ویژگی‌های پارچه دارایی كه تنها در شهر یزد وجود دارد، چیست؟
ترکیب جادویی رنگ‌ها و گره‌ها
شاید اگر لقب، شهر پارچه را به شهر یزد بدهیم، اشتباه نكرده باشیم. شهری كه از هر جنس و مدلی پارچه در آن تولید می‌شود. بخش عظیمی از هنرهای دستی یزد پارچه است. شهری كه دستمال یزدی‌اش شهرت جهانی دارد و ترمه و شال‌بافی‌اش هم مشهور است. به‌‌جز اینها اما یزد، هنرهای دستی دیگری هم دارد؛ هنرهایی كه آنها هم از جنس پارچه‌اند. صنایع‌دستی كه به دارایی و هنری كه به دارایی بافی مشهور است. ایكات یا دارایی امروز دیگر فقط در یزد وجود دارد. هنردستی كه در زندگی ماشینی این روزها، نفس‌های آخرش را می‌كشد و در حال فراموشی است.
ایکات چیست و در کدام نقاط جهان بافته می‌شود؟
بافته‌ای به وسعت همه جهان
دارایی‌بافی بافت نوعی پارچه است كه با در هم تنیدن تار و پودهایی از جنس نخ و ابریشم به وجود می‌آید. آنچه كه دارایی را از سایر پارچه‌ها متمایز می‌كند، شیوه گره زدن الیاف و رنگرزی خاص آن است. زادگاه دارایی بافی دقیقا مشخص نیست چون این هنر تقریبا در تمام جهان انجام می‌شود و رد پای بافت دارایی در هر كشوری دیده شده است. البته ایكات یا دارایی بافی در ایران قدمت 800 ساله دارد. هر چند كه بسیاری نیز از عمر 1000 ساله آن می‌گویند. گرچه دارایی بافی امروزه فقط در یزد دیده می‌شود، اما در سال‌های دور، در مناطق مختلفی از كشور مانند یزد، كاشان، آذربایجان و... رواج داشته است. امروزه جز كارگاه‌هایی كه در یزد فعالیت می‌كنند، دارایی بافی در شهرهای دیگر فراموش شده است.
قدیمی‌ترین ایكات یافت شده مصری است كه تاریخ بافت آن مربوط به حدود ۱۱۰ سال قبل از میلاد است. ایكات را از مكزیك تا پرو می‌بافتند، ضمن آن كه در بیشتر مناطقی كه در حوزه اسلام واقع شده بودند از ماداگاسكار تا اسپانیا گرفته و از هندوستان تا آفریقای غربی این روش بافت مشاهده شده است.
علاوه بر اینها در نقش‌های دیواری آجنته كه در شمال غربی هندوستان است و در حدود ۵۰ سال پیش از میلاد ساخته شده، زنانی را نشان می‌دهد كه جامه‌هایی با نقش ایكات پوشیده‌اند. مدارك دقیق تاریخی درباره این دیوار در دست نیست و تنها نكته‌ای كه درباره این نقش‌ها وجود دارد، این است كه گستردگی دارایی بافی در سرزمین پارسی زیاد بوده است.
در گذشته ماده خام دارایی، ابریشم خالص بوده است، شاید همین باعث ارزشمندی بیشتر پارچه می‌شده اما امروز از ابریشم مصنوعی برای بافت استفاده می‌شود.
در دارایی بافی، نخ‌ها قبل از بافت به روش‌های خاصی رنگ می‌شوند. در گذشته برای رنگ كردن نخ‌ها از رنگ‌های طبیعی مثلا از نیل برای رنگ آبی، از روناس برای رنگ قرمز و... استفاده می‌شد. امروزه رنگ‌های شیمیایی جای رنگ‌های طبیعی را گرفته است. در رنگرزی به روش دارایی به روش گره زدن، نخ‌ها رنگ می‌شوند. با این روش بخشی از نخ كه گره خورده، رنگ نمی‌شود و بخش‌های گره نخورده، رنگ می‌شوند. با تكه‌تكه رنگ كردن نخ‌ها، بعد از بافت، نقوشی خاص با رنگ‌های متنوعی در پارچه ایجاد می‌شود. البته رنگ‌آمیزی بدون برنامه هم نیست. زنگرز با مهارت خاص خود، نقش پارچه را از قبل طراحی می‌كند. روش‌های متنوعی در رنگرزی دارایی بافی وجود دارد:
روش تار: در این روش، نخ‌های تار در محل‌های مناسبی طبق نقشه مورد نظر با نخ غیرقابل نفوذی محكم گره زده می‌شود و سپس در حمام رنگ قرار می‌گیرد تا قسمت‌های بسته شده در زمان رنگرزی بدون رنگ باقی بماند. این تكنیك در آسیای جنوب شرقی رایج و در شرق آفریقا ناشناخته است. دارایی‌بافی تاری اولین نوع دارایی بافی بوده است.
پود: در این روش، نخ‌های پود روی یك قاب مستطیل شكل پیچیده می‌شود تا نخ‌هایی كه باید نقش خاص ایجاد كنند، در این قالب دسته‌بندی شود و سپس با نخ غیرقابل نفوذی گره زده می‌شود.
تار و پود: در دارایی بافی دوگانه رنگرزی تار و پود با روش گره زنی انجام می‌شود كه شیوه كار آن بسیار پیچیده است. ابتدا نخ‌های تار رنگ شده و روی دستگاه قرار می‌گیرد، سپس نخ‌های پود روی ماسوره‌ها پیچیده شده و پارچه با طرحی ساده بافته می‌شود. دارایی بافی به روش تار و پود بسیار پركارتر و گرانبهاتر از بقیه روش‌هاست.
