امروز، شصت‌وچهارمین سالمرگ علی‌اكبر دهخداست؛ ادیبی یگانه كه همه كار كرد، اما لغتنامه معروفش همه آن فعالیت‌ها را زیر سایه برد
آن رحلی مستطاب 50 جلدی
آن رحلی مستطاب را در آن اتاق محقر دیدم اول‌بار، بالای سر پدربزرگ روی آن طاقچه معروفش. تصور من از كتاب، از همان اول این‌طور شكل گرفت كه كتاب‌ها مقولاتی هستند عمده، بزرگ، اغراق‌شده و دست‌نیافتنی. خب تقصیر من نبود. اولین كتابی كه در آن دقیق می‌شدم در كودكی، كتابی بود در 50 جلد؛ همه یك‌شكل و یكرنگ و در بزرگ‌ترین قطع كتاب كه دیده بودم، با آن صحافی مریخی پل‌دار و آن عطف چرم فاخر و طلاكوب‌های اشرافی. راستش را بخواهید مواجهه با این كتاب من را با دو ترس روبه‌رو می‌كرد. ابتدا این‌كه پدربزرگم چقدر آدم غریبی است و با ماها خیلی فرق دارد و من هیچ‌گاه نخواهم توانست مثل او توانایی خواندن 50 جلد كتاب آن هم با چنین هیبتی را كسب كنم و سپس این‌كه كتاب‌ها چطور می‌توانند با چنین حجم دهشتناكی یار مهربان باشند. پیش خودم می‌گفتم هیچ‌وقت سراغشان نخواهم رفت. بگذار خرفت و نادان باقی بمانم!
بعدها از پدرم پرسیدم این قهوه‌ای مكرر چیست؟ بله، لغتنامه دهخدا بود. چاپ یكی از سال‌های دهه30. می‌گفت قرار نیست همه‌اش را بخوانی. پرسیدم خب اگر قرار نیست همه‌اش را بخوانیم چرا چاپ شده و میرزا [به پدربزرگم كه روحانی بود می‌گفتیم میرزا] چرا آن را خریده؟ آن روز كه نه، بعدها فهمیدم هر وقت سر لغتی سردرگم شدم باید به آن مراجعه كنم و قرار نیست از صفحه یك تا چندده‌هزارش را بنشینم پشت رحل و بخوانم. بعدها از قضا چیزهای دیگری هم فهمیدم شاید .
50 از 73
به گواه سنگ قبر علی‌اكبر دهخدا در آن اتاق گورهای خانوادگی در آرامستان ابن بابویه شهر ری، امروز هفتم اسفند 1398، شصت‌وچهارسال است او درگذشته است؛ ادیب، روزنامه‌نگار و لغتنامه‌نویسی كه اغلب فعالیت‌هایش از جمله تصحیحاتش از دواوین كهن شعر فارسی و نیز ترجمه‌اش از روح‌القوانین مونتسكیو كه البته هنوز هم منتشر نشده زیر سایه كتاب لغتنامه‌اش قرار گرفته‌اند. با این حال، اگر نپذیریم مهم‌ترین كار دهخدا، كه 40 سال از او عمر گرفت، همین لغتنامه بزرگش بوده است، صرفا لجبازی كرده‌ایم با نقطه عزیمت یك كارنامه درخشان. هر چند اگر در این كارنامه، كتاب شعر، «امثال و حكم»، «چرند و پرند» و حتی فعالیت‌های چشمگیر سیاسی‌اش هم فهرست شده باشند. او 73 جلد كتاب منتشر كرد كه 50 جلدش، لغتنامه‌اش بود. 67هزار و 265صفحه در سه ستون با قطع رحلی. مردی غریب كه روزی در پاسخ به درخواست صدای آمریكا برای مصاحبه نوشت: «شرح حال من و امثال مرا در جراید ایران و رادیوهای ایران و بعضی از دول خارجه مكرر گفته‌اند. اگر به انگلیسی این كار می‌شد، تا حدی مفید بود؛ برای این‌كه ممالك متحده آمریكا، مردم ایران را بشناسند؛ اینهاست كه شما می‌توانید به ملت خودتان اطلاعات بدهید، تا آنها بدانند در اینجا به طوری‌كه انگلیسی‌ها ایران را معرفی كرده‌اند، یك مشت آدمخوار زندگی نمی‌كنند».
