بررسی رویکرد ایران در مناقشات افغانستان، رفتار طالبان و ماجرای پنجشیر در گفت‌وگو با کارشناسان مسائل افغانستان
راهبرد «حاکمیت آرامش» در افغانستان
افغانستان همسایه شرقی ایران این روزها شرایط سختی را می‌گذراند. هرچند در روزگاری که دولتی فراگیر هم داشت باز هم از درگیری و تنش میان گروه‌ها و اقوام مختلف مصون نبود اما حضور دو دهه آمریکا در این کشور با وجود همه شعارها و وعده‌هایی که تحت عنوان مقابله با تروریسم داده شد باز هم نتوانست آرامش را به این کشور برگرداند و در نهایت نیروهای آمریکایی مجبور به خروج از افغانستان شدند. در این سوی ماجرا، طالبان که از مدت‌ها پیش به تدریج کنترل بخش اعظم افغانستان را به دست گرفته بود در نهایت بر همه مناطق این کشور بجز منطقه پنجشیر تسلط پیدا کرد و چند روز پیش بود که خبر رسید مذاکرات گروه طالبان با گروه‌های مستقر در پنجشیر به نتیجه نرسید و در نهایت از یکشنبه شب حمله گسترده به این منطقه آغاز شد و خبرهای ضد ونقیضی هم از تصرف این منطقه به دست طالبان در رسانه‌ها منتشر شد. این روزها در کنار اخبار مختلفی که در خصوص تحولات افغانستان شنیده می‌شود، اظهارنظرها و نوع واکنش ایران به دقت از سوی نخبگان و مردم در داخل کشور و کشورهای دیگر از جمله افغانستان به عنوان مهم‌ترین همسایه این کشور دنبال می‌شود. برخی بر این باورند که با توجه به سابقه اختلافات موجود میان گروه طالبان و ایران، جمهوری اسلامی باید موضع قاطع‌تری در قبال این گروه بگیرد اما واقعیت آن است که در شرایط کنونی نوع موضعگیری‌های دیپلماتیک در خصوص رخدادهای افغانستان باید خارج از رویکرد هیجانی فضای مجازی و منطبق با مصلحتی باشد که باعث کاهش تنش در منطقه باشد. با نگاهی به نوع واکنش‌های صورت‌گرفته از سوی مقامات ایرانی در خصوص تحولات همسایه شرقی خود می‌توان دریافت که جمهوری اسلامی تاکنون در پی آن بوده که روند تغییرات در افغانستان صلح‌آمیز، مردم‌محور و با کمترین درگیری باشد و حتی به عنوان یک اقدام ابتکاری، مدتی پیش گروه‌های مختلف در این کشور به ایران دعوت شدند و تلاشی صورت گرفت تا مذاکراتی میان گروه طالبان و دولت اشرف غنی و همچنین گروه‌های مختلف برقرار شود که البته نتایج مشخصی حاصل نشد. حتی در زمانی که طالبان برای تسلط بر تمامی خاک افغانستان به مرزهای جمهوری اسلامی ایران نزدیک شد، مقامات مسوول کشورمان مرزها را به روی نظامیان افغانستان که به سمت مرزهای ما پناه آورده بودند گشودند تا از شدت آسیب‌های وارده به مردم و نظامیان افغانستانی کاسته شود. از سویی دیگر تمهیداتی هم برای حضور آوارگان در کنار مرزها اندیشیده شد تا پناهندگان این کشور از تبعات حاصله از جنگ در امان باشند. بنابراین به نظر می‌رسد که در حال حاضر تنها راه حل مسالمت‌آمیز برای بحران افغانستان تاکید بیشتر بر رویکردهای دیپلماسی و همچنین اصرار بر گفت‌وگوی طرفینی میان اقوام و گروه‌های مختلف در افغانستان باشد. نکته دیگر موضعگیری صریحی بود که دیروز از سوی خطیب، سخنگوی دستگاه دیپلماسی مبنی بر محکومیت حملات طالبان به پنجشیر صورت گرفت و حاکی از واکنش شفاف ایران در خصوص این موضوع بود و نشان داد که ایران در این مناقشه نسبت به شرایط مردم پنجشیر سکوت نکرده است. برخلاف تبلیغات گسترده رسانه‌های غربی ایران تا این لحظه هیچ موضع رسمی در قبال به رسمیت شناختن طالبان اتخاذ نکرده و نوع واکنش کشورمان قطعا به رفتار این گروه در قبال ماجرای پنجشیر و اقوام مختلف از جمله شیعیان و برخورداری مردم افغانستان از امنیت پایدار بستگی خواهد داشت، برای بررسی نوع دیپلماسی ایران در افغانستان در قبال طالبان و گروه مقاومت پنجشیر و همچنین شناسایی بهترین رویکرد در این زمینه سراغ کارشناسان و سفرای سابق کشورمان در افغانستان رفته‌ایم.
