جمهوری اسلامی ایران در قبال درگیری ارمنستان و آذربایجان چه موضعی باید بگیرد؟
آتش قره‌باغ در دامن مرزنشینان ایرانی
درگیری میان دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره‌باغ، در سال‌های اخیر همواره وجود داشته و تقریبا به موضوعی عادی تبدیل شده و هر چند وقت یک‌بار شاهد این درگیری‌ها هستیم. این درگیری‌ها به‌طور معمول طولانی نیستند و بعد از چند روز با میانجیگری کشورهای دیگر و سازمان‌های بین‌المللی خاتمه پیدا می‌کنند، اما درگیری اخیر بین دو کشور کمی طولانی‌تر از دفعات قبل شده و ارمنستان و جمهوری آذربایجان با خواسته رهبران روسیه، فرانسه و ایالات متحده برای آتش‌بس فوری مخالفت کرده‌اند. پوتین، مکرون و ترامپ در یک بیانیه مشترک، خواهان آتش‌بس و گفت‌وگو میان دو طرف مناقشه شده بودند. از سوی دیگر با توجه به هم‌مرز بودن دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان با جمهوری اسلامی ایران، درگیری‌های این دو کشور در مواقعی دامنگیر هموطنان مرزنشین ما شده و ترکش‌ها و خمپاره‌های این جنگ، خسارت‌هایی را برای مردم این مناطق به دنبال داشته است.
اصابت ترکش‌های جنگ به مناطق مرزی ایران
براساس گزارش‌ها از زمان شروع دور جدید درگیری‌ها میان دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان، شهرهای مرزی ایران بارها مورد اصابت ترکش و خمپاره قرار گرفته‌اند. در همین راستا در روزهای گذشته اصابت بیش از ۲۰خمپاره به خاک ساحلی رود ارس و روستای قره‌قباق اصلاندوز، موجب وحشت ساکنان این روستا شد.
به گزارش مهر، اصابت خمپاره‌های طرفین جنگ به نوار مرزی کشورمان موجب ایجاد رعب و وحشت در بین اهالی و ساکنان این مناطق مرزی شده است و برخی از ساکنان به دلیل وحشت کودکان، اصلاندوز را به طرف پارس‌آباد ترک می‌کنند. همچنین به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، سه خمپاره نامعلوم که در درگیری میان ارمنستان و آذربایجان شلیک شده به روستای پرویز خانلو از توابع بخش گرمادوز در شهرستان خداآفرین اصابت کرد. در این حادثه شش واحد از خانه‌های روستایی تخریب شده و بر اثر اصابت این خمپاره‌ها یک کودک در این روستا مجروح شده که بلافاصله به درمانگاه منتقل شده است. پیش از این هم نزدیک به ده خمپاره از آغاز درگیری ارمنستان و آذربایجان به روستاهای شهرستان خداآفرین اصابت کرده بود که تلفات مالی و جانی نداشت. فرماندار خداآفرین به ایسنا گفته: پنج قبضه خمپاره کاتیوشا به روستای پرویزخانلو در شهرستان خداآفرین اصابت کرد. علی امیری‌راد افزود: دو قبضه از این خمپاره‌ها به دو واحد مسکونی اصابت کرده و خسارت‌هایی را به بار آورد.
موضع دستگاه دیپلماسی
مقامات دولتی طبق روال معمول تلاش کرده‌اند در این ماجرا موضع بیطرفانه جمهوری اسلامی ایران را حفظ کرده و صرفا بر ضرورت حل مساله از طریق گفت‌وگو تاکید کرده‌اند.
حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان در گفت‌وگوی تلفنی که چند روز قبل نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان با وی داشت ابراز نگرانی از تحولات اخیر گفت: جنگ و درگیری راه‌حل مناسبی برای حل مشکلات و اختلافات نیست و موجب پیچیده‌تر شدن اوضاع می‌شود.
