احتمال شیوع كروناهای مرگبارتر
«بازارهای حیوانات وحشی می‌بایست در سراسر جهان بسته شود.» این هشداری است كه متخصصان در داخل و خارج از چین می‌دهند. آنها می‌گویند فروش حیوانات وحشی برای مصارف انسانی كه گاهی اوقات حتی شامل گونه‌های در معرض خطر انقراض هم می‌شود، نه‌تنها دلیل شیوع كرونا ویروس جدید بلكه حتی سایر اپیدمی‌هایی است كه در گذشته اتفاق افتاده‌اند. چین و كشورهای شرق آسیا را شاید بزرگ‌ترین منابع خریدوفروش حیوانات وحشی بدانیم، با این حال آنها در ارتكاب این جرم تنها نیستند. گوشت حیوانات وحشی كمابیش در بسیاری از نقاط جهان و از جمله ایران ما مشتری‌های خاص خود را دارد. اگر مصرف‌كنندگان این گوشت‌ها بدانند چه خطری در كمین آنهاست، شاید در پرداخت هزینه‌های هنگفت برای چشیدن طعم آنها تردید كنند.
فرناز حیدری
بازار غذاهای دریایی هوانان (Huanan Seafood Market) در ووهان چین كه به عنوان منبع عفونت ناشی از ویروس جدید كرونا تعطیل شده است، یك بخش مربوط به حیوانات وحشی داشته كه در آن انواع و اقسام گونه‌های زنده و سلاخی‌شده را در معرض فروش می‌گذاشته‌اند. در داخل فروشگاه حیوانات وحشی و اهلی دازونگ (Da Zhong domestic and wild animals shop) نیز حیواناتی مانند توله گرگ، زنجره طلایی (Golden Cicadas)، عقرب، موش‌های بامبو (Bamboo Rats)، سنجاب، روباه، گربه زبّاد (Civet)، خارپشت، سمندر، لاك‌پشت و تمساح به عنوان كالاهای موجود ثبت شده‌اند. علاوه بر این، در این بازارها حتی بخش‌هایی از بدن برخی حیوانات مانند دم، شكمبه، زبان و روده تمساح هم به مشتریان پیشنهاد می‌شده است.
ارتباط بازارهای حیات وحش
با بیماری‌ها
سارس (Sars) در سال‌های 1381 و 1382/ ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ با عنوان سندرم حاد تنفسی و توسط یك كروناویروس مشابه با آنچه كه اكنون در چین دردسرساز شده، خودنمایی و جان تعداد زیادی را گرفت. بعد از اپیدمی سارس این نوع بازارهای حیوانات وحشی به صورت مقطعی تعطیل شدند. اما به گفته پروفسور دیانا بل (Diana Bell) از مدرسه علوم زیستی دانشگاه شرق آنجلیا در انگلستان، با وجود هشدارهای دانشمندان چینی كه مقالات متعددی نوشته و به خطرات ناشی از تجارت حیوانات و حتی خوردن گوشت حیوانات وحشی اشاره كردند، كماكان این بازارها دوباره به كار خود ادامه داده و متاسفانه در سراسر چین، ویتنام و سایر بخش‌هایی از جنوب شرقی آسیا در حال گسترش هستند.
دیانا بل در یك مصاحبه خبری گفته: «بحث‌های طولانی میان ذی‌نفعان بوده كه در آنها این خطر برجسته و پررنگ عنوان شده است. ویروس ابولا از میمون‌هایی می‌آید كه آلودگی را از خفاش‌ها گرفته‌اند. وقتی مردم در روستاهای خیلی فقیر آفریقا گوشت حیوانات وحشی را می‌خورند، این ویروس هم پراكنش پیدا می‌كند. اما در چین گوشت حیوانات وحشی ارزان نیست. این خوراكی‌ها در حال حاضر در این كشور به اقلام لوكس تبدیل شده‌اند. این مشكل در اصل توفانی مهیب است زیرا ما در برهه كنونی شاهد چرخش وضعیت از شكار برای امرار معاش به شكار برای تغذیه خانوارها هستیم و حاصل این رویكرد هم این است كه خانوارها بیمار می‌شوند، اما مریضی ماندگار است و جایی قرار نیست كه برود. اكنون این حیوانات برای بازاری به ارزش چند میلیون پوند به صورت غیرقانونی شكار می‌شوند یا حتی در طب سنتی چینی از آنها استفاده می‌شود. این حیوانات در چین بیش از احشام ارزش دارند.»
