جامجم از تلاش دهها دانشآموز و دانشجوی ایرانی برای كشف سیاركها در ششمین و هفتمین جنبش ایرانی جستوجوی سیارك گزارش میدهد
كاشفان ایرانی سیاركها
براساس نتایج نهایی اعلام شده از سوی مركز بررسی ریزسیارهها (MPC) تیمهای ایرانی شركتكننده در ششمین و هفتمین جنبش ایرانی جستوجوی سیارك موفق به ثبت چهار سیارك به صورت مشروط شدهاند. در این جنبشها كه از 16 خرداد تا 15 مرداد ۹۷ برگزار شد، گروههای ایرانی به ترتیب مشاهده اولیه 454 جرم را در ششمین جنبش و 346 جرم را در هفتمین جنبش ایرانی جستجوی سیارک گزارش کردند. اجرامی كه در این مرحله كشف میشوند در صورتی كه پس از ۷ تا ۱۰ روز برای بار دوم رصد شوند وضعیتشان به مرحله ثبت مشروط (Provisional) تغییر پیدا میكند و برای شش تا هفت سال در مركز بررسی ریزسیارهها (MPC) زیرنظر اتحادیه بینالمللی نجوم (IAU) مورد رصد و بررسی بیشتر قرار میگیرند. بنا بر گزارشی كه بتازگی از سوی این مركز ارسال شده، چهار سیارك از اكتشافات مقدماتی گروههای شركتكننده در این دو دوره، به مرحله ثبت مشروط رسیدهاند. گروههایی كه گزارشهایشان به این مرحله رسیده است عبارتند از مجله نجوم، دبیرستان علامه طباطبایی، مونوكروماتیك (از خرمدره) و گروه ماتریكس (از انجمن نجوم بوكان). این سیاركها چند سال رصد خواهند شد تا بهطور دقیق مدارشان مشخص شود. همچنین بررسیهایی روی آنها انجام میشود كه به شناخت مواد تشكیلدهنده، جرم تقریبی، ضریب بازتاب و سایر مشخصات فیزیكی شان كمك خواهد كرد. این مراحل معمولا حدود شش سال طول میكشد و پس از آن سیارك به مرحله ثبت نهایی میرسد تا از سوی اتحادیه بینالمللی نجوم رسما شماره بگیرد. سپس كاشفان سیاركها قادر خواهند بود كه نام پیشنهادی خود را به اتحادیه بینالمللی نجوم اعلام و سیارك خود را نامگذاری كنند. فرآیند كشف این سیاركها در قالب علوم شهروندی اجرا میشود.
یكی از طرحهای بینالمللی مبتنی بر علوم شهروندی، جنبش بینالمللی جست و جوی سیارك (Intenational Asteroid Search Campaign) نام دارد. این جنبش كه با همت دكتر پاتریك میلر (Dr. J. Patrick Miller)، استاد دانشكده ریاضیات و نجوم دانشگاه هاردین- سایمونز آمریكا برای شناسایی سیاركهای ناشناخته با كمك دانشآموزان و دانشجویان علاقهمند شكل گرفته است، از سال 2006 میلادی در حال برگزاری است. در این برنامه، تصاویر ثبت شده با تلسكوپهای رصدخانههای مدرن به صورت فایلهای تصویری در اختیار داوطلبان قرار میگیرد. این افراد باید تصاویر را با نرمافزار تخصصی تحلیلگر دادهها مورد بررسی و پایش قرار دهند. در پایان نتایج بهدست آمده از این بررسیها تجمیع شده و در صورتی كه جرم آسمانی نامعلومی در چند گزارش پیاپی به ثبت برسد، به عنوان سیارك ناشناخته احتمالی به صورت مشروط ثبت میشود و حركات، مكان و ویژگیهای آن در مدت طولانیتری بررسی میشود. پس از تایید قطعی و شناسایی سیاركی جدید این سیارك با نام پیشنهادی تیمی كه آن را گزارش داده ثبت خواهد شد.
