منطق‭ ‬اقتصادی‭ ‬بودجه‌ریزی‭ ‬اقتضا‭ ‬می‌كند‭ ‬هنگام‭ ‬ركود،‭ ‬بودجه‭ ‬به‭ ‬كمك‭ ‬اقتصاد‭ ‬بیاید‭ ‬و‭ ‬رونق‌افزایی‭ ‬كند،‭ ‬اما‭ ‬طبق‭  ‬همان‭ ‬منطق،‭ ‬این‭ ‬رونق‭ ‬افزایی‭ ‬باید‭ ‬برمبنای‭ ‬منابعی‭ ‬باشد‭ ‬كه‭ ‬از‭ ‬لحاظ‭ ‬اقتصادی‭ ‬سالم‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬دسترس‭ ‬هستند‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬قول‭ ‬معروف‭ ‬دردی‭ ‬بر‭ ‬دردهای‭ ‬كنونی‭ ‬اضافه‭ ‬نكنند‭. ‬به‭ ‬همین‭ ‬دلیل‭ ‬بنابر‭ ‬هنجارهای‭ ‬پذیرفته‌شده‭ ‬بودجه‌ریزی،‭ ‬هنگام‭ ‬تدوین‭ ‬بودجه‭ ‬ابتدا‭ ‬باید‭ ‬منابع‭ ‬در‭ ‬دسترس‭ ‬محاسبه‭ ‬شود‭. ‬

این‭ ‬منابع‭ ‬می‌تواند‭ ‬شامل‭ ‬درآمدهای‭ ‬متناسب‭ ‬با‭ ‬ظرفیت‭ ‬اقتصاد،‭ ‬فروش‭ ‬بخشی‭ ‬از‭ ‬سرمایه‭ ‬و‭ ‬نیز‭ ‬حداكثر‭ ‬میزان‭ ‬استقراضی‭ ‬كه‭ ‬پایداری‭ ‬بودجه‭ ‬و‭ ‬اقتصاد‭ ‬رابه‌هم‭ ‬نزند‭ ‬باشد‭ ‬و‭ ‬سپس‭ ‬برمبنای‭ ‬این‭ ‬منابع‭ ‬در‭ ‬دسترس،‭ ‬مخارج‭ ‬و‭ ‬مصارف‭ ‬تنظیم‭ ‬شود‭. ‬البته‭ ‬این‭ ‬در‭ ‬حالی‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬منابع‭ ‬در‭ ‬دسترس‭ ‬و‭ ‬سالم‭ ‬کافی‭ ‬باشد‭ ‬اما‭ ‬زمانی‭ ‬كه‭ ‬منابع‭ ‬مورد‭ ‬نیاز‭ ‬در‭ ‬اختیار‭ ‬نیست‭ ‬بودجه‭ ‬به‭ ‬صورت‭ ‬معكوس‭ ‬تدوین‭ ‬می‌شود‭. ‬به‭ ‬صورتی‭ ‬كه‭ ‬ابتدا‭ ‬مصارف‭ ‬در‭ ‬نظر‭ ‬گرفته‭ ‬می‌شود‭ ‬و‭ ‬متناسب‭ ‬با‭ ‬این‭ ‬مصارف‭ ‬منابع‭ ‬مورد‭ ‬نیاز‭ ‬تامین‭ ‬خواهد‭ ‬شد‭.‬

مثال‭ ‬بارز‭ ‬مهندسی‭ ‬معكوس‭ ‬بودجه‭ ‬در‭ ‬برخی‭ ‬كشورهای‭ ‬صادركننده‭ ‬نفت،‭ ‬تعیین‭ ‬قیمت‭ ‬نفت‭ ‬در‭ ‬بودجه‭ ‬براساس‭ ‬این‭ ‬روش‭ ‬است،‭ ‬یعنی‭ ‬در‭ ‬برخی‭ ‬سال‌ها‭ ‬ملاحظه‭ ‬شده‭ ‬قیمت‭ ‬نفت‭ ‬را‭ ‬طوری‭ ‬در‭ ‬نظر‭ ‬می‌گیرند‭ ‬كه‭ ‬كفاف‭ ‬سمت‭ ‬مصارف‭ ‬را‭ ‬بدهد،‭ ‬در‭ ‬حالی‭ ‬كه‭ ‬اصولا‭ ‬قیمت‭ ‬نفت‭ ‬در‭ ‬بازار‭ ‬جهانی‭ ‬تعیین‭ ‬می‌شود‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬دست‭ ‬یك‭ ‬كشور‭ ‬خاص‭ ‬نیست‭.‬