دیانا بل در ادامه می‌افزاید: «افرادی كه در چین با آنها مصاحبه شده، می‌گویند گوشت حیوانات وحشی را ترجیح می‌دهند. در چین تاجرانی هستند كه همكارانشان را به رستوران‌های حیات وحش می‌برند.»
وی در ادامه صحبت‌هایش به این نكته هم اشاره می‌كند كه كروناویروس‌های مرتبط با سارس و مِرس یا همان سندرم بیماری تنفسی خاورمیانه (Mers سرواژه Middle East Respiratory Syndrome) تا خفاش‌ها ردیابی شده‌اند. اما خفاش‌ها لزوما منبع ویروس جدید نیستند: «این مساله فقط به این خاطر است كه خفاش‌ها خیلی خوب مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. یك كاندید مشخص، موش‌های وحشی مانند موش‌های بامبو هستند كه در بازارهای خرید و فروش حیوانات در چین یافت می‌شوند. متاسفانه سطوح بهداشتی در این بازارها پایین است. فروشندگان در این بازارها گلوی حیوانات را پیش چشم مردم می‌برند و به همین دلیل خون زیادی همه‌جا هست. تصور نكنید این حیوانات وحشی تغذیه هم می‌شوند. ممكن است خودشان به صورت فرصت‌طلبانه از جوندگانی كه در گوشه‌گوشه بازار در حال تردد هستند، تغذیه كنند.»
وی اضافه می‌كند تخریب زیستگاه بسیاری از گونه‌های وحشی می‌تواند تا حدودی مسؤول این اتفاق باشد. جنگل‌ها و سایر زیستگاه‌ها در حال پاكسازی هستند. گونه‌هایی كه باقی می‌مانند، جابه‌جا می‌شوند و با حیوانات مختلف و حتی انسان‌ها ارتباط برقرار می‌كنند.
ریشه‌های زیربنایی مشكل
بل و همكارانش در مقاله‌ای كه سال 1383/ ۲۰۰۴ در نشریه انجمن سلطنتی لندن برای پیشرفت دانش طبیعی چاپ شد، به این مهم تاكید كرده‌اند كه «مهم‌ترین درسی كه از ویروس سارس باید گرفت این است كه ریشه‌های بیماری‌های جدید اورژانسی مشترك بین انسان و حیوانات (newly emergent zoonotic diseases) ممكن است در بحرانی موازی با كاهش تنوع زیستی و نابودی انبوه گونه‌ها مخفی شده باشد كه البته همه اینها حاصل بهره‌برداری بی‌رویه از جمعیت‌های حیوانات وحشی و تخریب زیستگاه‌های طبیعی آنها در نتیجه فعالیت‌های رو به گسترش انسانی هستند.»
بل در جمع‌بندی صحبت‌هایش می‌گوید: «اكنون زمان آن فرا رسیده كه بازارهای حیات وحش تعطیل شوند. چینی‌ها و كشورهای همجوار آنها می‌بایست كاهش تقاضا را به عنوان یك اولویت در نظر بگیرند و حمایت از این بازارها را هم كاهش دهند. ضمن این‌كه بسته شدن تدریجی این بازارها می‌بایست در دستوركار قرار گیرد. چند ضربه شوك‌آور و هشداردهنده دیگر لازم است كه ما را به خودمان بیاورد؟ مردم باید خوردن حیات وحش را متوقف كنند. نسل جدید هم با این ممنوعیت موافق است و این موضوعی است كه بسیاری از افراد برجسته چینی هم می‌گویند. این مساله صرفا خواست نسل قدیم است و این بازارها تنها در هوانان نیستند بلكه در سرتاسر چین و ویتنام می‌توان آنها را سراغ گرفت.»