داستان مشاركت در كشف سیاركها
جنبش بینالمللی جستوجوی سیارك در هر دوره، تصاویر را برای تیمهای یكی از كشورهای شركتكننده در جنبش ارسال میكند. سپس مسؤول جنبش در هر كشور، هماهنگیهای لازم را میان مركز برگزاركننده و تیمها بهعمل میآورد. امسال این مسؤولیت بهعهده كتایون محمدی بود كه خودش پیشتر از شركتكنندگان و كاشفان سیارك در سومین جنبش ایران در سال 95 بوده است. وی در خصوص نحوه برگزاری این جنبشها در چند سال اخیر به جامجم میگوید: «از سال 92 كه برگزاری این برنامه به صورت مستقل با مشاركت تیمهای ایرانی شكل گرفت، تا سال گذشته بیشتر شركتكنندگان را افراد فعال در جامعه نجوم تشكیل میدادند، اما از سال گذشته تصمیم گرفته شد نحوه اطلاعرسانی و تبلیغات تا حد ممكن گستردهتر شود تا افراد بیشتری از سراسر كشور از این جنبش مطلع شده و بتوانند در این طرح شهروندمحور شركت كنند. تنها شروط شركت در این جنبشها سن بالای 14 سال، امكان دسترسی به اینترنت و همچنین توانایی تشكیل تیم سه تا پنج نفره است.» وی در ادامه خاطرنشان كرد: «امسال تیمهای زیادی از سراسر ایران در این جنبش شركت داشتند كه حتی بسیاری از آنها پیش از این با نجوم آشنایی نداشتند. میزان استقبال نسبت به سال گذشته تقریبا دو برابر شده است. در ادامه مراحل شركت در این برنامه، جزوات آموزشی مورد نیاز در اختیار شركتكنندگان قرار گرفت تا اطلاعات مورد نیاز در مورد كار با نرمافزار و فرآیند كشف سیارك را بهدست آورند.»
محمدی با تاكید بر رقابتی نبودن این پروژه میافزاید: «هدف اصلی از مشاركت در این برنامه، بررسی اجرام نزدیك به سطح زمین است. ثبت مدار حركتی این اجرام بسیار مهم است، زیرا برخی از آنها احتمال برخورد با سطح زمین را در آینده دارند. بنابراین شركتكنندگان نباید با دید رقابتی وارد این جنبش شوند.»
هنوز اسمی برای سیاركمان انتخاب نكردهایم!
یكی دیگر از چهار تیمی كه شانس مشاهده و ثبت چهار سیارك مشروط را پیدا كردهاند، تیم دبیرستان علامه طباطبایی است. سروش مهدیآبادی با 14 سال سن از این دبیرستان با راهنمایی دبیر نجوم مدرسه و سه دانشآموز دیگر در دو جنبش امسال ایران شركت كرده و تیمشان موفق به ثبت مشروط یك سیارك شدهاند. سروش از تجربه مشاركت در این پروژه شهروندی میگوید: من در دو سال متوالی در این جنبشها شركت كردم. در هر جنبش حدود سه تا چهار تصویر برای افراد تیم ارسال میشود و بین سه هفته تا یك ماه زمان برای تحلیل این تصاویر وجود دارد. ما تقریبا در هر روز بین نیم تا یك ساعت زمان صرف بررسی و تحلیل دقیق تصاویر میكردیم. از سروش درباره نحوه برخورد خانوادهها با شركت فرزندشان در چنین فعالیتهای فوق برنامهای میپرسم. او به زمان برگزاری این جنبشها اشاره میكند و میگوید: «در دو ماه تیر و شهریور كه مدرسه تعطیل بود فرصت كافی برای این كار داشتیم. خانوادهها نیز به دلیل این كه زمان برگزاری جنبش با كلاسهای مدرسه تداخلی نداشت، مخالفتی با شركت ما در این جنبش نداشتند.» سروش از شركت در این جنبش بینالمللی ابراز رضایت میكند و دوست دارد در سالهای آینده نیز در این پروژه عظیم همكاری داشته باشد. وی میگوید: ما هنوز تصمیمی برای نامگذاری سیاركی که گزارش دادهایم
نگرفته ایم. اما پدر سروش كه همراه او به دفتر روزنامه آمده بود با لبخند گفت: سروش از زمان شركت در جنبش، دوست داشت سیاركی پیدا كند و آن را با نام «سروش» ثبت كند. با این حال نظر همتیمیهایش هم مهم است.
