نظریهپردازی جدید برای علت واقعه تونگاسكا
دكتر محسن شادمهری دانشیار گروه فیزیك دانشگاه گلستان
بامداد سهشنبه 9 تیر 1287 شمسی، واقعهای حیرتانگیز در قسمت شرقی سیبری و در حاشیه رودخانه تونگاسكا روی داد: بهدنبال وقوع انفجاری مهیب، این منطقه و درختانش با خاك یكسان شدند. منطقه تقریبا خالی از سكنه بود؛ اما شدت انفجار به حدی بود كه فقط یك توضیح میتوانست داشته باشد: برخورد یك سنگ آسمانی با زمین! ولی ماجرا زمانی عجیبتر میشود كه هیچ دهانه برخوردی یافت نمیشود. معمولا به دنبال برخورد سنگهای آسمانی با زمین یا ماه، اثر برخورد به صورت یك دهانه برخوردی بر جا میماند. برای مثال، دهانههای برخوردی بزرگی روی زمین وجود دارند كه به دنبال برخورد سنگهای آسمانی، البته در گذشتهای دور به وجود آمدند. امروزه اخترشناسان چنین دهانههای برخوردی را شناسایی و مطالعه میكنند تا به اطلاعاتی درباره پیشینه چنین برخوردهایی دست یابند. حتی در سطح ماه نیز چنین دهانههای برخوردی وجود دارند. ولی دهانههای ماه هم عمدتا در گذشته دور به وجود آمدند. به هر حال اعتقاد رایج این است كه اگر برخورد سنگ آسمانی روی دهد، یك دهانه برخوردی بهدنبال این رویداد باید به وجود آید.
اما در محل واقعه تونگاسكا چنین دهانه برخوردی پیدا نشد؛ هر چند شواهد متعدد حكایت از آن دارند كه انرژی آزادشده بسیار عظیم بوده است. اكنون كه بیش از یك قرن از این رویداد میگذرد همچنان واقعه تونگاسكا معمایی حل نشده است. در یكی از سناریوها فرض بر این است كه جرم سماوی یخی بوده است. در نتیجه، پس از برخورد و آزادشدن انرژی، كاملا در جو تبخیر شده است. در نتیجه، نه دهانه برخوردی به وجود آمد و نه بقایایی قابل شناسایی برجای گذاشت. اگر چه این پیشنهاد معقول به نظر میرسد، در تركیبات شیمیایی مواد این منطقه، عناصر یا تركیباتی كه مشخصه سنگهای آسمانی است، آن چنان كه انتظار میرود شناسایی نشدهاند. اشكال دیگر این نظریه این است كه اگر جنس جرم برخوردكننده كاملا یخی بوده باشد، احتمالا
به سرعت پس از ورود به جو زمین تبخیر شده و بعید به نظر میرسد انرژی كافی برای ایجاد چنین انفجاری داشته است.
بهتازگی گروهی از دانشمندان نظریه هیجانانگیز دیگری را مطرح كردند. بر طبق پیشنهاد آنها جنس جرم برخوردكننده احتمالا مانند سایر سنگهای آسمانی از صخره، آهن و شاید هم یخ بوده است. این جرم سماوی با سرعتی در حدود 20 كیلومتر بر ثانیه وارد جو زمین شده است؛ این سرعت آن قدر زیاد است كه گرمای ناشی از عبور سنگ آسمانی از جو آن را تبخیر میكند. اما اتفاقی كه افتاد
بر اساس مدل این گروه از اخترشناسان، مسیر حركت این سنگ آسمانی طوری بود كه برخورد مستقیم با سطح زمین نداشت. یعنی از میان جو زمین عبور كرد و بعد از طی مسافتی از آن خارج شد؛ چون مسیرش به نوعی موازی با سطح زمین بود. در نتیجه آنچه باعث شد واقعه تونگاسكا روی دهد، موج انفجار ناشی از عبور این سنگ آسمانی از جو زمین بود، و نه برخورد مستقیم آن. دقیقا به همین دلیل هم هیچ دهانه برخوردی برجای نماند. محاسبات نشان میدهد این سناریو در صورت درستی، ایجاب میكند كه اندازه سنگ آسمانی در حدود اندازه یك استادیوم فوتبال بوده باشد!
این جدیدترین نظریه برای توصیف چرایی واقعه مرموز تونگاسكاست. اگر درست باشد، به آن معناست كه به راستی در آن واقعه خطر از
بیخ گوش زمینیان گذشت. زیرا اگر این برخورد رو در رو رخ میداد، قطعاً تأثیراتش فراتر از منطقه سیبری میبود و حتی شاید كل زمین و حیات روی آن را تحت تأثیر قرار میداد. در هر صورت اسرار واقعه تونگاسكا هنوز كاملا برملا نشدهاند.