ابعاد گسترده نگرانی‌ها
دانشمندان چینی هم بر پررنگ كردن و برجسته ساختن این مشكل تاكید دارند. ژانگ جینشو (Zhang Jinshuo) از موسسه جانورشناسی آكادمی علوم چین یكی از محققانی است كه در تحقیقاتی كه روی منبع بیماری سارس در سال 1382/ ۲۰۰۳ انجام شد، شركت داشته است. او نظرات خود را در قالب مقاله‌ای در وبگاه ProMed انجمن بین‌المللی بیماری‌های عفونی به این شرح منتشر كرده است:
«بعد از بررسی‌هایی كه انجام شد، مقالات بسیاری منتشر كردیم و حتی مقالات علمی را هم در اختیار عموم گذاشتیم كه همه مردم را ترغیب می‌كند خوردن گوشت حیوانات وحشی را متوقف كرده و با حیوانات وحشی تماس خیلی نزدیك برقرار نكنند. تنها سلامت حیوانات وحشی و سلامت اكوسیستم‌ها است كه می‌تواند تضمین‌كننده سلامت انسان‌ها باشد.»
انجمن حفاظت از حیات وحش (Wildlife Conservation Society) نیز در عین حال درخواست بستن بازارهای حیوانات زنده كه حیوانات وحشی را برای مصارف انسانی می‌فروشند، مطرح كرده است. این انجمن از دولت‌ها درخواست كرده كه این موضوع را به چشم یك تهدید سلامت عمومی نگاه كنند و تا حد امكان قوانین بازدارنده برای ممنوعیت خرید و فروش غیرقانونی حیوانات وحشی را به اجرا بگذارند.
دكتر كریستین والزر (Dr. Christian Walzer) مدیر اجرایی برنامه سلامت انجمن حفاظت از حیات وحش در این رابطه می‌گوید: «اگر این بازارها باقی بمانند و مصارف انسانی از حیات وحش به صورت غیرقانونی و نامنظم ادامه داشته باشد، آنگاه عموم مردم هم با خطرات بیشتری از جانب ویروس‌های جدید مواجه خواهند شد كه طبیعتا بسیاری از آنها ظرفیت كشندگی بیشتری دارند و منابع بیماری‌های همه‌گیر هم در آینده بیشتر گسترش خواهند یافت.»
وی در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «بازارهای حیوانات زنده بی‌قانون، جاهایی هستند كه در آنها حیوانات وحشی، حیات وحش پرورشی و حتی حیوانات اهلی از مناطق دور یا نزدیك در كنار یكدیگر گذاشته می‌شوند تا برای مصارف انسانی به فروش برسند. این بازارها شرایط ایده‌آل برای انتشار ویروس‌های جدیدی را دارند كه می‌توانند سلامت انسان‌ها را به مخاطره بیندازند، پایداری اقتصاد را برهم بزنند و سلامت اكوسیستم‌ها را تهدید كنند.»
تعلیق موقت بازارهای حیات وحش
در تازه‌ترین خبرها گزارش شده كه مسؤولان چینی تصمیم دارند معیارهای بسیار سخت‌گیرانه و بازدارنده‌ای برای بازارهای حیات وحش اعمال كنند كه احتمالا منجر به شیوع نزدیك به 3000 مورد كرونا ویروس جدید شده است. این در حالی است كه به‌تازگی خبر رسید، مسؤولان چینی اعلام كرده‌اند تجارت حیوانات وحشی به این امید كه بتوانند جلوی شیوع بیشتر بیماری را بگیرند، به صورت موقت معلق خواهد شد.
در بیانیه‌ای كه چین توسط سه آژانس دولتی اعلام كرده، آمده است كه هر تجارت یا اپراتوری كه این قانون را نقض كند، به سرعت تعطیل خواهد شد و این تعطیلی تا زمانی كه مشكل حاد اپیدمی موجود حل نشود، پابرجا باقی خواهد بود. این در حالی است كه آژانس خبری ژینهوا (Agency Xinhua) نیز ضمن بازتاب این خبر گفته: «خاطیان برای رسیدگی تحت پیگرد جدی پلیس قرار خواهند گرفت.»
براساس آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی تا لحظه نگارش این گزارش آمار مبتلایان به كروناویروس جدید بیش از
37 هزار مورد است و بیش از ۸0۰ نفر هم به این دلیل فوت شده‌اند.
بیش از ده‌ها شهر در سراسر چین به طور كامل یا حتی نسبی از سوی مقامات بسته شده‌اند و این اتفاق زندگی قریب به ۶۰ میلیون نفر را تحت‌تاثیر قرار داده است. خبرها حاكی است كه این ویروس در حال تبدیل شدن به یك تهدید جهانی است زیرا ده‌ها مورد تایید شده از آن هم در 25 نقطه خارج از چین گزارش شده است.
