با رقابت بی‌پایان فرزندان در خانه چه کنیم؟
آتش‌بس
كودكان برای هر موضوع كوچكی خود را ناراحت می‌كنند و حساسیت زیادی به خرج می‌دهند. مواردی مثل این‌كه چه كسی خوراكی آنها را برداشته؟ مادر برای كی بیشتر غذا می‌ریزد؟ وقتی پدر از سر كار بر می‌گردد اول به كدام یك از بچهها سلام می‌كند؟ برای آنها اهمیت زیادی دارد. زمانی كه از مادران و پدران می‌خواهیم لیستی از دعواهای فرزند خود تهیه كنند، اكثرا چنین جملاتی می‌گویند: چه‌كسی اول رفت؟ چه كسی وسایلم را برداشته؟ چه كسی بیشتر از همه خوراكی داره؟ این روزها كه به‌دلیل شرایط قرنطینه بچهها در خانه هستند این كشمكش‌ها بیشتر از قبل شده و والدین را كلافه كرده. اما برای حل این مشكل چه كار می‌شود كرد؟
عطیه رضایی / روان شناس بالینی
پرسش‌های کلیدی طرح کنید
تصور كنید كه بعد از یك روز كاری سخت به خانه برگشته‌اید و هنوز قفل را در كلید نچرخانده كه صدای دعوای بچهها را می‌شنوید. در این وضعیت معمولا والدین سعی می‌كنند بچهها را آرام كنند و به آنها نشان بدهند كه اشتباه می‌كنند و هر دو آنها به یك اندازه خوراكی دارند ولی كودكان اصلا توجه نمی‌كنند و همچنان سعی می‌كنند نشان دهند كه حق با آنها‌ست.
مسلم است كه والدین دوست دارند فرزندان خود را همیشه در حالت دوستانه در كنار یكدیگر ببینند ولی موضوع رقابت برای كودكان علی‌رغم عشق زیادی كه به‌هم دارند موضوع بسیار مهمی است. بهترین روش برای كاهش این رقابت‌ها و تعارض‌ها، یادآوری این نكته است كه آنها نباید فقط به خودشان فكر كنند و باید به‌نظرات دیگران نیز احترام بگذارند.
می‌توانیم با طرح پرسش‌هایی به كودكان كمك كنیم كه متوجه احساسات دیگران بشوند و به دعوا پایان بدهند. در واقع با طرح چنین پرسش‌هایی، هم مهارت حل مساله و هم مهارت همدلی كردن را به كودك آموخته‌ایم. پرسش‌های نظیر:
تو چه كاری می‌توانی انجام بدی كه خواهر یا برادرت نمی‌تواند آن را انجام دهد؟
تو چه چیزهایی داری كه خواهر یا برادرت ندارد؟
این سوالات به كودكان كمك می‌كند تا به احساس متقابل برادر یا خواهر خود نیز فكر كنند و صرفا به خاطر امتیازی كه پدر و مادرشان به فرزند دیگر داده به آنها حسادت نكنند.
واکنش درست را نشان بدهید
«علی 9 سال دارد و كتاب مورد علاقه‌اش را گم كرده. او به مادر خود می‌گوید: آخرین‌بار دیده است كه محمد برادرش با آن بازی می‌كرده و معلوم نیست كتاب را كجا گذاشته است.
مادر از محمد می‌پرسد كه او كتاب برادرش را دیده است یا نه و او منكر این قضیه می‌شود و به خاطر این موضوع با برادر خود علی دعوا می‌كند. بعد از چند روز مادر كتاب علی را از زیر میز خود او پیدا می‌كند و ماجرا را برای علی تعریف می‌كند.»