وی با بیان این‌که توقف این درگیری‌ها برای ما مهم است و انتظار داریم دو کشور ارمنستان و آذربایجان با درایت و خویشتنداری در این مسیر گام بردارند آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای ایفای هرگونه نقش سازنده که مورد نظر دو کشور دوست و همسایه باشد، اعلام کرد و گفت: همه باید دنبال این باشیم که مسائل منطقه را از طریق سیاسی و مقررات بین‌المللی حل و فصل کنیم.
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی دستگاه دیپلماسی هم چند روز قبل در نشست خبری درباره اتفاقات رخ داده در منطقه قره‌باغ خاطرنشان کرد: اتفاقات خوبی رخ نداده است و منطقه بیش از این تحمل خشونت ندارد.
وی با تاکید بر این‌که گفت‌وگوهای دوجانبه، تنها راه‌حل این مناقشات است، افزود: ما بلافاصله بعد از این تحولات با مقامات آذربایجان و ارمنستان رایزنی و تاکید بر این کردیم که باید این درگیری هر چه زودتر خاتمه پیدا کند و گفت‌وگوها آغاز شود.
نوذر شفیعی، استاد دانشگاه در این باره به جام‌جم می‌گوید: بهترین موضع برای ایران بیطرفی مثبت است. به این معنا که نه‌تنها به نفع هیچ‌یک از طرفین وارد درگیری نشود، بلکه در جهت حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات تلاش کند.
وی می‌افزاید: به هر حال این جنگ پایان خواهد یافت، بنابراین اتخاذ مواضع به نفع هر‌یک از طرفین می‌تواند نقطه تاریکی در روابط ایران با کشور دیگر به جا گذاشته و همیشه به‌عنوان یک موضوع در روابط ما و کشور مربوط تاثیرگذار باشد.
اما نگاه‌های دیگری هم در کشور وجود دارد که به اندازه دولت و دستگاه دیپلماسی، به صورت خنثی به ماجرا نمی‌نگرند.
در همین زمینه مجمع نمایندگان شمال‌غرب کشور شامل آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان در بیانیه‌ای ضمن حمایت از جمهوری آذربایجان در این مناقشه، از دولت جمهوری اسلامی ایران و به‌خصوص وزارت خارجه خواستند مستند به قانون اساسی و آرمان‌های متعالی انقلاب اسلامی و معاهدات و قواعد بین‌المللی و اصل حُسن همجواری در راستای اقدامات ثبات‌ساز و امنیت‌آفرین در منطقه تلاش کرده و ضمن عنایت لازم و کافی به عواطف و باورهای عمیق اسلامی ـ ایرانی ملت بزرگ ایران گزارش اقدامات خود را به سمع و نظر نمایندگان مجلس شورای اسلامی و مردم برساند.
نمایندگان ولی فقیه در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، زنجان و اردبیل در پایان نشستی که داشتند در بیانیه‌ای مشترک تاکید کردند: هیچ تردیدی در تعلق قره‌باغ به آذربایجان و اشغال آن و لزوم بازگشت این اراضی به آذربایجان، کشور اهل بیت(ع) نیست و دولت آذربایجان در بازپس‌گیری این اراضی کاملا قانونی و شرعی عمل کرده و با این اقدامدرصدد اجرای چهار قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل برآمده است.
در ادامه این بیانیه آمده است: ملت آذربایجان بهتر از همه می‌دانند که جمهوری اسلامی بالاترین کمک و حمایت را در طول اشغال قره‌باغ به آذربایجان داشته و در تمام محافل بین‌المللی از تمامیت ارضی آذربایجان دفاع کرده است. اگر عنایات جمهوری اسلامی در بدو اشغال قره‌باغ نبود، قطعا اشغال تا باکو امتداد می‌یافت.
همزمان با این بیانیه برخی شهرهای شمال‌غربی کشور از جمله تبریز و ارومیه نیز شاهد تجمعاتی در حمایت از جمهوری آذربایجان بودند.