بازار 10 میلیارد دلاری حیات وحش
سود حاصل از تجارت غیرقانونی حیات‌وحش در دنیا كه عامل اصلی كاهش جمعیت بسیاری از گونه‌هاست، بدون احتساب ماهیان خوراكی، بیش از ده میلیارد دلار تخمین زده شده است. هر سال حدود ۷۰هزار نخستی‌سان به اقصی نقاط جهان صادر می‌شود كه در این میان چین بزرگ‌ترین صادركننده و ایالات متحده هم بزرگ‌ترین واردكننده است. به‌علاوه هرساله میلیون‌ها نخستی‌سان مرده، تنها به خاطر گوشت‌شان فروخته می‌شوند. نخستی‌سانان در بازارهای چین و آسیای جنوب شرقی به عنوان خوراك لوكس و در آفریقای مركزی و غربی به عنوان مهم‌ترین منبع تامین‌كننده پروتئین مصرف می‌شوند.
تجارت جهانی سایر حیوانات زنده نیز به همین شكل بزرگ و گسترده است: به طوری كه هر ساله حدود ۶۴۰ هزار خزنده و چهار میلیون پرنده در جهان به فروش می‌رسند.
در راستای تلاش برای ساماندهی و محدود كردن این نوع از تجارت، بسیاری از گونه‌ها كه جمعیت آنها درحال كاهش است، به عنوان گونه حمایت‌شده تحت پوشش كنوانسیون جهانی تجارت گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض (سایتیس) قرار گرفته‌اند. این در حالی است كه گونه‌های ثبت‌شده در سایتس اغلب جزو گونه‌های حفاظت‌شده یا گروه‌هایی هستند كه بیشتر مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.
منابع: the Guardian، WCS و CNN
عبرت ما از كرونا
در ایران متاسفانه فروشندگانی هستند كه به دلیل آگاهی‌نداشتن خریداران، گونه‌های مختلف جانوری را صید یا اغلب به صورت غیرقانونی وارد كشور می‌كنند و می‌توانند عامل شیوع بیماری‌های مهلك جدید باشند. آمارهای كلینیك حیات وحش پارك پردیسان حاكی از آن است كه سالانه دست‌كم ۴۰۰ لاك‌پشت گوش قرمز به این مركز عودت داده می‌شود و در همین اواخر حتی محموله‌ای از همین لاك‌پشت‌های گوش قرمز به تعداد 2000 مورد از كردستان وارد این مركز شده است. مورد دیگری كه كارشناسان محیط زیست را به شدت نگران كرده، میمون‌های رزوس هستند كه سالانه دست‌كم هفت تا هشت مورد آنها به این مركز در پارك پردیسان تهران تحویل داده می‌شود و این آمارها جدا از مواردی هستند كه تاكنون كشف و ضبط نشده‌اند.
البته موارد نگران‌كننده دیگری هم بوده است. چنان‌كه در سال ۱۳۸۱ مقام‌های محلی شهرستان پارس‌آباد مغان، صید و خرید و فروش قورباغه را كه به شكل بی‌رویه‌ای در این منطقه در حال گسترش بود، ممنوع كردند. اصل مشكل اینجا بود كه در پی اعلام خرید قورباغه از سوی دلالان، ده‌ها نفر از مردم بومی به رود مرزی ارس و بركه‌های محل زیست این حیوان هجوم آوردند. خبرها حاكی از آن بود كه چند تبعه تركیه با استخدام دلالان محلی اقدام به خرید قورباغه با بهای 7000 ریال از ایران و انتقال آن به تركیه برای تهیه كنسرو و صدور به كشورهای اروپایی می‌كردند. همین مساله واكنش‌هایی را از جانب فعالان محیط زیست به دنبال داشت.
سمندر كوهستانی لرستان و ماهی زینتی سیچلاید ایرانی نیز از جمله گونه‌های بومی كشور ما هستند كه خرید و فروش آنها به مهم‌ترین چالش بقایشان تبدیل شده است. سمندر كوهستانی لرستان، دوزیست دم‌دار فوق‌العاده خوش آب و رنگ و در معرض خطر انقراضی است كه هر ساله به خصوص در ایام پایانی سال به صورت گسترده از زیستگاه اصلی‌اش یعنی سرشاخه‌های رودخانه‌ای بخش‌های كوچكی از استان‌های خوزستان و لرستان جدا و در شهرهای بزرگ به صورت غیرقانونی خرید و فروش می‌شود.