این موقعیت در بسیاری از خانواده‌ها رخ می‌دهد و می‌تواند یك شروع بسیار مهم در امر آموزش حل مساله و مدیریت تنش‌های خانگی فرزندان در خانه باشد. در این موارد كودكان باید یاد بگیرند قبل از این‌كه برادر یا خواهر خود را به خاطر انجام‌دادن كاری مقصر بدانند و آنها را سرزنش كنند، دو مرتبه فكر كنند. كودكان معمولا عادت دارند دیگران را به خاطر اشتباهات خود سرزنش كنند و می‌خواهند با این كار خواهر یا برادر خود را به دردسر بیندازند و آنها را مجبور به اعتراف درباره كاری كه نكرده‌اند، بكنند. والدین در این‌گونه موارد باید به كودكان یاد بدهند كه درباره آنچه واقعا اتفاق افتاده است فكر كنند و اگر مقصر خود آنها هستند، مسؤولیت كار خود را بپذیرند.
برای خانه قانون تعیین کنید
به فرزندان خود كمك كنید تا بفهمند چه كارهایی را می‌توانند و اجازه دارند متناسب با سن خود انجام دهند و قادر به انجام چه‌كارهایی نیستند و چرا والدین برخی قوانین مختلف را برای خواهرها و برادرهای بزرگ‌تر و كوچك‌تر در نظر می‌گیرند. این موضوع به آنها كمك خواهد كرد تا در مورد موضوع انصاف نگران تضییع حقوق خود نباشند. فرزندان شما می‌توانند روش‌هایی را برای مخالفت، اعتراض و سازش درست و مفید یاد بگیرند. به عبارت دیگر با تعارض‌هایی كه بین‌شان رخ می‌دهد مساله‌گشایی را درك كنند.
اجازه دهید فرزندان‌تان هر روز، در منزل و در مكان امن خانه، در مورد موضوعات مورد اختلاف خود با خواهر یا برادر خود مساله‌گشایی كنند. به آنها كمك كنید تا این مهارت‌ها را تمرین كنند، زیرا برای حل كردن تعارض‌ها و كشمكش‌ها در مدرسه، كوچه و خیابان و هر جایی كه باید حضور مفید اجتماعی داشته باشند به این مهارت‌ها نیاز خواهند داشت و چه بهتر است كه ابتدا آن را در خانه و در كنار شما والدین گرامی آموزش ببینند.
آیا دعوا و کشمکش‌هایی از این جنس برای بچهها مفید است؟
این اختلافات هر روزه علی‌رغم ظاهر ناخوشایندشان و ایجاد مزاحمت برای والدین می‌تواند برای آنها مفید باشد. همه والدین دوست دارند كه فرزندان آنان در كمال آرامش با هم تعامل داشته باشند و هیچ‌گونه تعارضی در بین آنان وجود نداشته باشد ولی رقابت خواهر و برادری، واقعیت زندگی است. دعوا بین خواهر و برادر ایمنی بیشتری دارد. فرزندان شما با دعوا كردن خواهر و برادر خود را از دست نمی‌دهند ولی ممكن است به دلیل یاد گرفتن روش‌های حل مساله غلط و دعوا و كشمكش فراوان، دوستان، روابط كاری و خویشاوندان خود را از دست بدهند.
به عنوان مثال بسیار پیش آمده كه والدین با فرزندان خود بر سر نشستن بر صندلی جلو ماشین به مشكل برمی‌خورند و این بحث هر‌روزه خانواده‌ای می‌شود كه می‌خواهند بیرون بروند و با دعوا و دلخوری و گریه بچهها مواجه می‌شوند و در آخر نیز یكی از والدین عصبانی می‌شود و تعیین می‌كند كه هر یك از كودكان كجا بنشیند. این بحث‌ها برای بزرگسالان پیش پاافتاده و جزئی است ولی برای كودكانی كه سعی می‌كنند در مورد قلمرو خود قدرت‌نمایی كنند بسیار حیاتی است. در این‌گونه موارد باید به كودكان یادآور شویم كه به احساس خواهر و برادر خود اهمیت بدهند و متوجه شوند كه همان‌طور كه یكی از آنها دوست دارد كه صندلی جلو ماشین بنشیند، خواهر یا برادر او نیز همان خواسته را دارد و بهتر این است كه با كمك هم راه‌حلی پیدا كنند كه هر دو آنها بتوانند از این موقعیت استفاده كنند. بهتر است حل كردن مساله را به عهده خود كودكان بگذاریم و با این كار روش حل مساله و فكر كردن به راه‌های مختلف برای حل یك مشكل را به آنها آموزش دهیم نه این‌كه ما به جای آنها فكر كنیم و راه‌حل بدهیم. در واقع مساله این نیست كه كودكان چگونه مشكلات خویش را حل می‌كنند؛ موضوع مهم، توافق انتخاب روش درست و مناسب و در نظر گرفتن احساسات یكدیگر است.