قیمت‭ ‬نفت‭ ‬غیرواقعی

اعداد‭ ‬و‭ ‬ارقامی‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬بودجه‭ ‬98‭ ‬در‭ ‬مورد‭ ‬قیمت‭ ‬نفت‭ ‬آمده‭ ‬حكایت‭ ‬از‭ ‬تفاوت‭ ‬زیاد‭ ‬با‭ ‬قیمت‌های‭ ‬جهانی‭ ‬دارد‭. ‬به‭ ‬طوری‭ ‬كه‭ ‬فروش‭ ‬هر‭ ‬بشكه‭ ‬نفت‭ ‬و‭ ‬میعانات‭ ‬گازی‭ ‬حدود‭ ‬54‌دلار‭ ‬تعیین‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬این‭ ‬در‭ ‬حالی‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬قیمت‭ ‬نفت‭ ‬روز‭ ‬گذشته‭ ‬در‭ ‬بازارهای‭ ‬جهانی‭ ‬هر‭ ‬بشكه‭ ‬45‭ ‬دلار‭ ‬قیمت‭ ‬داشت‭. ‬شواهد‭ ‬نشان‭ ‬می‌دهد‭ ‬وابستگی‭ ‬بودجه‭ ‬به‭ ‬نفت‭ ‬حدود‭ ‬35درصد‭ ‬برآورد‭ ‬شده‭ ‬كه‭ ‬نسبت‭ ‬به‭ ‬سال‌های‭ ‬گذشته‭ ‬صعود‭ ‬كرده‭ ‬است‭. ‬البته‭ ‬35‌درصدی‭ ‬كه‭ ‬به‭ ‬عنوان‭ ‬وابستگی‭ ‬بودجه‭ ‬به‭ ‬نفت‭ ‬عنوان‭ ‬می‌شود‭ ‬بر‭ ‬این‭ ‬اساس‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬همه‭ ‬درآمدهای‭ ‬درنظر‭ ‬گرفته‭ ‬شده‭ ‬محقق‭ ‬شود‭ ‬در‌غیر‭ ‬این‭ ‬صورت‭ ‬وابستگی‭ ‬بیشتر‭ ‬خواهد‭ ‬شد‭. ‬باید‭ ‬توجه‭ ‬داشت‭ ‬دولت‭ ‬فروش‭ ‬نفت‭ ‬برای‭ ‬سال‭ ‬آینده‭ ‬را‭ ‬روزانه‭ ‬5/1‭ ‬میلیون‭ ‬بشكه‭ ‬در‭ ‬نظر‭ ‬گرفته‭ ‬است،‭ ‬در‭ ‬حالی‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬شرایط‭ ‬فعلی‭ ‬كمتر‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬مقدار‭ ‬صادر‭ ‬می‌شود‭.‬