البته یك مشكل جدی دیگر بازارهای فروش پرندگان وحشی در مازندران (فریدونكنار)، تهران (بازار پرندگان خلیج فارس) و اهواز (بازار كیان اهواز) است. فعالان محیط‌زیست می‌گویند این موضوع هم باید به طور كامل تحت نظارت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گیرد و ضوابط قانونی و حتی جزایی در مورد خاطیان اعمال شود.
در ایران طبق بند چ ماده ۳ قانون صید و شكار، سازمان حفاظت محیط زیست می‌تواند به عنوان شاكی خصوصی در صورت نگهداری حیوانات وحشی توسط خاطیان از آنها درخواست مطالبه ضرر و زیان كند. اما مهم‌ترین بازدارنده این اتفاق آگاهی خریداران است. خریداران باید آگاه باشند كه خرید و فروش حیوانات وحشی نه‌تنها می‌تواند از نظر سلامتی برای آنها ایجاد مشكل كند بلكه در عین حال از نظر قانونی نیز منع شده است.
ارتباط بازارهای حیات وحش
با بیماری‌ها
سارس (Sars) در سال‌های 1381 و 1382/ ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ با عنوان سندرم حاد تنفسی و توسط یك كروناویروس مشابه با آنچه كه اكنون در چین دردسرساز شده، خودنمایی و جان تعداد زیادی را گرفت. بعد از اپیدمی سارس این نوع بازارهای حیوانات وحشی به صورت مقطعی تعطیل شدند. اما به گفته پروفسور دیانا بل (Diana Bell) از مدرسه علوم زیستی دانشگاه شرق آنجلیا در انگلستان، با وجود هشدارهای دانشمندان چینی كه مقالات متعددی نوشته و به خطرات ناشی از تجارت حیوانات و حتی خوردن گوشت حیوانات وحشی اشاره كردند، كماكان این بازارها دوباره به كار خود ادامه داده و متاسفانه در سراسر چین، ویتنام و سایر بخش‌هایی از جنوب شرقی آسیا در حال گسترش هستند.
دیانا بل در یك مصاحبه خبری گفته: «بحث‌های طولانی میان ذی‌نفعان بوده كه در آنها این خطر برجسته و پررنگ عنوان شده است. ویروس ابولا از میمون‌هایی می‌آید كه آلودگی را از خفاش‌ها گرفته‌اند. وقتی مردم در روستاهای خیلی فقیر آفریقا گوشت حیوانات وحشی را می‌خورند، این ویروس هم پراكنش پیدا می‌كند. اما در چین گوشت حیوانات وحشی ارزان نیست. این خوراكی‌ها در حال حاضر در این كشور به اقلام لوكس تبدیل شده‌اند. این مشكل در اصل توفانی مهیب است زیرا ما در برهه كنونی شاهد چرخش وضعیت از شكار برای امرار معاش به شكار برای تغذیه خانوارها هستیم و حاصل این رویكرد هم این است كه خانوارها بیمار می‌شوند، اما مریضی ماندگار است و جایی قرار نیست كه برود. اكنون این حیوانات برای بازاری به ارزش چند میلیون پوند به صورت غیرقانونی شكار می‌شوند یا حتی در طب سنتی چینی از آنها استفاده می‌شود. این حیوانات در چین بیش از احشام ارزش دارند.»
دیانا بل در ادامه می‌افزاید: «افرادی كه در چین با آنها مصاحبه شده، می‌گویند گوشت حیوانات وحشی را ترجیح می‌دهند. در چین تاجرانی هستند كه همكارانشان را به رستوران‌های حیات وحش می‌برند.»
وی در ادامه صحبت‌هایش به این نكته هم اشاره می‌كند كه كروناویروس‌های مرتبط با سارس و مِرس یا همان سندرم بیماری تنفسی خاورمیانه (Mers سرواژه Middle East Respiratory Syndrome) تا خفاش‌ها ردیابی شده‌اند. اما خفاش‌ها لزوما منبع ویروس جدید نیستند: «این مساله فقط به این خاطر است كه خفاش‌ها خیلی خوب مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. یك كاندید مشخص، موش‌های وحشی مانند موش‌های بامبو هستند كه در بازارهای خرید و فروش حیوانات در چین یافت می‌شوند. متاسفانه سطوح بهداشتی در این بازارها پایین است. فروشندگان در این بازارها گلوی حیوانات را پیش چشم مردم می‌برند و به همین دلیل خون زیادی همه‌جا هست. تصور نكنید این حیوانات وحشی تغذیه هم می‌شوند. ممكن است خودشان به صورت فرصت‌طلبانه از جوندگانی كه در گوشه‌گوشه بازار در حال تردد هستند، تغذیه كنند.»