کارشناسانی چون نوذر شفیعی، این گونه تجمعات را نیز در مناقشه اخیر به صلاح کشور نمی‌داند. او به جام‌جم می‌گوید: در حال حاضر جمهوری آذربایجان همسایه ایران است و قرابت‌های فرهنگی بسیاری با ایران دارد؛ هر چند ممکن است دو کشور در پاره‌ای از موضوعات گلایه‌هایی از هم داشته باشند اما در نهایت ایران باید کاملا به موضوع همسایگی و قرابت‌های فرهنگی و... توجه کند. در سوی دیگر ارمنستان نیز همسایه ایران است و کشورمان نیازمند تداوم رابطه با همسایگان است، بنابراین نباید رفتاری از سوی ایران صورت گیرد که باعث تشکیک در طرفین منازعه نسبت به ایران شود.
وی می‌افزاید: اگر قرار باشد ارمنی‌های مقیم ایران یا آذری‌های ایرانی نسبت به موضوع فرامرزی موضعگیری داشته باشند به مصلحت امنیت ملی ایران نیست؛ هرچند احساسات قومی و نژادی وجود دارد اما نباید یادمان برود در کشوری زندگی می‌کنیم که سیاستمداران در مورد موضوعات سیاست خارجی تصمیم‌گیری می‌کنند بنابراین چه مردم عادی و چه افرادی که دارای کرسی‌هایی هستند نباید در این گونه موارد موضعگیری داشته باشند.
البته در خصوص بیانیه‌هایی که از سوی نمایندگان ولی‌فقیه در چهار استان شمال غرب و همچنین مجمع نمایندگان شمال‌غرب کشور صادر شده به نظر می‌رسد این بیانیه‌ها واکنشی به جوسازی‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران باشد که در روزهای گذشته صورت گرفته و برخی طرف‌ها و رسانه‌های خارجی تلاش کرده‌اند ایران را در این مناقشه، حامی ارمنستان جلوه دهند که در همین راستا می‌توان به ادعای ترانزیت تسلیحات از خاک ایران به ارمنستان اشاره کرد.
بر همین اساس در بیانیه ائمه جمعه در استان‌های شمال‌غربی آمده است: جای تاسف است که اخیرا دشمنان در رابطه دو کشور دوست، به بهانه‌های واهی هیاهو و غوغا راه انداخته و جمهوری اسلامی را به خیانت متهم کرده‌اند. این نکته اقتضا می‌کند که ما به حجم جنگ روانی دشمن حساس بوده و ابزار برآورده شدن منویات شوم آنها نگردیم.
البته سخنگوی وزارت خارجه کشورمان نیز در ضمن حفظ بیطرفی، در مورد ادعاهای صورت گرفته، واکنش قاطع داشت و بلافاصله ادعاها را تکذیب کرد و گفت: به‌هیچ‌وجه اجازه داده نمی‌شود از خاک کشورمان برای انتقال سلاح و مهمات استفاده شود. طرح چنین ادعاهایی علیه جمهوری اسلامی ایران در حالی صورت می‌گیرد که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، آمریکا و رژیم صهیونیستی را می‌توان در پشت‌پرده این تحولات و ادعاها دانست، چرا که هرگونه ناامنی در منطقه را به نفع خود می‌دانند.
محسن پاک‌آیین، سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان در همین زمینه می‌گوید: جمهوری آذربایجان و ارمنستان هر دو بازار هدف صادراتی برای کارخانه‌های اسلحه‌سازی رژیم صهیونیستی هستند و منافع این رژیم در منطقه مانع بزرگی برای حل مشکل قره‌باغ است.
وی با بیان این‌که رژیم صهیونیستی علاقه‌مند است تا درگیری‌ها در قره‌باغ ادامه یابد، افزود: هدف تل‌آویو فروش سلاح بیشتر و افزایش نفوذ در قفقاز است و این کار تنها با افزایش تنش‌ها میسر می‌شود.
