چگونه فلسفه بخوانیم؟
راهنمای شروع مطالعات فلسفی
ادعایی منتسب به اقلیدس وجود دارد مبنی بر این كه هیچ راه شاهانهای برای ریاضی وجود ندارد، بعدها هگل نیز ادعایی شبیه به آن را در كتاب پدیدارشناسی روح مطرح كرد: «هیچ راه شاهانهای برای فلسفه وجود ندارد» یا «راه فلسفه جاده سنگلاخی است» از این تعبیر هگل و اقلیدس میتوان برداشتها و تفاسیر مختلفی كرد، اما آنچه پر واضح است، این است كه به این راحتیها نمیتوان فیلسوف شد و فلسفه آموخت. شاید راهشاهانهای برای فیلسوف شدن وجود نداشته باشد یا مسیر یاد گرفتن فلسفه شبیه جاده سنگلاخی باشد، اما در نهایت مسیری وجود دارد و راهی برای پیمودن هست و نباید ناامید شد. اغراق نیست كه آموختن فلسفه شبیه پرت كردن خود در یك رودخانه خروشان باشد، یا زنده میمانیم و شنا كردن یاد میگیریم یا آب ما را با خود خواهد برد. این تشبیهی است كه هگل برای یادگیری فلسفه و تجربه بسیاری از امور دیگر میزند. برای یادگیری فلسفه نباید ترسید و دورنماها را نباید فراموش كرد. هدف از یادگیری فلسفه، دانستن است و دانستن راهی بیپایان است. برای آموختن فلسفه و آشنایی با ادبیات فلسفی و درك بسیط از متون فلسفی میتوان راههایی را پیشنهاد كرد. یادگیری فلسفه نسخهای نیست كه برای همگان یكسان باشد، زیرا دانش و فهم انسانها در سطوح متفاوتی قرار دارد و شناخت آنها از خود، جهان، اندیشه و خدا در مراتب گوناگونی است. آنچه در این نوشتار به عنوان پیشنهادهایی برای آشنایی با فلسفه میآید، صرفا تجربه اندكی است كه نگارنده از آموختن فلسفه داشته است.
مخاطب این بخش، كسانی هستند كه تا به حال فلسفه نخواندهاند و نام فیلسوفان را تنها در شبكههای اجتماعی و افواه عمومی شنیدهاند. برایان مگی، فیلسوف و روزنامهنگار و سیاستمدار و رماننویس انگلیسی یكی از چهرههای شناختهشده برای آموزش فلسفه است. این سه كتاب از برایان مگی را برای شروع میتوانید بخوانید:
الف) سرگذشت فلسفه، برایان مگی، ترجمه حسن كامشاد، نشر نی:
برایان مگی در این كتاب با لحنی جذاب و روایتی گیرا تاریخ فلسفه غرب را از یونان تا دوران معاصر شرح میدهد. این كتاب ضمن توضیح نظریات فلسفی و دیدگاههای فلاسفه، زمینه سیاسی و اجتماعی اندیشهها را نیز مرور میكند تا نسبت فیلسوف و جامعهاش را نیز مشخص كند.
ب) فلاسفه بزرگ، برایان مگی، ترجمه عزتا... فولادوند، نشر خوارزمی:
برایان مگی كه سابقه فعالیتهای ژورنالیستی و مطبوعاتی را هم دارد، در طول حیات فكری خود با استادان و معلمان اندیشه نیز گفتوگوهایی داشته است. مصاحبههای مگی پیرامون فلسفه غرب با ترجمه استاد فولادوند در این كتاب گردآوری و شرحی آسان از روایت تاریخی فلسفه غرب ارائه شده است.
ج) مردان اندیشه، برایان مگی، ترجمه عزتا... فولادوند، نشر طرح نو:
مردان اندیشه نیز مانند فیلسوفان بزرگ ماحصل گفتوگوهای مفصل مگی با فیلسوفان بزرگ دوران ماست، با این تفاوت كه اندیشههای فلسفی خود فیلسوفان مورد گفتوگو را قرار داده است. مواجهه مستقیم با نظریات فلاسفه معاصر را میتوانید با این كتاب شروع كنید.