وی اضافه می‌كند تخریب زیستگاه بسیاری از گونه‌های وحشی می‌تواند تا حدودی مسؤول این اتفاق باشد. جنگل‌ها و سایر زیستگاه‌ها در حال پاكسازی هستند. گونه‌هایی كه باقی می‌مانند، جابه‌جا می‌شوند و با حیوانات مختلف و حتی انسان‌ها ارتباط برقرار می‌كنند.
ریشه‌های زیربنایی مشكل
بل و همكارانش در مقاله‌ای كه سال 1383/ ۲۰۰۴ در نشریه انجمن سلطنتی لندن برای پیشرفت دانش طبیعی چاپ شد، به این مهم تاكید كرده‌اند كه «مهم‌ترین درسی كه از ویروس سارس باید گرفت این است كه ریشه‌های بیماری‌های جدید اورژانسی مشترك بین انسان و حیوانات (newly emergent zoonotic diseases) ممكن است در بحرانی موازی با كاهش تنوع زیستی و نابودی انبوه گونه‌ها مخفی شده باشد كه البته همه اینها حاصل بهره‌برداری بی‌رویه از جمعیت‌های حیوانات وحشی و تخریب زیستگاه‌های طبیعی آنها در نتیجه فعالیت‌های رو به گسترش انسانی هستند.»
بل در جمع‌بندی صحبت‌هایش می‌گوید: «اكنون زمان آن فرا رسیده كه بازارهای حیات وحش تعطیل شوند. چینی‌ها و كشورهای همجوار آنها می‌بایست كاهش تقاضا را به عنوان یك اولویت در نظر بگیرند و حمایت از این بازارها را هم كاهش دهند. ضمن این‌كه بسته شدن تدریجی این بازارها می‌بایست در دستوركار قرار گیرد. چند ضربه شوك‌آور و هشداردهنده دیگر لازم است كه ما را به خودمان بیاورد؟ مردم باید خوردن حیات وحش را متوقف كنند. نسل جدید هم با این ممنوعیت موافق است و این موضوعی است كه بسیاری از افراد برجسته چینی هم می‌گویند. این مساله صرفا خواست نسل قدیم است و این بازارها تنها در هوانان نیستند بلكه در سرتاسر چین و ویتنام می‌توان آنها را سراغ گرفت.»
ابعاد گسترده نگرانی‌ها
دانشمندان چینی هم بر پررنگ كردن و برجسته ساختن این مشكل تاكید دارند. ژانگ جینشو (Zhang Jinshuo) از موسسه جانورشناسی آكادمی علوم چین یكی از محققانی است كه در تحقیقاتی كه روی منبع بیماری سارس در سال 1382/ ۲۰۰۳ انجام شد، شركت داشته است. او نظرات خود را در قالب مقاله‌ای در وبگاه ProMed انجمن بین‌المللی بیماری‌های عفونی به این شرح منتشر كرده است:
«بعد از بررسی‌هایی كه انجام شد، مقالات بسیاری منتشر كردیم و حتی مقالات علمی را هم در اختیار عموم گذاشتیم كه همه مردم را ترغیب می‌كند خوردن گوشت حیوانات وحشی را متوقف كرده و با حیوانات وحشی تماس خیلی نزدیك برقرار نكنند. تنها سلامت حیوانات وحشی و سلامت اكوسیستم‌ها است كه می‌تواند تضمین‌كننده سلامت انسان‌ها باشد.»
انجمن حفاظت از حیات وحش (Wildlife Conservation Society) نیز در عین حال درخواست بستن بازارهای حیوانات زنده كه حیوانات وحشی را برای مصارف انسانی می‌فروشند، مطرح كرده است. این انجمن از دولت‌ها درخواست كرده كه این موضوع را به چشم یك تهدید سلامت عمومی نگاه كنند و تا حد امكان قوانین بازدارنده برای ممنوعیت خرید و فروش غیرقانونی حیوانات وحشی را به اجرا بگذارند.