فرصت تمرین كار گروهی علمی
با توجه به این كه در این جنبشها علاوه بر دانشجویان، دانشآموزان نیز مشاركت دارند، نظر محمد عادلپور را كه دانشجوی دكتری و عضو تیم مجله نجوم است در مورد كیفیت و سطح علمی این جنبش جویا میشوم. وی در این رابطه بیان میكند: «روش مورد استفاده برای كشف اجرام آسمانی ناشناخته در این جنبش قدمت زیادی داشته و از سالهای دور مورد استفاده قرار میگرفته است. اگرچه پیشرفت فناوری در سالهای اخیر موجب آسانتر شدن این بررسیها شده، اما به معنی كماهمیت بودن اطلاعات حاصل از این تحلیلها نخواهد بود. از طرفی زمانی كه شانس شناسایی سیاركی را داشته باشید، پس از تایید نهایی افتخار نامگذاری سیارك كشف شده را خواهید داشت و این دستاوردی بسیار ارزنده و باارزش است كه پیش از این بهعنوان افتخار به افراد تاثیرگذار جهان اعطا میشد. همین موضوع میتواند انگیزه بسیار خوبی برای شركت در چنین جنبش بزرگی باشد.»
در این طرح تحلیلی بزرگ همه شركتكنندگان از طریق اینترنت با هم در ارتباط هستند و با تقسیم كار میتوانند هر یك به صورت مجزا در خانه به بررسی تصاویر بپردازند و اطلاعات حاصل را با دیگر اعضای تیم به اشتراك بگذارند. همچنین برگزاركنندگان این جنبش در ایران، اعضای تیمهای شركتكننده را از طریق پیامرسانها راهنمایی میكنند تا در صورت مواجهه با مشكلات مختلف هنگام استفاده از نرمافزار بتوانند با استفاده از تجربیات سایر افراد مشكلاتشان را برطرف كنند.
صفری نحوه بررسی و تحلیل تصاویر را اینطور تشریح میكند: تصاویر دریافتی در هر تیم میان اعضای آن تقسیم میشود. سپس هر یك از اعضا پس از تحلیل تصاویر، گزارش نهایی نرمافزار را در اختیار سرگروه قرار داده و او پس از تجمیع اطلاعات به دست آمده آن را در قالبی مشخص برای مركز برگزاری جنبش ایمیل میكند. عادلپور در ادامه میافزاید: برای ارسال این دادهها نیاز به دانستن زبان انگلیسی زیادی نیست و در واقع سرگروهها نیاز به نامهنگاری پیچیدهای با مركز جنبش ندارند. فقط باید بتوانند تحلیلها را بر اساس قالب خواسته شده آماده و ارسال كنند.
منجمان بوكان سیارك كشف میكنند اما تلسكوپ ندارند!
سیمین رحمانی از اعضای فعال انجمن نجوم شهر بوكان است كه برای آشنایی بیشتر سایر اعضای انجمن از این جنبش، اطلاعات خود را در قالب سخنرانی در یكی از جلسات انجمن ارائه میکند. رحمانی میگوید این افزایش آگاهی نقش زیادی در ایجاد علاقهمندی افراد برای شركت در این رویداد علمی داشته است.