حسین فرجادامین، معاون سابق ستاد افغانستان در وزارت خارجه:
موضع ایران تامین رضایت و مصالح مردم افغانستان است
حسین فرجادامین، معاون سابق ستاد افغانستان در وزارت خارجه در گفت‌وگو با جام‌جم درباره تحولات اخیر در افغانستان و محاصره پنجشیر به تبیین دیپلماسی جمهوری اسلامی درباره افغانستان و تحولات آن پرداخت و نکاتی را درباره موضع ایران نسبت به طالبان و ماجرای پنجشیر بیان کرد. فرجادامین اظهار کرد: «در ارتباط با تحولات افغانستان باید گفت شرایط به وجود آمده مطلوب ما نیست اما باتوجه به شرایط خاص و مهم افغانستان تحولات آن را با درک درست از وضعیتی که امروز در افغانستان در حال وقوع است، پیگیری کنیم.»
راه پیشرفت و ترقی برای افغانستان دچار مشکل شده است
این کارشناس مسائل افغانستان ادامه داد: «دخالت خارجی یا هر اتفاق دیگری منجر به وضعیت فعلی شده و این موضوع برخلاف خواسته‌های مردم افغانستان، جامعه بین‌الملل و کشورهای همسایه آن است و برای افغانستان هم یک راه رو به پیشرفت و ترقی دچار مشکل شده است.»
وی با یادآوری همکاری و کمک ایران به افغانستان و تدوین یک قانون اساسی مترقی گفت: «در گذشته شرایط به گونه‌ای بود که این کشور می‌توانست خیلی سریع شرایط خود را در جامعه کنونی بین‌المللی احیا کند و جایگاه مناسب خود را داشته باشد، چنانکه در سال‌های گذشته افغانستان به یکی از حوزه‌های فعال سیاسی و بین‌المللی تبدیل شده بود.»
فرجادامین تصریح کرد: «باتوجه به چنین جایگاهی در افغانستان هم ما و هم مردم این کشور نسبت به آن راضی بودند، اما روند کنونی بازگشت به دوره قبل است و این اصلا مورد رضایت و خرسندی جمهوری اسلامی نیست، اما به هرحال این اتفاق در کشور همسایه ما افتاده و از این رو، منطقا باید سیاست جمهوری اسلامی ایران ناظر به تصمیم مردم این کشور باشد.»
موضع جمهوری اسلامی، تامین رضایت و مصالح مردم افغانستان است
این کارشناس مسائل افغانستان با بیان این‌که موضع کلی جمهوری اسلامی این است آنچه مورد تایید مردم افغانستان قرار دارد را مورد تاکید قرار دهد، افزود: تنها دولتی که نمایندگی همه اقوام افغانستانی و رضایت مردم این کشور در آن وجود داشته باشد، مورد تایید جمهوری اسلامی هم محسوب می‌شود و این موضع کلی جمهوری اسلامی است.
این کارشناس مسائل افغانستان با تاکید بر این‌که مردم افغانستان حتما نسبت به این اتفاقات واکنش نشان خواهند داد و این طبیعی خواهد بود، خاطر نشان کرد: سخنان سخنگوی وزارت خارجه کشورمان درباره محکوم کردن حملات به پنجشیر کاملا دقیق بود. فرجاد امین در خصوص این‌که برخی معتقدند طالبان ۶۰درصد مردم این کشور را تشکیل می‌دهند، گفت: جمعیت افغانستان کاملا سنتی و قبیله‌ای است و هیچ‌کسی نتوانسته در ۲۰سال گذشته به عمق جامعه افغانستان به‌رغم کار بسیار، نفوذ کند؛ چراکه افغانستان فقط کابل، مزارشریف، هرات و جلال‌آباد نیست بلکه کشوری است که حدود ۷۵درصد جمعیت آن در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و از رسانه‌های جمعی به شکل مرسوم برخوردار نیستند و نوع زندگی در همین جوامع سنتی و دور افتاده به نوعی شبیه وضعیت طالبان است، اما قطعا طالبان برای به دست آوردن پایگاه اجتماعی باید نظر روشنفکران تحصیلکرده در کابل، هرات و مزارشریف را جلب کند. این کارشناس مسائل افغانستان افزود: ایران در موضعگیری خود چند ملاحظه دارد. ابتدا موضع و جایگاه شیعیان افغانستان است که در این کشور زندگی می‌کنند و هرگونه موضعگیری ما نسبت به طالبان بازخورد و واکنش طالبان را نسبت به شیعه افغانستان در پی دارد که از این رو مهم‌ترین بخش نگرانی جمهوری اسلامی وضعیت مردمی است که این روزها در افغانستان باقی مانده‌اند و از سوی دیگر ایران نمی‌خواهد شرایط به گونه‌ای باشد که سیل مهاجرت از افغانستان به کشورهای همسایه گسترده‌تر شود.