از‭ ‬سوی‭ ‬دیگر‭ ‬فروردین‌ماه‭ ‬98‭ ‬مهلت‭ ‬آمریكا‭ ‬به‭ ‬هشت‭ ‬كشوری‭ ‬كه‭ ‬مجوز‭ ‬خرید‭ ‬نفت‭ ‬ایران‭ ‬را‭ ‬داده‭ ‬بود‭ ‬به‭ ‬پایان‭ ‬می‌رسد‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬آن‭ ‬زمان‭ ‬احتمالا‭ ‬كاهش‭ ‬خرید‭ ‬نفت‭ ‬ایران‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬این‭ ‬كشورها‭ ‬دیكته‭ ‬خواهد‭ ‬كرد‭. ‬با‭ ‬این‭ ‬تفاسیر،‭ ‬دولت‭ ‬باید‭ ‬بودجه‌ای‭ ‬متناسب‭ ‬با‭ ‬شرایط‭ ‬تحریم‭ ‬در‭ ‬نظر‭ ‬می‌گرفت‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬ارائه‭ ‬اعداد‭ ‬و‭ ‬ارقام‭ ‬غیرشفاف‭ ‬در‭ ‬بودجه‭ ‬خودداری‭ ‬می‌كرد‭. ‬

زمانی‭ ‬كه‭ ‬صادرات‭ ‬نفت‭ ‬ایران‭ ‬كاهش‭ ‬می‌یابد‭ ‬به‌دلیل‭ ‬وابستگی‭ ‬زیاد‭ ‬بودجه‭ ‬به‭ ‬نفت‭ ‬كشور‭ ‬با‭ ‬محدودیت‭ ‬ارزی‭ ‬مواجه‭ ‬می‌شود،‭ ‬در‭ ‬نتیجه‭ ‬بودجه‭ ‬باید‭ ‬به‭ ‬گونه‌ای‭ ‬تدوین‭ ‬می‌شد‭ ‬كه‭ ‬اعداد‭ ‬و‭ ‬ارقام‭ ‬بیانگر‭ ‬واقعیات‭ ‬اقتصاد‭ ‬باشد‭ ‬نه‭ ‬صرفا‭ ‬لایحه‌ای‭ ‬با‭ ‬منابع‭ ‬و‭ ‬مصارف‭ ‬غیرواقعی‭. ‬اگر‭ ‬تصور‭ ‬كنیم‭ ‬رقم‭ ‬صادرات‭ ‬نفت‭ ‬به‭ ‬احتمال‭ ‬زیاد‭ ‬بین‭ ‬یك‭ ‬تا‭ ‬2/1‭ ‬میلیون‭ ‬بشكه‭ ‬در‭ ‬روز‭ ‬خواهد‭ ‬بود‭ ‬آن‭ ‬هم‭ ‬در‭ ‬صورتی‭ ‬كه‭ ‬همه‭ ‬این‭ ‬رقم‭ ‬محقق‭ ‬یا‭ ‬به‭ ‬طور‭ ‬مناســبی‭ ‬تهاتر‭ ‬شــود‭ ‬و‭ ‬تخفیفی‭ ‬هم‭ ‬در‭ ‬كار‭ ‬نباشــد،‭ ‬نتیجه‭ ‬این‭ ‬خواهد‭ ‬شـد‭ ‬كه‭ ‬تمام‭ ‬محاسـبات‭ ‬فوق‭ ‬باید‭ ‬نادیده‭ ‬گرفته‭ ‬شـوند‭ ‬و‭ ‬محاسـبات‭ ‬دیگری‭ ‬انجام‭ ‬شود‭.‬

البته‭ ‬این‭ ‬موضوع‭ ‬با‭ ‬این‭ ‬فرض‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬قیمت‭ ‬نفت‭ ‬در‭ ‬همان‭ ‬حدود‭ ‬54‭ ‬دلار‭ ‬در‭ ‬بشكه‭ ‬باقی‌بماند‭.‬

متوسط‭ ‬نرخ‭ ‬ارز‭ ‬6000‭ ‬تومانی‭ ‬

دولت‭ ‬متوسط‭ ‬نرخ‭ ‬ارز‭ ‬در‭ ‬بودجه‭ ‬امسال‭ ‬را‭ ‬نزدیك‭ ‬6000‭ ‬تومان‭ ‬وارد‭ ‬كرده‭ ‬است‭. ‬4200‭ ‬برای‭ ‬كالاهای‭ ‬اساسی‭ ‬و‭ ‬نزدیك‭ ‬8000‭ ‬برای‭ ‬بقیه
‭ ‬كالاها‭.‬