ضرورت قاطعیت در مقابل تعرضات احتمالی
موضوع دیگری که به نظر می‌رسد دستگاه دیپلماسی باید قاطعانه در مورد آن اظهار نظر کند و جای هیچ‌گونه مسامحه‌ای ندارد، تعرضات خواسته یا ناخواسته‌ای است که در جریان این درگیری‌ها به مناطق مرزی جمهوری اسلامی ایران صورت می‌گیرد.
نوذر شفیعی در این باره معتقد است: هر چند بخشی از این موضوع به دلیل وقوع درگیری در نزدیکی مرزهای کشورمان اجتناب‌ناپذیر است با این حال جمهوری اسلامی ایران باید ضمن هشدارهای لازم و ابراز نگرانی، منطقه مرزی خود را از نظر استحکام نیرو تقویت کند تا احتمالا خاک کشورمان مورد سوءاستفاده یکی از کشورهای درگیر قرار نگیرد و در‌صورت ورود خسارات احتمالی نیز به طور طبیعی کشوری که خسارتی وارد کرده باید غرامت بپردازد. در ضمن وقوع چنین اتفاقاتی می‌تواند ایران را به مداخله بیشتر برای حل اختلاف میان دو کشور ترغیب کند.
در مجموع به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران ضمن حفظ مواضع بیطرفانه در ماجرای قره‌باغ باید نقشی فعالانه‌تر برای حل مساله از طریق گفت‌وگو میان طرفین ایفا کند، چرا که ادامه این درگیری‌ها برای همسایگان از‌جمله جمهوری اسلامی ایران، هزینه دارد و تجربه نشان داده که تنها برنده ناامنی و درگیری در منطقه، آمریکا و رژیم صهیونیستی هستند.
بهترین موضع؛ بیطرفی فعال
شعیب بهمن / پژوهشگر مسائل اوراسیا
موضع ایران در درگیری به‌وجود آمده میان آذربایجان و ارمنستان کاملا مشخص است؛ جمهوری اسلامی معتقد است هرگونه جنگ و درگیری باید پایان یابد، چرا که جنگ و درگیری صرفا به مردم منطقه آسیب زده و باعث کشته شدن افراد بیگناه می‌شود. از سوی دیگر این‌گونه مناقشات به‌علت پیچیدگی‌های خاصی که دارد از طریق جنگ قابل حل نیست و باید از طریق مذاکرات سیاسی به راه‌حل جامعی دست یافته و موضوع مورد مناقشه حل و فصل شود.
بنابراین باید جمهوری اسلامی به‌ویژه در مورد موضوعات پیش آمده از جمله اصابت چند خمپاره به خاک کشورمان موضع بیطرفی فعال را در پیش گیرد، به این معنا که وقتی امنیت ملی کشوری به مخاطره می‌افتد، می‌توان ضمن حفظ بیطرفی به اتخاذ تدابیری اندیشید و اقداماتی اتخاذ کرد که منافع ملی کشور حفظ شود. در همین راستا و در شرایط فعلی باید ایران ضمن عدم جانبداری از طرفین درگیر؛ به شکل فعال در این مناقشه حضور داشته باشد و از ابزارهای دیپلماتیک و رایرنی با هر دو کشور و سایر کشورهای ذی‌نفوذ در مناقشه استفاده کرده و ابتکار عمل داشته باشد؛ از سوی دیگر نیز باید در سطوح امنیتی و نظامی آمادگی لازم را داشته و به طرفین هشدار دهیم در صورتی که بیشتر از این قلمرو سرزمینی ما مورد تهدید قرار گیرد وارد عمل شده و اجازه تکرار چنین اتفاقاتی را نخواهیم داد.