ابوالفضل ظهره‌وند، سفیر اسبق ایران در افغانستان:
رفتار طالبان در پنجشیر در آینده این کشور موثر است
ابوالفضل ظهره‌وند، سفیر اسبق کشورمان در افغانستان در گفت‌وگو با جام‌جم به بحث و بررسی پیرامون موضع جمهوری اسلامی در اتفاقات اخیر افغانستان و رویکرد ایران نسبت به طالبان و مقاومت مردم در پنجشیر پرداخت.
ظهره‌وند با بیان این‌که ما همواره پشتیبان ملت افغانستان بوده، هستیم و خواهیم بود، اظهار کرد: برای ما مساله توجه به همه اقوام قابل ملاحظه است چرا که این اقوام ملت افغانستان را تشکیل می‌دهد از این رو مشارکت، راه حل برون‌رفت و حل مشکل فعلی در افغانستان خواهد بود و مردم افغانستان باید در دولت آینده این کشور نقش داشته باشند.
سفیر اسبق کشورمان در افغانستان با تاکید بر این‌که این کشور وارد دور جدیدی از تحولات خود شده است، افزود: در این دوره که آمریکایی‌ها با فضاحت این کشور را ترک کردند، دیگر نباید اجازه دهند که آمریکایی‌ها دست به بحران‌آفرینی زده و مجددا برای ملت افغانستان مشکل ایجاد کنند.وی با اشاره به نکته دیگری در این زمینه به مساله ظرفیت افغانستان در بحث جنگ و ناامنی پرداخت و گفت: افغانستان دیگر بیش از این ظرفیت حضور در بحران جدیدی را ندارد و از این رو باید یکپارچگی افغانستان حفظ شود و با کمک کشورهای منطقه پیش برود تا شاهد رشد و توسعه و امنیت پایدار در این کشور باشیم.ظهره‌وند با بیان این که افغانستان این فرصت را دارد که هاب تجاری و اقتصادی برای تعامل با کشورهای دیگر از جمله ایران و پاکستان باشد، گفت: این دورنمایی است که برای افغانستان به عنوان یک شرایط مثبت وجود دارد.
این کارشناس امور افغانستان در خصوص این‌که موضع جمهوری اسلامی پیرامون به رسمیت شناختن طالبان و حملات اخیر به پنجشیر و شرایط مردم این منطقه اظهار کرد: مساله پنجشیر نماد مقاومت ملت افغانستان است و اعتقاد ما این است که مقامات طالبان باید متوجه این نماد باشند که یک هویت ملی برای آنهاست.
وی تاکید کرد: از دولت طالبان این انتظار وجود دارد که در جهت حل و فصل مسائل از طریق صلح‌آمیز پیش برود و نکته بعدی این است که مداخله آشکار هر کشوری در پنجشیر دورنمای روابط این کشور با ملت افغانستان را دچار مشکل خواهد کرد و این مساله از نظر ما نیز یک نقطه منفی است.
ظهره‌وند در عین حال با بیان این‌که اتفاقات افغانستان که در حال رخ دادن است بیرون از اراده ما بوده و هست گفت: مساله اساسی که طالبان باید به آن توجه کند این است که دولتی که تشکیل می‌شود باید مولفه‌های ملی را با خود به همراه داشته باشد تا مورد شناسایی قرار گیرد. بنابراین هیچ کشوری فعلا آمادگی ندارد که طالبان را به رسمیت بشناسد بلکه طالبان باید خود را به جامعه جهانی از جمله کشورهای منطقه اثبات کند.
این کارشناس امور افغانستان بر همین اساس افزود: رفتار طالبان از جمله در ماجرای پنجشیر شاخص مهمی در تسهیل برای شناسایی یا عدم شناسایی توسط کشورهای منطقه از جمله ایران است.
وی با تاکید بر این‌که ایران همانند جامعه جهانی هنوز طالبان را به رسمیت نشناخته است، یادآور شد: جمهوری اسلامی فعلا نظاره‌گر رفتار طالبان است و طالبان باید این نکته را بداند که در حال شناسایی‌شدن است و از این رو اگر بخواهد چهره‌ای را که در دهه 80 داشته تکرار کند قطعا به صلاح هیچ کشوری از جمله ایران نیست که بخواهد طالبان را به رسمیت بشناسد.