تیم ماتریكس از بوکان توانسته در هفتمین جنبش ایرانی جستوجوی سیارك، سیاركی را به ثبت مشروط برساند. اعضای این تیم در نظر دارند در صورت ثبت قطعی سیارك، نامگذاری آن را با كمك دانشآموزان بوكانی انجام دهند. آنها میخواهند با برگزاری مسابقاتی مانند انشانویسی در مدارس بهترین اسم پیشنهادی را برای سیاركی كه كشف كردهاند، انتخاب كنند.
رحمانی میافزاید: موفقیت تیم در ثبت مشروط سیارك تاثیر مثبتی بر افزایش استقبال از طرحهای شهروندی در شهر بوكان داشته و در سالهای آینده تعداد تیمهای شركتكننده از این شهر در جنبش جستوجوی سیاركها افزایش خواهد یافت. وی اضافه كرد: گرچه استقبال و علاقه زیادی در میان نوجوانان و جوانان شهر بوكان به نجوم وجود دارد، اما كمبود امكانات موجب شده كه انجمن به ارائه برنامههای بسیار محدودی قادر باشد. انجمن نجوم بوكان سیارك دارد، اما یك تلسكوپ ندارد.
موفقیت جوانان خرمدره
محمدعارف عباسی، سرپرست تیم منوكروماتیك به همراه چهار نفر دیگر (دانشجو و دانشآموز) از «كانون آوای كیهان» شهرستان خرمدره دو سال متوالی است كه در جنبشهای جستوجوی سیارك ایران مشاركت میكند و در هر دو سال موفق به ثبت مشروط سیارك شده است. وی با استفاده از تجاربی كه در سال گذشته برای شركت در این جنبش داشته، تیم را با توانمندی بیشتری آموزش داده و هدایت كرده است. عباسی معتقد است اعضای تیمی كه امسال با نجوم آشنایی داشتهاند در جریان شركت در این جنبش روند یادگیری و تحلیلشان بهبود یافته است. سرپرست تیم مونوكروماتیك میگوید، میزان استقبال از چنین رویدادهایی در شهرستانها رو به افزایش است و موفقیتهای به دست آمده باعث شده در شهرهای مختلف كشور افراد بیشتری برای شركت در چنین رویدادی تمایل نشان دهند. این تیم هنوز برای نامگذاری سیارك كشف شدهشان تصمیمی نگرفتهاند.
تلاش دانشآموزان برازجان
علی كرمینژاد، معلم ریاضی و نجوم پژوهشسرای دانشآموزی متقین شهر برازجان چند سال متوالی است كه همراه دانشآموزانش در این جنبش جهانی شركت میكند. امسال سه تیم پنج نفره از این شهر در هفتمین جنبش ایرانی جستوجوی سیارك شركت كرده بود. كرمینژاد به جامجم میگوید: آشنایی دانشآموزان و مشاركت آنها در چنین طرحهای تحقیقاتی میتواند اثرات بسیار مثبتی در شكلگیری روحیه مشاركت، انجام كار تیمی و آشنایی با روش انجام طرحهای علمی استاندارد داشته باشد. به گفته وی، بسیاری از دانشآموزانی كه در دورههای پیش در این جنبش شركت كردهبودند، به صورت جدیتری وارد حوزه نجوم شد و حتی برخی از آنها به شركت در المپیاد نجوم علاقهمند شدند. این معلم نجوم برای بررسی توانمندی دانشآموزان، پیش از شروع جنبش به برگزاری دورههای آموزشی اقدام كرده و سپس با برگزاری آزمون عملی، دانشآموزان توانمندتر را برای شركت در جنبش انتخاب كرده است. كرمینژاد توضیح میدهد، مشاركت در چنین طرحهایی اهمیت زیادی دارد و نباید افرادی كه ممكن است تعهد كافی یا توانمندی لازم را برای مشاركت در برنامه در زمان مقرر ندارند، وارد چنین برنامههای حساسی شوند.