باید در دو بعد دیپلماتیک و نظامی از بیطرفی غیر‌فعال خارج شده و سیاست جامعی را در پیش بگیریم. این‌در‌حالی است که متاسفانه هیچ فعالیت خاص و ابتکار دیپلماتیکی را شاهد نیستیم. این در‌حالی است که ایران به‌دلایل مختلف از ظرفیت ایفای نقش فعال برخوردار است، چرا که این دو کشور در همسایگی کشورمان قرار دارند و ایران با این دو کشور دارای مناطق مرزی مشترک است، همچنین کشورمان دارای نفوذ تاریخی در منطقه قفقاز و وزن ژئوپلتیکی بسیاری در این منطقه است که البته به‌دلیل فقدان ابتکار عمل و دیپلماسی فعال از این ظرفیت استفاده نشده است.
براساس گزارش‌ها از زمان شروع دور جدید درگیری‌ها میان دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان، شهرهای مرزی ایران بارها مورد اصابت ترکش و خمپاره قرار گرفته‌اند. در همین راستا در روزهای گذشته اصابت بیش از ۲۰خمپاره به خاک ساحلی رود ارس و روستای قره‌قباق اصلاندوز، موجب وحشت ساکنان این روستا شد.
به گزارش مهر، اصابت خمپاره‌های طرفین جنگ به نوار مرزی کشورمان موجب ایجاد رعب و وحشت در بین اهالی و ساکنان این مناطق مرزی شده است و برخی از ساکنان به دلیل وحشت کودکان، اصلاندوز را به طرف پارس‌آباد ترک می‌کنند. همچنین به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، سه خمپاره نامعلوم که در درگیری میان ارمنستان و آذربایجان شلیک شده به روستای پرویز خانلو از توابع بخش گرمادوز در شهرستان خداآفرین اصابت کرد. در این حادثه شش واحد از خانه‌های روستایی تخریب شده و بر اثر اصابت این خمپاره‌ها یک کودک در این روستا مجروح شده که بلافاصله به درمانگاه منتقل شده است. پیش از این هم نزدیک به ده خمپاره از آغاز درگیری ارمنستان و آذربایجان به روستاهای شهرستان خداآفرین اصابت کرده بود که تلفات مالی و جانی نداشت. فرماندار خداآفرین به ایسنا گفته: پنج قبضه خمپاره کاتیوشا به روستای پرویزخانلو در شهرستان خداآفرین اصابت کرد. علی امیری‌راد افزود: دو قبضه از این خمپاره‌ها به دو واحد مسکونی اصابت کرده و خسارت‌هایی را به بار آورد.
موضع دستگاه دیپلماسی
مقامات دولتی طبق روال معمول تلاش کرده‌اند در این ماجرا موضع بیطرفانه جمهوری اسلامی ایران را حفظ کرده و صرفا بر ضرورت حل مساله از طریق گفت‌وگو تاکید کرده‌اند.
حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان در گفت‌وگوی تلفنی که چند روز قبل نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان با وی داشت ابراز نگرانی از تحولات اخیر گفت: جنگ و درگیری راه‌حل مناسبی برای حل مشکلات و اختلافات نیست و موجب پیچیده‌تر شدن اوضاع می‌شود.
وی با بیان این‌که توقف این درگیری‌ها برای ما مهم است و انتظار داریم دو کشور ارمنستان و آذربایجان با درایت و خویشتنداری در این مسیر گام بردارند آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای ایفای هرگونه نقش سازنده که مورد نظر دو کشور دوست و همسایه باشد، اعلام کرد و گفت: همه باید دنبال این باشیم که مسائل منطقه را از طریق سیاسی و مقررات بین‌المللی حل و فصل کنیم.
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی دستگاه دیپلماسی هم چند روز قبل در نشست خبری درباره اتفاقات رخ داده در منطقه قره‌باغ خاطرنشان کرد: اتفاقات خوبی رخ نداده است و منطقه بیش از این تحمل خشونت ندارد.