بالاخره چند جلد است؟
شاید شما هم مثل ما دوره‌ای درگیر یافتن پاسخی برای این پرسش بوده‌اید: لغتنامه دهخدا بالاخره چند جلد است؟ نخستین چاپ، فقط جلد اول لغتنامه بود كه خود دهخدا در چاپخانه بانك ملی در آورد؛ سال 1319. بعدها كه او چهارمیلیون فیش‌اش را به مجلس و ملت ایران تقدیم كرد و مجلس آن را در 222 جزوه و دانشگاه تهران آن را در 50 جلد منتشر كردند. اما حالا در بازار كتاب‌های نو و دست دوم، این دوره‌ها را می‌توان یافت:
دوره 50 جلدی، دانشگاه تهران، قطع رحلی گالینگور، عطف چرم تا 13 میلیون تومان
دوره 44 جلدی، دست دوم، به فراخور تمام‌چرم‌بودن یا نبودن جلد و تمیزی صفحات تا شش میلیون تومان
دوره 47 جلدی، چاپ كتابخانه مجلس، قطع وزیری، با جلد گالینگور، دست دوم تا 9 میلیون تومان
دوره 16جلدی، انتشارات دانشگاه تهران، دو میلیون و 700هزارتومان [اگر عتیقه‌گرا نیستید، این تازه‌ترین چاپ كه مربوط به همین امسال است، یعنی چاپ ششم نسخه 16 جلدی با 23هزار و 912صفحه، مناسب‌ترین است.]
بعدها از پدرم پرسیدم این قهوه‌ای مكرر چیست؟ بله، لغتنامه دهخدا بود. چاپ یكی از سال‌های دهه30. می‌گفت قرار نیست همه‌اش را بخوانی. پرسیدم خب اگر قرار نیست همه‌اش را بخوانیم چرا چاپ شده و میرزا [به پدربزرگم كه روحانی بود می‌گفتیم میرزا] چرا آن را خریده؟ آن روز كه نه، بعدها فهمیدم هر وقت سر لغتی سردرگم شدم باید به آن مراجعه كنم و قرار نیست از صفحه یك تا چندده‌هزارش را بنشینم پشت رحل و بخوانم. بعدها از قضا چیزهای دیگری هم فهمیدم شاید .
50 از 73
به گواه سنگ قبر علی‌اكبر دهخدا در آن اتاق گورهای خانوادگی در آرامستان ابن بابویه شهر ری، امروز هفتم اسفند 1398، شصت‌وچهارسال است او درگذشته است؛ ادیب، روزنامه‌نگار و لغتنامه‌نویسی كه اغلب فعالیت‌هایش از جمله تصحیحاتش از دواوین كهن شعر فارسی و نیز ترجمه‌اش از روح‌القوانین مونتسكیو كه البته هنوز هم منتشر نشده زیر سایه كتاب لغتنامه‌اش قرار گرفته‌اند. با این حال، اگر نپذیریم مهم‌ترین كار دهخدا، كه 40 سال از او عمر گرفت، همین لغتنامه بزرگش بوده است، صرفا لجبازی كرده‌ایم با نقطه عزیمت یك كارنامه درخشان. هر چند اگر در این كارنامه، كتاب شعر، «امثال و حكم»، «چرند و پرند» و حتی فعالیت‌های چشمگیر سیاسی‌اش هم فهرست شده باشند. او 73 جلد كتاب منتشر كرد كه 50 جلدش، لغتنامه‌اش بود. 67هزار و 265صفحه در سه ستون با قطع رحلی. مردی غریب كه روزی در پاسخ به درخواست صدای آمریكا برای مصاحبه نوشت: «شرح حال من و امثال مرا در جراید ایران و رادیوهای ایران و بعضی از دول خارجه مكرر گفته‌اند. اگر به انگلیسی این كار می‌شد، تا حدی مفید بود؛ برای این‌كه ممالك متحده آمریكا، مردم ایران را بشناسند؛ اینهاست كه شما می‌توانید به ملت خودتان اطلاعات بدهید، تا آنها بدانند در اینجا به طوری‌كه انگلیسی‌ها ایران را معرفی كرده‌اند، یك مشت آدمخوار زندگی نمی‌كنند».
بالاخره چند جلد است؟
شاید شما هم مثل ما دوره‌ای درگیر یافتن پاسخی برای این پرسش بوده‌اید: لغتنامه دهخدا بالاخره چند جلد است؟ نخستین چاپ، فقط جلد اول لغتنامه بود كه خود دهخدا در چاپخانه بانك ملی در آورد؛ سال 1319. بعدها كه او چهارمیلیون فیش‌اش را به مجلس و ملت ایران تقدیم كرد و مجلس آن را در 222 جزوه و دانشگاه تهران آن را در 50 جلد منتشر كردند. اما حالا در بازار كتاب‌های نو و دست دوم، این دوره‌ها را می‌توان یافت:
دوره 50 جلدی، دانشگاه تهران، قطع رحلی گالینگور، عطف چرم تا 13 میلیون تومان
دوره 44 جلدی، دست دوم، به فراخور تمام‌چرم‌بودن یا نبودن جلد و تمیزی صفحات تا شش میلیون تومان
دوره 47 جلدی، چاپ كتابخانه مجلس، قطع وزیری، با جلد گالینگور، دست دوم تا 9 میلیون تومان
دوره 16جلدی، انتشارات دانشگاه تهران، دو میلیون و 700هزارتومان [اگر عتیقه‌گرا نیستید، این تازه‌ترین چاپ كه مربوط به همین امسال است، یعنی چاپ ششم نسخه 16 جلدی با 23هزار و 912صفحه، مناسب‌ترین است.]
ضمیمه نوجوانه
تیتر خبرها