تصور كنید كه بعد از یك روز كاری سخت به خانه برگشته‌اید و هنوز قفل را در كلید نچرخانده كه صدای دعوای بچهها را می‌شنوید. در این وضعیت معمولا والدین سعی می‌كنند بچهها را آرام كنند و به آنها نشان بدهند كه اشتباه می‌كنند و هر دو آنها به یك اندازه خوراكی دارند ولی كودكان اصلا توجه نمی‌كنند و همچنان سعی می‌كنند نشان دهند كه حق با آنها‌ست.
مسلم است كه والدین دوست دارند فرزندان خود را همیشه در حالت دوستانه در كنار یكدیگر ببینند ولی موضوع رقابت برای كودكان علی‌رغم عشق زیادی كه به‌هم دارند موضوع بسیار مهمی است. بهترین روش برای كاهش این رقابت‌ها و تعارض‌ها، یادآوری این نكته است كه آنها نباید فقط به خودشان فكر كنند و باید به‌نظرات دیگران نیز احترام بگذارند.
می‌توانیم با طرح پرسش‌هایی به كودكان كمك كنیم كه متوجه احساسات دیگران بشوند و به دعوا پایان بدهند. در واقع با طرح چنین پرسش‌هایی، هم مهارت حل مساله و هم مهارت همدلی كردن را به كودك آموخته‌ایم. پرسش‌های نظیر:
تو چه كاری می‌توانی انجام بدی كه خواهر یا برادرت نمی‌تواند آن را انجام دهد؟
تو چه چیزهایی داری كه خواهر یا برادرت ندارد؟
این سوالات به كودكان كمك می‌كند تا به احساس متقابل برادر یا خواهر خود نیز فكر كنند و صرفا به خاطر امتیازی كه پدر و مادرشان به فرزند دیگر داده به آنها حسادت نكنند.
واکنش درست را نشان بدهید
«علی 9 سال دارد و كتاب مورد علاقه‌اش را گم كرده. او به مادر خود می‌گوید: آخرین‌بار دیده است كه محمد برادرش با آن بازی می‌كرده و معلوم نیست كتاب را كجا گذاشته است.
مادر از محمد می‌پرسد كه او كتاب برادرش را دیده است یا نه و او منكر این قضیه می‌شود و به خاطر این موضوع با برادر خود علی دعوا می‌كند. بعد از چند روز مادر كتاب علی را از زیر میز خود او پیدا می‌كند و ماجرا را برای علی تعریف می‌كند.»
این موقعیت در بسیاری از خانواده‌ها رخ می‌دهد و می‌تواند یك شروع بسیار مهم در امر آموزش حل مساله و مدیریت تنش‌های خانگی فرزندان در خانه باشد. در این موارد كودكان باید یاد بگیرند قبل از این‌كه برادر یا خواهر خود را به خاطر انجام‌دادن كاری مقصر بدانند و آنها را سرزنش كنند، دو مرتبه فكر كنند. كودكان معمولا عادت دارند دیگران را به خاطر اشتباهات خود سرزنش كنند و می‌خواهند با این كار خواهر یا برادر خود را به دردسر بیندازند و آنها را مجبور به اعتراف درباره كاری كه نكرده‌اند، بكنند. والدین در این‌گونه موارد باید به كودكان یاد بدهند كه درباره آنچه واقعا اتفاق افتاده است فكر كنند و اگر مقصر خود آنها هستند، مسؤولیت كار خود را بپذیرند.
