتی كشور در مرحله بررسی كارایی قرار دارد و احتمالا تا سال آتی مجوزهای لازم را برای ورود به بازار اخذ خواهد كرد.
مدیرعامل این مجموعه دانش‌بنیان همچنین به خاصیت ضدپیری نانوهیدروكسی‌آپاتیت اشاره كرده و تصریح می‌كند: «از كاربردهای دیگر هیدروكسی‌آپاتیت استفاده در كرم‌های ضدپیری است كه به دلیل تحریك كلاژن‌سازی نسبت به هیالورونیك اسید، خاصیت ضد‌چروك آن ماندگاری بیشتری خواهد داشت. این فرمولاسیون اكنون در برخی از كرم‌های مطرح دنیا دیده می‌شود و در صورت درخواست شركت‌های داخلی نیز ماده اولیه آن از سوی ما قابل تأمین است.»
وی در ادامه صحبت‌هایش به كاربردهای گسترده نانواكسید روی در دستگاه‌های تصفیه آب و همچنین به عنوان سفید‌كننده كرم‌های بهداشتی اشاره كرده و می‌افزاید: «اكسید روی از جمله محصولاتی است كه كاربرد وسیعی در تولید كرم‌های ضدآفتاب دارد. این محصول در مقیاس میكرو باعث ایجاد لایه‌ای سفیدرنگ روی سطح پوست می‌شود كه این مشكل با نانوذره‌شدن آن برطرف می‌شود. همچنین ویژگی ضد پرتوفرابنفش‌بودن این ماده در حالت نانوذره به مراتب بیشتر از حالت میكرونی خواهد بود. نمونه خارجی این محصول پیش از این با قیمت بالاتری به كشور وارد می‌شده است، اما در حال حاضر با قیمت معادل نصف نمونه خارجی در این شركت در حال تولید است و تاكنون دو شركت بزرگ تولیدكننده محصولات آرایشی بهداشتی كشور نیز در مقیاس آزمایشی این ماده را وارد خط تولیدشان كرده‌اند.»
از دیگر محصولات این شركت دانش‌بنیان، كیتوسان است كه در صنایع مختلف كاربرد فراوانی دارد كه البته پیشتر به دلیل قیمت بالای نمونه وارداتی خیلی مورد استقبال صنایع كشور نبوده است. این محصول با انجام فرآیند ویژه‌ای بر پوست میگوی دورریز شركت‌های عرضه‌كننده محصولات دریایی به‌شكل پودری فرآوری می‌شود و سپس به‌عنوان ماده اولیه برای تولید محصولات آرایشی بهداشتی، بند آورنده خونریزی زخم‌ها، نگهداری كتب خطی و تصفیه آب كاربرد خواهد داشت.
محصولات داخلی در صف اخذ مجوز جان می‌دهند
دكتر حافظی درخصوص مشكلات احتمالی در مسیر توسعه این كسب‌وكار دانش‌بنیان می‌گوید: «از اصلی‌ترین مشكلاتی كه با آن سر و كار داریم اخذ مجوزهای لازم برای محصولات از سوی وزارت بهداشت است كه بخشی از آن به روند كم‌سرعت فرآیندهای اداری بازمی‌گردد اما بخش عمده آن، به روز نبودن اطلاعات كارشناسان در حوزه‌های تخصصی و همچنین تعداد اندك آزمایشگاه‌های مجهز برای انجام بررسی‌های لازم است. اخذ مجوزهای محصولات حاوی نانوذرات هنوز سازوكار مدونی ندارد و بیشتر زمان مورد نیاز برای اخذ مجوز صرف بررسی‌های غیرضروری و بدون توجیه علمی می‌شود و به همین دلیل صف اخذ مجوز محصولات با فناوری بالا بسیار طولانی خواهد شد.»
این فعال دانش‌بنیان با اشاره به این‌كه ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با تشكیل كمیته نانو در وزارت بهداشت در جهت تسریع این روند فعالیت‌هایی داشته است، تصریح می‌كند: «تا به اینجا این راهكار نیز خیلی مؤثر نبوده و تولیدات ما هر بار در مرحله اخذ مجوز چند ماه و گاهی حتی بیش از یك سال متوقف می‌شود.» وی در ادامه با تأكید بر این كه واردات مشابه خارجی این محصولات و استفاده از مواد اولیه خارجی در كشور با چنین مشكلاتی روبه‌رو نیست، می‌افزاید: «نانوذراتی كه ما اكنون در حال تولیدشان هستیم، چند دهه است در سایر كشورها در محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود و كارآیی‌شان اثبات شده است و حتی وارداتشان به كشور نیز منعی ندارد. شركت‌هایی كه از مواد اولیه نانو خارجی استفاده می‌كنند با چنین مشكلاتی مواجه نمی‌شوند و به‌سرعت ما را در بازار كنار می‌زنند. همین مشكلات موجب دلسردی تولیدكنندگان می‌شود و حتی بسیاری از تولیدكنندگان ترجیح می‌دهند دانش‌فنی خود را به خارج از كشور ببرند و در كشورهای دیگر به تولید و اخذ مجوز برسند.»