‭ ‬این‭ ‬یعنی‭ ‬با‭ ‬توجه‭ ‬به‭ ‬فر‌ض‭ ‬دولت‭ ‬برای‭ ‬مقدار‭ ‬فروش‭ ‬نفت،‭ ‬نرخ‭ ‬ارز‭ ‬متوسط‭ ‬نزدیك‭ ‬6000‭ ‬تومان،‭ ‬كار‭ ‬دولت‭ ‬وكارمندانش‭ ‬در‭ ‬سال‭ ‬آینده‭ ‬را‭ ‬تاحدودی‭ ‬راه‭ ‬می‌اندازد،‭ ‬اما‭ ‬این‭ ‬رقم‭ ‬به‭ ‬هیچ‭ ‬وجه‭ ‬نشان‌دهنده‭ ‬رقم‭ ‬ارز‭ ‬در‭ ‬سال‭ ‬آینده‭ ‬نیست،‭ ‬چرا‭ ‬كه‭ ‬آن‭ ‬رقم‭ ‬می‌تواند‭ ‬7000‭ ‬تومان،‭ ‬ده‌هزار‭ ‬تومان‭ ‬یا‭ ‬حتی‭ ‬بیشتر‭ ‬باشد‭.‬

دریافت‭ ‬مالیات

آنچه‭ ‬در‭ ‬بودجه‭ ‬سال‭ ‬98‭ ‬در‭ ‬مورد‭ ‬مالیات‭ ‬آمده‭ ‬نشان‭ ‬می‌دهد‭ ‬سال‭ ‬آینده‭ ‬معادل‭ ‬153‭ ‬هزار‭ ‬میلیارد‭ ‬تومان‭ ‬به‭ ‬عنوان‭ ‬درآمدهای‭ ‬مالیاتی‭ ‬عمومی‭ ‬مقرر‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬این‭ ‬رقم‭ ‬نسبت‭ ‬به‭ ‬رقم‭ ‬درآمدهای‭ ‬مالیاتی‭ ‬عمومی‭ ‬قانون‭ ‬بودجه‭ ‬سال‭ ‬1397‭ ‬كه‭ ‬حدود‭ ‬142‭ ‬هزار‭ ‬میلیارد‭ ‬تومان‭ ‬بود،‭ ‬حدود‭ ‬8‭ ‬درصد‭ ‬رشد‭ ‬داشته‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬دولت‭ ‬می‌توانست‭ ‬با‭ ‬اجرای‭ ‬قانون‭ ‬مالیات‭ ‬بر‭ ‬عایدی‭ ‬سرمایه،‭ ‬هم‭ ‬درآمد‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬بخش‭ ‬افزایش‭ ‬دهد‭ ‬و‭ ‬هم‭ ‬از‭ ‬سوداگری‭ ‬در‭ ‬بازارهای‭ ‬دیگر‭ ‬جلوگیری‭ ‬كند‭.‬