دكتر كریستین والزر (Dr. Christian Walzer) مدیر اجرایی برنامه سلامت انجمن حفاظت از حیات وحش در این رابطه می‌گوید: «اگر این بازارها باقی بمانند و مصارف انسانی از حیات وحش به صورت غیرقانونی و نامنظم ادامه داشته باشد، آنگاه عموم مردم هم با خطرات بیشتری از جانب ویروس‌های جدید مواجه خواهند شد كه طبیعتا بسیاری از آنها ظرفیت كشندگی بیشتری دارند و منابع بیماری‌های همه‌گیر هم در آینده بیشتر گسترش خواهند یافت.»
وی در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «بازارهای حیوانات زنده بی‌قانون، جاهایی هستند كه در آنها حیوانات وحشی، حیات وحش پرورشی و حتی حیوانات اهلی از مناطق دور یا نزدیك در كنار یكدیگر گذاشته می‌شوند تا برای مصارف انسانی به فروش برسند. این بازارها شرایط ایده‌آل برای انتشار ویروس‌های جدیدی را دارند كه می‌توانند سلامت انسان‌ها را به مخاطره بیندازند، پایداری اقتصاد را برهم بزنند و سلامت اكوسیستم‌ها را تهدید كنند.»
تعلیق موقت بازارهای حیات وحش
در تازه‌ترین خبرها گزارش شده كه مسؤولان چینی تصمیم دارند معیارهای بسیار سخت‌گیرانه و بازدارنده‌ای برای بازارهای حیات وحش اعمال كنند كه احتمالا منجر به شیوع نزدیك به 3000 مورد كرونا ویروس جدید شده است. این در حالی است كه به‌تازگی خبر رسید، مسؤولان چینی اعلام كرده‌اند تجارت حیوانات وحشی به این امید كه بتوانند جلوی شیوع بیشتر بیماری را بگیرند، به صورت موقت معلق خواهد شد.
در بیانیه‌ای كه چین توسط سه آژانس دولتی اعلام كرده، آمده است كه هر تجارت یا اپراتوری كه این قانون را نقض كند، به سرعت تعطیل خواهد شد و این تعطیلی تا زمانی كه مشكل حاد اپیدمی موجود حل نشود، پابرجا باقی خواهد بود. این در حالی است كه آژانس خبری ژینهوا (Agency Xinhua) نیز ضمن بازتاب این خبر گفته: «خاطیان برای رسیدگی تحت پیگرد جدی پلیس قرار خواهند گرفت.»
براساس آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی تا لحظه نگارش این گزارش آمار مبتلایان به كروناویروس جدید بیش از
37 هزار مورد است و بیش از ۸0۰ نفر هم به این دلیل فوت شده‌اند.
بیش از ده‌ها شهر در سراسر چین به طور كامل یا حتی نسبی از سوی مقامات بسته شده‌اند و این اتفاق زندگی قریب به ۶۰ میلیون نفر را تحت‌تاثیر قرار داده است. خبرها حاكی است كه این ویروس در حال تبدیل شدن به یك تهدید جهانی است زیرا ده‌ها مورد تایید شده از آن هم در 25 نقطه خارج از چین گزارش شده است.
بازار 10 میلیارد دلاری حیات وحش
سود حاصل از تجارت غیرقانونی حیات‌وحش در دنیا كه عامل اصلی كاهش جمعیت بسیاری از گونه‌هاست، بدون احتساب ماهیان خوراكی، بیش از ده میلیارد دلار تخمین زده شده است. هر سال حدود ۷۰هزار نخستی‌سان به اقصی نقاط جهان صادر می‌شود كه در این میان چین بزرگ‌ترین صادركننده و ایالات متحده هم بزرگ‌ترین واردكننده است. به‌علاوه هرساله میلیون‌ها نخستی‌سان مرده، تنها به خاطر گوشت‌شان فروخته می‌شوند. نخستی‌سانان در بازارهای چین و آسیای جنوب شرقی به عنوان خوراك لوكس و در آفریقای مركزی و غربی به عنوان مهم‌ترین منبع تامین‌كننده پروتئین مصرف می‌شوند.
تجارت جهانی سایر حیوانات زنده نیز به همین شكل بزرگ و گسترده است: به طوری كه هر ساله حدود ۶۴۰ هزار خزنده و چهار میلیون پرنده در جهان به فروش می‌رسند.