وی با تاکید بر این‌که گفت‌وگوهای دوجانبه، تنها راه‌حل این مناقشات است، افزود: ما بلافاصله بعد از این تحولات با مقامات آذربایجان و ارمنستان رایزنی و تاکید بر این کردیم که باید این درگیری هر چه زودتر خاتمه پیدا کند و گفت‌وگوها آغاز شود.
نوذر شفیعی، استاد دانشگاه در این باره به جام‌جم می‌گوید: بهترین موضع برای ایران بیطرفی مثبت است. به این معنا که نه‌تنها به نفع هیچ‌یک از طرفین وارد درگیری نشود، بلکه در جهت حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات تلاش کند.
وی می‌افزاید: به هر حال این جنگ پایان خواهد یافت، بنابراین اتخاذ مواضع به نفع هر‌یک از طرفین می‌تواند نقطه تاریکی در روابط ایران با کشور دیگر به جا گذاشته و همیشه به‌عنوان یک موضوع در روابط ما و کشور مربوط تاثیرگذار باشد.
اما نگاه‌های دیگری هم در کشور وجود دارد که به اندازه دولت و دستگاه دیپلماسی، به صورت خنثی به ماجرا نمی‌نگرند.
در همین زمینه مجمع نمایندگان شمال‌غرب کشور شامل آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان در بیانیه‌ای ضمن حمایت از جمهوری آذربایجان در این مناقشه، از دولت جمهوری اسلامی ایران و به‌خصوص وزارت خارجه خواستند مستند به قانون اساسی و آرمان‌های متعالی انقلاب اسلامی و معاهدات و قواعد بین‌المللی و اصل حُسن همجواری در راستای اقدامات ثبات‌ساز و امنیت‌آفرین در منطقه تلاش کرده و ضمن عنایت لازم و کافی به عواطف و باورهای عمیق اسلامی ـ ایرانی ملت بزرگ ایران گزارش اقدامات خود را به سمع و نظر نمایندگان مجلس شورای اسلامی و مردم برساند.
نمایندگان ولی فقیه در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، زنجان و اردبیل در پایان نشستی که داشتند در بیانیه‌ای مشترک تاکید کردند: هیچ تردیدی در تعلق قره‌باغ به آذربایجان و اشغال آن و لزوم بازگشت این اراضی به آذربایجان، کشور اهل بیت(ع) نیست و دولت آذربایجان در بازپس‌گیری این اراضی کاملا قانونی و شرعی عمل کرده و با این اقدامدرصدد اجرای چهار قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل برآمده است.
در ادامه این بیانیه آمده است: ملت آذربایجان بهتر از همه می‌دانند که جمهوری اسلامی بالاترین کمک و حمایت را در طول اشغال قره‌باغ به آذربایجان داشته و در تمام محافل بین‌المللی از تمامیت ارضی آذربایجان دفاع کرده است. اگر عنایات جمهوری اسلامی در بدو اشغال قره‌باغ نبود، قطعا اشغال تا باکو امتداد می‌یافت.
همزمان با این بیانیه برخی شهرهای شمال‌غربی کشور از جمله تبریز و ارومیه نیز شاهد تجمعاتی در حمایت از جمهوری آذربایجان بودند.
کارشناسانی چون نوذر شفیعی، این گونه تجمعات را نیز در مناقشه اخیر به صلاح کشور نمی‌داند. او به جام‌جم می‌گوید: در حال حاضر جمهوری آذربایجان همسایه ایران است و قرابت‌های فرهنگی بسیاری با ایران دارد؛ هر چند ممکن است دو کشور در پاره‌ای از موضوعات گلایه‌هایی از هم داشته باشند اما در نهایت ایران باید کاملا به موضوع همسایگی و قرابت‌های فرهنگی و... توجه کند. در سوی دیگر ارمنستان نیز همسایه ایران است و کشورمان نیازمند تداوم رابطه با همسایگان است، بنابراین نباید رفتاری از سوی ایران صورت گیرد که باعث تشکیک در طرفین منازعه نسبت به ایران شود.