منابع‭ ‬و‭ ‬مصارف‭ ‬نامشخص‭ ‬و‭ ‬كسری‭ ‬بودجه

منابع‭ ‬حاصل‭ ‬از‭ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬صندوق‭ ‬توسعه‭ ‬ملی،‭ ‬انتشار‭ ‬اوراق‭ ‬صكوك‭ ‬اجاره‭ ‬به‭ ‬منظور‭ ‬تسویه‭ ‬مطالبات‭ ‬قطعی‭ ‬اشخاص‭ ‬حقیقی‭ ‬و‭ ‬حقوقی،‭ ‬منابع‭ ‬حاصل‭ ‬از‭ ‬انتقال‭ ‬درآمدهای‭ ‬اختصاصی،‭ ‬مازاد‭ ‬منابع‭ ‬حاصل‭ ‬از‭ ‬صادرات‭ ‬نفت‭ ‬خام‭ ‬و‭ ‬میعانات‭ ‬گازی‭ ‬و‭ ‬خالص‭ ‬صادرات‭ ‬گاز،‭ ‬درآمد‭ ‬حاصل‭ ‬از‭ ‬فروش‭ ‬اموال‭ ‬و‭ ‬دارایی‌های‭ ‬منقول‭ ‬و‭ ‬غیرمنقول‭ ‬دستگاه‌های‭ ‬اجرایی،‭ ‬منابع‭ ‬حاصل‭ ‬از‭ ‬فروش‭ ‬اموال‭ ‬منقول‭ ‬و‭ ‬غیرمنقول‭ ‬به‭ ‬منظور‭ ‬تكمیل‭ ‬طرح‌های‭ ‬نیمه‌تمام‭ ‬و‭ ‬انتشار‭ ‬اوراق‭ ‬اسلامی‭ ‬جهت‭ ‬بازپرداخت‭ ‬اصل‭ ‬و‭ ‬سود‭ ‬اوراق‭ ‬سررسید‭ ‬شده‭ ‬در‭ ‬سال‭ ‬98‭ ‬بخشی‭ ‬از‭ ‬منابع‭ ‬نامشخص‭ ‬بودجه‭ ‬را‭ ‬تشكیل‭ ‬می‌دهند‭. ‬این‭ ‬در‭ ‬حالی‭ ‬است‭ ‬كه‭ ‬در‭ ‬بخش‭ ‬مصارف‭ ‬هم‭ ‬ابهاماتی‭ ‬وجود‭ ‬دارد‭ ‬و‭ ‬بخش‌هایی‭ ‬مانند‭ ‬پرداخت‭ ‬بدهی‭ ‬به‭ ‬بانك‌های‭ ‬تجارت،‭ ‬ملی،‭ ‬صادرات‭ ‬و‭ ‬ملت،‭ ‬بازپرداخت‭ ‬اصل‭ ‬و‭ ‬سود‭ ‬اوراق‭ ‬سررسید‭ ‬شده‭ ‬از‭ ‬محل‭ ‬انتشار‭ ‬اوراق‭ ‬جدید‭ ‬و‭ ‬مازاد‭ ‬منابع‭ ‬ارزی‭ ‬ناشی‭ ‬از‭ ‬صادرات‭ ‬نفت‭ ‬خام،‭ ‬میعانات‭ ‬گازی‭ ‬و‭ ‬خالص‭ ‬صادرات‭ ‬گاز‭ ‬نسبت‭ ‬به‭ ‬منابع‭ ‬پیش‌بینی‭ ‬شده‭ ‬را‭ ‬تشكیل‭ ‬می‌دهد‭.‬

با‭ ‬این‭ ‬تفاسیر‭ ‬دولت‭ ‬با‭ ‬فرض‭ ‬این‌كه‭ ‬سال‭ ‬آینده‭ ‬كسری‭ ‬بودجه‭ ‬دارد‭ ‬اعداد‭ ‬و‭ ‬ارقام‭ ‬قیمت‭ ‬نفت،‭ ‬میزان‭ ‬فروش‭ ‬نفت‭ ‬و‭ ‬همچنین‭ ‬نرخ‭ ‬تسعیر‭ ‬ارز‭ ‬را‭ ‬بالا‭ ‬گرفته‭ ‬است‭. ‬كارشناسان‭ ‬معتقدند‭ ‬ظاهرا‭ ‬دولت‭ ‬قصد‭ ‬دارد‭ ‬كسری‭ ‬منابع‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬صندوق‭ ‬توسعه‭ ‬ملی‭ ‬تأمین‭ ‬كند،‭ ‬به‭ ‬همین‭ ‬دلیل‭ ‬از‭ ‬ارائه‭ ‬اعداد‭ ‬و‭ ‬ارقام‭ ‬در‭ ‬آن‭ ‬بخش‭ ‬خودداری‭ ‬كرده‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬بخش‭ ‬درآمد‌های‭ ‬نفتی‭ ‬هم‭ ‬یك‭ ‬بودجه‭ ‬بسیار‭ ‬خوشبینانه‭ ‬درنظر‭ ‬گرفته‭ ‬است‭.‬