در راستای تلاش برای ساماندهی و محدود كردن این نوع از تجارت، بسیاری از گونه‌ها كه جمعیت آنها درحال كاهش است، به عنوان گونه حمایت‌شده تحت پوشش كنوانسیون جهانی تجارت گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض (سایتیس) قرار گرفته‌اند. این در حالی است كه گونه‌های ثبت‌شده در سایتس اغلب جزو گونه‌های حفاظت‌شده یا گروه‌هایی هستند كه بیشتر مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.
منابع: the Guardian، WCS و CNN
عبرت ما از كرونا
در ایران متاسفانه فروشندگانی هستند كه به دلیل آگاهی‌نداشتن خریداران، گونه‌های مختلف جانوری را صید یا اغلب به صورت غیرقانونی وارد كشور می‌كنند و می‌توانند عامل شیوع بیماری‌های مهلك جدید باشند. آمارهای كلینیك حیات وحش پارك پردیسان حاكی از آن است كه سالانه دست‌كم ۴۰۰ لاك‌پشت گوش قرمز به این مركز عودت داده می‌شود و در همین اواخر حتی محموله‌ای از همین لاك‌پشت‌های گوش قرمز به تعداد 2000 مورد از كردستان وارد این مركز شده است. مورد دیگری كه كارشناسان محیط زیست را به شدت نگران كرده، میمون‌های رزوس هستند كه سالانه دست‌كم هفت تا هشت مورد آنها به این مركز در پارك پردیسان تهران تحویل داده می‌شود و این آمارها جدا از مواردی هستند كه تاكنون كشف و ضبط نشده‌اند.
البته موارد نگران‌كننده دیگری هم بوده است. چنان‌كه در سال ۱۳۸۱ مقام‌های محلی شهرستان پارس‌آباد مغان، صید و خرید و فروش قورباغه را كه به شكل بی‌رویه‌ای در این منطقه در حال گسترش بود، ممنوع كردند. اصل مشكل اینجا بود كه در پی اعلام خرید قورباغه از سوی دلالان، ده‌ها نفر از مردم بومی به رود مرزی ارس و بركه‌های محل زیست این حیوان هجوم آوردند. خبرها حاكی از آن بود كه چند تبعه تركیه با استخدام دلالان محلی اقدام به خرید قورباغه با بهای 7000 ریال از ایران و انتقال آن به تركیه برای تهیه كنسرو و صدور به كشورهای اروپایی می‌كردند. همین مساله واكنش‌هایی را از جانب فعالان محیط زیست به دنبال داشت.
سمندر كوهستانی لرستان و ماهی زینتی سیچلاید ایرانی نیز از جمله گونه‌های بومی كشور ما هستند كه خرید و فروش آنها به مهم‌ترین چالش بقایشان تبدیل شده است. سمندر كوهستانی لرستان، دوزیست دم‌دار فوق‌العاده خوش آب و رنگ و در معرض خطر انقراضی است كه هر ساله به خصوص در ایام پایانی سال به صورت گسترده از زیستگاه اصلی‌اش یعنی سرشاخه‌های رودخانه‌ای بخش‌های كوچكی از استان‌های خوزستان و لرستان جدا و در شهرهای بزرگ به صورت غیرقانونی خرید و فروش می‌شود.
البته یك مشكل جدی دیگر بازارهای فروش پرندگان وحشی در مازندران (فریدونكنار)، تهران (بازار پرندگان خلیج فارس) و اهواز (بازار كیان اهواز) است. فعالان محیط‌زیست می‌گویند این موضوع هم باید به طور كامل تحت نظارت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گیرد و ضوابط قانونی و حتی جزایی در مورد خاطیان اعمال شود.
در ایران طبق بند چ ماده ۳ قانون صید و شكار، سازمان حفاظت محیط زیست می‌تواند به عنوان شاكی خصوصی در صورت نگهداری حیوانات وحشی توسط خاطیان از آنها درخواست مطالبه ضرر و زیان كند. اما مهم‌ترین بازدارنده این اتفاق آگاهی خریداران است. خریداران باید آگاه باشند كه خرید و فروش حیوانات وحشی نه‌تنها می‌تواند از نظر سلامتی برای آنها ایجاد مشكل كند بلكه در عین حال از نظر قانونی نیز منع شده است.