وی می‌افزاید: اگر قرار باشد ارمنی‌های مقیم ایران یا آذری‌های ایرانی نسبت به موضوع فرامرزی موضعگیری داشته باشند به مصلحت امنیت ملی ایران نیست؛ هرچند احساسات قومی و نژادی وجود دارد اما نباید یادمان برود در کشوری زندگی می‌کنیم که سیاستمداران در مورد موضوعات سیاست خارجی تصمیم‌گیری می‌کنند بنابراین چه مردم عادی و چه افرادی که دارای کرسی‌هایی هستند نباید در این گونه موارد موضعگیری داشته باشند.
البته در خصوص بیانیه‌هایی که از سوی نمایندگان ولی‌فقیه در چهار استان شمال غرب و همچنین مجمع نمایندگان شمال‌غرب کشور صادر شده به نظر می‌رسد این بیانیه‌ها واکنشی به جوسازی‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران باشد که در روزهای گذشته صورت گرفته و برخی طرف‌ها و رسانه‌های خارجی تلاش کرده‌اند ایران را در این مناقشه، حامی ارمنستان جلوه دهند که در همین راستا می‌توان به ادعای ترانزیت تسلیحات از خاک ایران به ارمنستان اشاره کرد.
بر همین اساس در بیانیه ائمه جمعه در استان‌های شمال‌غربی آمده است: جای تاسف است که اخیرا دشمنان در رابطه دو کشور دوست، به بهانه‌های واهی هیاهو و غوغا راه انداخته و جمهوری اسلامی را به خیانت متهم کرده‌اند. این نکته اقتضا می‌کند که ما به حجم جنگ روانی دشمن حساس بوده و ابزار برآورده شدن منویات شوم آنها نگردیم.
البته سخنگوی وزارت خارجه کشورمان نیز در ضمن حفظ بیطرفی، در مورد ادعاهای صورت گرفته، واکنش قاطع داشت و بلافاصله ادعاها را تکذیب کرد و گفت: به‌هیچ‌وجه اجازه داده نمی‌شود از خاک کشورمان برای انتقال سلاح و مهمات استفاده شود. طرح چنین ادعاهایی علیه جمهوری اسلامی ایران در حالی صورت می‌گیرد که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، آمریکا و رژیم صهیونیستی را می‌توان در پشت‌پرده این تحولات و ادعاها دانست، چرا که هرگونه ناامنی در منطقه را به نفع خود می‌دانند.
محسن پاک‌آیین، سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان در همین زمینه می‌گوید: جمهوری آذربایجان و ارمنستان هر دو بازار هدف صادراتی برای کارخانه‌های اسلحه‌سازی رژیم صهیونیستی هستند و منافع این رژیم در منطقه مانع بزرگی برای حل مشکل قره‌باغ است.
وی با بیان این‌که رژیم صهیونیستی علاقه‌مند است تا درگیری‌ها در قره‌باغ ادامه یابد، افزود: هدف تل‌آویو فروش سلاح بیشتر و افزایش نفوذ در قفقاز است و این کار تنها با افزایش تنش‌ها میسر می‌شود.
ضرورت قاطعیت در مقابل تعرضات احتمالی
موضوع دیگری که به نظر می‌رسد دستگاه دیپلماسی باید قاطعانه در مورد آن اظهار نظر کند و جای هیچ‌گونه مسامحه‌ای ندارد، تعرضات خواسته یا ناخواسته‌ای است که در جریان این درگیری‌ها به مناطق مرزی جمهوری اسلامی ایران صورت می‌گیرد.