بافت: دستگاه دارایی بافی، یك دستگاه بزرگ چوبی است. دارایی‌بافان برای بافت پارچه از دست و پایشان به طور هم‌زمان استفاده می‌كنند. تارها و پودهای رنگ شده، به ظرافت توسط بافنده، بافته می‌شود. در دارایی‌های معمولی ۱۰ تا ۱۵ تار در یك دسته قرار دارد، اما در بهترین بافت، برای یك دسته ۳ تار قرار داده می‌شود.
بافته‌ای به وسعت همه جهان
دارایی‌بافی بافت نوعی پارچه است كه با در هم تنیدن تار و پودهایی از جنس نخ و ابریشم به وجود می‌آید. آنچه كه دارایی را از سایر پارچه‌ها متمایز می‌كند، شیوه گره زدن الیاف و رنگرزی خاص آن است. زادگاه دارایی بافی دقیقا مشخص نیست چون این هنر تقریبا در تمام جهان انجام می‌شود و رد پای بافت دارایی در هر كشوری دیده شده است. البته ایكات یا دارایی بافی در ایران قدمت 800 ساله دارد. هر چند كه بسیاری نیز از عمر 1000 ساله آن می‌گویند. گرچه دارایی بافی امروزه فقط در یزد دیده می‌شود، اما در سال‌های دور، در مناطق مختلفی از كشور مانند یزد، كاشان، آذربایجان و... رواج داشته است. امروزه جز كارگاه‌هایی كه در یزد فعالیت می‌كنند، دارایی بافی در شهرهای دیگر فراموش شده است.
قدیمی‌ترین ایكات یافت شده مصری است كه تاریخ بافت آن مربوط به حدود ۱۱۰ سال قبل از میلاد است. ایكات را از مكزیك تا پرو می‌بافتند، ضمن آن كه در بیشتر مناطقی كه در حوزه اسلام واقع شده بودند از ماداگاسكار تا اسپانیا گرفته و از هندوستان تا آفریقای غربی این روش بافت مشاهده شده است.
علاوه بر اینها در نقش‌های دیواری آجنته كه در شمال غربی هندوستان است و در حدود ۵۰ سال پیش از میلاد ساخته شده، زنانی را نشان می‌دهد كه جامه‌هایی با نقش ایكات پوشیده‌اند. مدارك دقیق تاریخی درباره این دیوار در دست نیست و تنها نكته‌ای كه درباره این نقش‌ها وجود دارد، این است كه گستردگی دارایی بافی در سرزمین پارسی زیاد بوده است.
در گذشته ماده خام دارایی، ابریشم خالص بوده است، شاید همین باعث ارزشمندی بیشتر پارچه می‌شده اما امروز از ابریشم مصنوعی برای بافت استفاده می‌شود.
در دارایی بافی، نخ‌ها قبل از بافت به روش‌های خاصی رنگ می‌شوند. در گذشته برای رنگ كردن نخ‌ها از رنگ‌های طبیعی مثلا از نیل برای رنگ آبی، از روناس برای رنگ قرمز و... استفاده می‌شد. امروزه رنگ‌های شیمیایی جای رنگ‌های طبیعی را گرفته است. در رنگرزی به روش دارایی به روش گره زدن، نخ‌ها رنگ می‌شوند. با این روش بخشی از نخ كه گره خورده، رنگ نمی‌شود و بخش‌های گره نخورده، رنگ می‌شوند. با تكه‌تكه رنگ كردن نخ‌ها، بعد از بافت، نقوشی خاص با رنگ‌های متنوعی در پارچه ایجاد می‌شود. البته رنگ‌آمیزی بدون برنامه هم نیست. زنگرز با مهارت خاص خود، نقش پارچه را از قبل طراحی می‌كند. روش‌های متنوعی در رنگرزی دارایی بافی وجود دارد:
روش تار: در این روش، نخ‌های تار در محل‌های مناسبی طبق نقشه مورد نظر با نخ غیرقابل نفوذی محكم گره زده می‌شود و سپس در حمام رنگ قرار می‌گیرد تا قسمت‌های بسته شده در زمان رنگرزی بدون رنگ باقی بماند. این تكنیك در آسیای جنوب شرقی رایج و در شرق آفریقا ناشناخته است. دارایی‌بافی تاری اولین نوع دارایی بافی بوده است.
پود: در این روش، نخ‌های پود روی یك قاب مستطیل شكل پیچیده می‌شود تا نخ‌هایی كه باید نقش خاص ایجاد كنند، در این قالب دسته‌بندی شود و سپس با نخ غیرقابل نفوذی گره زده می‌شود.
تار و پود: در دارایی بافی دوگانه رنگرزی تار و پود با روش گره زنی انجام می‌شود كه شیوه كار آن بسیار پیچیده است. ابتدا نخ‌های تار رنگ شده و روی دستگاه قرار می‌گیرد، سپس نخ‌های پود روی ماسوره‌ها پیچیده شده و پارچه با طرحی ساده بافته می‌شود. دارایی بافی به روش تار و پود بسیار پركارتر و گرانبهاتر از بقیه روش‌هاست.
بافت: دستگاه دارایی بافی، یك دستگاه بزرگ چوبی است. دارایی‌بافان برای بافت پارچه از دست و پایشان به طور هم‌زمان استفاده می‌كنند. تارها و پودهای رنگ شده، به ظرافت توسط بافنده، بافته می‌شود. در دارایی‌های معمولی ۱۰ تا ۱۵ تار در یك دسته قرار دارد، اما در بهترین بافت، برای یك دسته ۳ تار قرار داده می‌شود.