برای خانه قانون تعیین کنید
به فرزندان خود كمك كنید تا بفهمند چه كارهایی را می‌توانند و اجازه دارند متناسب با سن خود انجام دهند و قادر به انجام چه‌كارهایی نیستند و چرا والدین برخی قوانین مختلف را برای خواهرها و برادرهای بزرگ‌تر و كوچك‌تر در نظر می‌گیرند. این موضوع به آنها كمك خواهد كرد تا در مورد موضوع انصاف نگران تضییع حقوق خود نباشند. فرزندان شما می‌توانند روش‌هایی را برای مخالفت، اعتراض و سازش درست و مفید یاد بگیرند. به عبارت دیگر با تعارض‌هایی كه بین‌شان رخ می‌دهد مساله‌گشایی را درك كنند.
اجازه دهید فرزندان‌تان هر روز، در منزل و در مكان امن خانه، در مورد موضوعات مورد اختلاف خود با خواهر یا برادر خود مساله‌گشایی كنند. به آنها كمك كنید تا این مهارت‌ها را تمرین كنند، زیرا برای حل كردن تعارض‌ها و كشمكش‌ها در مدرسه، كوچه و خیابان و هر جایی كه باید حضور مفید اجتماعی داشته باشند به این مهارت‌ها نیاز خواهند داشت و چه بهتر است كه ابتدا آن را در خانه و در كنار شما والدین گرامی آموزش ببینند.
آیا دعوا و کشمکش‌هایی از این جنس برای بچهها مفید است؟
این اختلافات هر روزه علی‌رغم ظاهر ناخوشایندشان و ایجاد مزاحمت برای والدین می‌تواند برای آنها مفید باشد. همه والدین دوست دارند كه فرزندان آنان در كمال آرامش با هم تعامل داشته باشند و هیچ‌گونه تعارضی در بین آنان وجود نداشته باشد ولی رقابت خواهر و برادری، واقعیت زندگی است. دعوا بین خواهر و برادر ایمنی بیشتری دارد. فرزندان شما با دعوا كردن خواهر و برادر خود را از دست نمی‌دهند ولی ممكن است به دلیل یاد گرفتن روش‌های حل مساله غلط و دعوا و كشمكش فراوان، دوستان، روابط كاری و خویشاوندان خود را از دست بدهند.
به عنوان مثال بسیار پیش آمده كه والدین با فرزندان خود بر سر نشستن بر صندلی جلو ماشین به مشكل برمی‌خورند و این بحث هر‌روزه خانواده‌ای می‌شود كه می‌خواهند بیرون بروند و با دعوا و دلخوری و گریه بچهها مواجه می‌شوند و در آخر نیز یكی از والدین عصبانی می‌شود و تعیین می‌كند كه هر یك از كودكان كجا بنشیند. این بحث‌ها برای بزرگسالان پیش پاافتاده و جزئی است ولی برای كودكانی كه سعی می‌كنند در مورد قلمرو خود قدرت‌نمایی كنند بسیار حیاتی است. در این‌گونه موارد باید به كودكان یادآور شویم كه به احساس خواهر و برادر خود اهمیت بدهند و متوجه شوند كه همان‌طور كه یكی از آنها دوست دارد كه صندلی جلو ماشین بنشیند، خواهر یا برادر او نیز همان خواسته را دارد و بهتر این است كه با كمك هم راه‌حلی پیدا كنند كه هر دو آنها بتوانند از این موقعیت استفاده كنند. بهتر است حل كردن مساله را به عهده خود كودكان بگذاریم و با این كار روش حل مساله و فكر كردن به راه‌های مختلف برای حل یك مشكل را به آنها آموزش دهیم نه این‌كه ما به جای آنها فكر كنیم و راه‌حل بدهیم. در واقع مساله این نیست كه كودكان چگونه مشكلات خویش را حل می‌كنند؛ موضوع مهم، توافق انتخاب روش درست و مناسب و در نظر گرفتن احساسات یكدیگر است.