سرگردان بر فراز دریای مه
اگر با فلسفه غرب آشنایی حداقلی دارید یا هر سه كتاب ذكر شده را خواندهاید، احتمالا تابلوی معروف كاسپار داوید فریدریش را بشناسید. پر بیراه نیست اگر بگوییم وضعیت كسانی كه فلسفه خواندن را شروع كرده و در نیمه راه رها كردهاند، به این تابلو قرابت دارد. در این مرحله میتوانید تاریخ فلسفه را كمی با جزئیات بیشتر و دقیقتر بخوانید.
الف) تاریخ فلسفه غرب، 4جلدی، مصطفی ملكیان، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه:
ملكیان، چهره شناخته شده فلسفه اخلاق و روانشناسی اخلاقگرا در سالهای دور، درسگفتاری پیرامون تاریخ فلسفه غرب داشت و متن پیاده شده آن یكی از منابع خوب برای آموختن فلسفه برای مخاطب فارسی است. شاید در دسترسی به این كتاب دچار مشكل شوید، زیرا این كتاب در بازار كتاب موجود نیست، اما میتوانید نسخه مكتوب و الكترونیكی آن را از كتابخانههای دانشگاهی یا اینترنتی دریافت كند.
ب) تاریخ فلسفه غرب، برتراند راسل، ترجمه نجف دریابندری، نشر پرواز:
راسل، شخصیت معروف سنت فلسفه تحلیلی است و متن كتاب حاضر، متن پیاده شده و ویراسته شده توسط خود اوست. مرحوم نجف دریابندری نیز كه از قلههای ترجمه در ایران است، این كتاب را به فارسی برگردانده است. برخی از فصول این كتاب بهتر است و بعضی دیگر قوت زیادی ندارد.
ج) تاریخ فلسفه راتلج، 11 جلدی، نشر حكمت:
نشر حكمت و نشر چشمه در سالهای اخیر اقدام به انتشار مجموعه عظیم تاریخ فلسفه راتلج كردند و در این بین نسخه منتشر شده از نشر حكمت به دلایلی قابل استفادهتر است. نشر حكمت هر مجلد را كه مربوط به سنت یا دوره تاریخی خاصی است، برای ترجمه به متخصص آن سپرده است و هر مجلد برای ترجمه یك ویراستار متخصص نیز داشته است؛ در حالی كه مجموعه منتشر شده توسط نشر چشمه تنها توسط دو مترجم به فارسی برگردانده شده است. اهمیت تاریخ فلسفه راتلج به این خاطر است كه هر مدخل این مجموعه، توسط یكی از خبرگان نوشته شده و كل مجموعه مورد بازبینی و بازخوانی سرویراستاران قرار گرفته است.
راه بیپایان فلسفه
برای این سطح پیشنهادهای مطرح شده بر این فرض استوار است كه خوانندگان عزیز آشنایی خوبی با تاریخ فلسفه غرب دارند و مسالهها و دغدغههایشان را میخواهند دنبال كنند.
الف) مجموعه راهنمای سرگشتگان، نشر علمی و فرهنگی:
راهنمای سرگشتگان مجموعهای است كه توسط انتشارات كونتینیوم در 30 جلد منتشر شده و انتشارات علمی و فرهنگی هر جلد آن را به یكی از كارشناسان باتجربه برای ترجمه سپرده است. ترجمه این مجموعه هنوز كامل نشده است و مجلدات باقیمانده نیز بهزودی منتشر خواهد شد.
ب) دانشنامه فلسفه استنفورد، سرپرست ترجمه دكتر مسعود علیا، نشر ققنوس:
دانشنامه فلسفه استنفورد برای دوستدارن فلسفه آشناست. مداخل این دانشنامه به صورت برخط در وبگاه این دانشنامه موجود است. انتشارات ققنوس چند سالی هست كه اقدام به ترجمه این مجموعه كرده و میتوانید بهصورت مجزا هر مدخل را در یك جلد تهیه كنید.
ج) مجموعه راهنمای فلسفه بلكول، انتشارات كتاب طاها:
برای آشنایی با حوزههای فلسفه این مجموعه احتمالا به كارتان خواهد آمد. مجلدات این مجموعه به تازگی وارد بازار كتاب شده و مابقی كتابهای راهنمای بلكول نیز به زودی به مخاطبان عرضه خواهد شد.