نوذر شفیعی در این باره معتقد است: هر چند بخشی از این موضوع به دلیل وقوع درگیری در نزدیکی مرزهای کشورمان اجتناب‌ناپذیر است با این حال جمهوری اسلامی ایران باید ضمن هشدارهای لازم و ابراز نگرانی، منطقه مرزی خود را از نظر استحکام نیرو تقویت کند تا احتمالا خاک کشورمان مورد سوءاستفاده یکی از کشورهای درگیر قرار نگیرد و در‌صورت ورود خسارات احتمالی نیز به طور طبیعی کشوری که خسارتی وارد کرده باید غرامت بپردازد. در ضمن وقوع چنین اتفاقاتی می‌تواند ایران را به مداخله بیشتر برای حل اختلاف میان دو کشور ترغیب کند.
در مجموع به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران ضمن حفظ مواضع بیطرفانه در ماجرای قره‌باغ باید نقشی فعالانه‌تر برای حل مساله از طریق گفت‌وگو میان طرفین ایفا کند، چرا که ادامه این درگیری‌ها برای همسایگان از‌جمله جمهوری اسلامی ایران، هزینه دارد و تجربه نشان داده که تنها برنده ناامنی و درگیری در منطقه، آمریکا و رژیم صهیونیستی هستند.
بهترین موضع؛ بیطرفی فعال
شعیب بهمن / پژوهشگر مسائل اوراسیا
موضع ایران در درگیری به‌وجود آمده میان آذربایجان و ارمنستان کاملا مشخص است؛ جمهوری اسلامی معتقد است هرگونه جنگ و درگیری باید پایان یابد، چرا که جنگ و درگیری صرفا به مردم منطقه آسیب زده و باعث کشته شدن افراد بیگناه می‌شود. از سوی دیگر این‌گونه مناقشات به‌علت پیچیدگی‌های خاصی که دارد از طریق جنگ قابل حل نیست و باید از طریق مذاکرات سیاسی به راه‌حل جامعی دست یافته و موضوع مورد مناقشه حل و فصل شود.
بنابراین باید جمهوری اسلامی به‌ویژه در مورد موضوعات پیش آمده از جمله اصابت چند خمپاره به خاک کشورمان موضع بیطرفی فعال را در پیش گیرد، به این معنا که وقتی امنیت ملی کشوری به مخاطره می‌افتد، می‌توان ضمن حفظ بیطرفی به اتخاذ تدابیری اندیشید و اقداماتی اتخاذ کرد که منافع ملی کشور حفظ شود. در همین راستا و در شرایط فعلی باید ایران ضمن عدم جانبداری از طرفین درگیر؛ به شکل فعال در این مناقشه حضور داشته باشد و از ابزارهای دیپلماتیک و رایرنی با هر دو کشور و سایر کشورهای ذی‌نفوذ در مناقشه استفاده کرده و ابتکار عمل داشته باشد؛ از سوی دیگر نیز باید در سطوح امنیتی و نظامی آمادگی لازم را داشته و به طرفین هشدار دهیم در صورتی که بیشتر از این قلمرو سرزمینی ما مورد تهدید قرار گیرد وارد عمل شده و اجازه تکرار چنین اتفاقاتی را نخواهیم داد.
باید در دو بعد دیپلماتیک و نظامی از بیطرفی غیر‌فعال خارج شده و سیاست جامعی را در پیش بگیریم. این‌در‌حالی است که متاسفانه هیچ فعالیت خاص و ابتکار دیپلماتیکی را شاهد نیستیم. این در‌حالی است که ایران به‌دلایل مختلف از ظرفیت ایفای نقش فعال برخوردار است، چرا که این دو کشور در همسایگی کشورمان قرار دارند و ایران با این دو کشور دارای مناطق مرزی مشترک است، همچنین کشورمان دارای نفوذ تاریخی در منطقه قفقاز و وزن ژئوپلتیکی بسیاری در این منطقه است که البته به‌دلیل فقدان ابتکار عمل و دیپلماسی فعال از این ظرفیت استفاده نشده است.