ظهره‌وند با تاکید بر این‌که طالبان باید صلاحیت خود را برای دولتداری و نمایندگی کردن ملت افغانستان به اثبات برساند، خاطرنشان کرد: «همان‌طور که رهبر انقلاب نیز تأکید کردند، حمایت از ملت افغانستان برای ما مهم است که آنها چه نگاهی به طالبان دارند. بنابراین این جریان باید ابتدا این کار را تصحیح کند و قطعا رفتار آنها در پنجشیر و اجتناب از مسیر مذاکره و صلح با آنچه طالبان برای به رسمیت شناخته شدن انتظار دارد، در تضاد خواهد بود.»
این کارشناس امور افغانستان با اشاره به اعلام آمادگی احمد مسعود برای مذاکره و صلح یادآور شد: «در این مقطع طالبان است که باید یک گام مثبت بردارد، چراکه این طالبان بوده که به سمت پنجشیر رفته و این منطقه یک جایگاه ویژه‌ای در بین مردم افغانستان و صفحات شمال دارد.»
طالبان برای امنیت پایدار باید مسیر مذاکره و صلح را در پیش بگیرد
به گفته وی اگر قرار باشد که امنیت در افغانستان پایدار و از جنگ داخلی اجتناب شود، قطعا باید طالبان مسیر گفت‌وگو و مذاکره و صلح را در پیش بگیرد.
ظهره‌وند درخصوص ماجرای پنجشیر ادامه داد: «احمد مسعود درخواست هفته گذشته خود را درباره مذاکره تکرار کرده و گفته ما نیامده‌ایم که با طالبان بجنگیم، بلکه می‌خواهیم بر روی حقوق حقه ملت افغانستان و مردمان صفحات شمال از جمله تاجیک‌ها مقاومت کنیم. بنابراین طالبان باید به درخواست آنها توجه کند و از این رو اگر طالبان به دنبال دولت مشارکتی است، باید بداند که این موضوع معنای خاص خود را دارد و فقط آنها نیستند که جنگ و صلح را تعریف کنند و حرف احمدمسعود از این جهت منطقی است.»
حمایت سیاسی و معنوی از پنجشیر
این کارشناس مسائل بین‌الملل درخصوص موضع جمهوری اسلامی درباره اتفاقات پنجشیر، گفت: «ما حمایت سیاسی و معنوی خود را از طریق دیپلماسی داریم، اما این‌که بخواهیم وارد صحنه افغانستان شویم، امکان‌پذیر نیست.»
ظهره‌وند با یادآوری این مساله که هشت سال است که ایران عملا در افغانستان نقش فعالی نداشته است، افزود: «بازیگران اصلی در این کشور تقریبا آمریکا، طالبان و پاکستان بوده‌اند، از این رو دولت سیزدهم در این آستانه اساسا کار خاصی نمی‌تواند انجام دهد، اما موضع رسمی ایران بسیار مهم است.»
وی در بخش دیگری از سخنان خود در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است ایران به‌واسطه اتفاقات پنجشیر طالبان را به رسمیت نشناسد، گفت: «ایران به این مساله در مجموع نگاه می‌کند، لذا یکی از مؤلفه‌هایی که به طالبان برای شناسایی پوئن منفی خواهد داد، نوع رفتار آنها با مردم شمال و جنوب پنجشیر است.»
ظهره‌وند با تاکید بر این‌که طالبان باید در مسیر صلح حرکت کند، افزود: «این به آن دلیل است که طالبان به موضع پنجشیر حمله کرده، نه بالعکس از این رو کسی که در حال حاضر مورد ظلم قرار گرفته، مردم منطقه پنجشیر هستند. بنابراین در هر مقطعی که آنها درخواست مذاکره و دیپلماسی داشته باشند، حق با آنها خواهد بود. لذا این طالبان است که برای تشکیل دولت و به رسمیت شناخته شدن، باید از خود انعطاف نشان داده و تنازل کند.»وی با تاکید بر این‌که باید در زمینه پنجشیر از سوی مقامات و سخنگو قوی‌تر صحبت شود، گفت: «بخشی از این مواضع را آقای خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه و بخش‌های دیگر را نیز سایر مقامات خواهند گفت. اما در مجموع نباید فراموش کنیم وقایع فعلی در مقطعی است که دولت سیزدهم تازه در شروع کار خود قرار دارد.»
ظهره‌وند با تاکید بر این‌که قطعا نوع نگاه دولت سیزدهم با دولت‌های آقای روحانی در حوزه سیاست خارجی از جمله افغانستان تفاوت جدی داشته و دارد، در عین حال گفت: «عملیاتی شدن این رویکرد جدید قطعا زمان‌بر خواهد بود.»
تشریح بهترین رویکرد نسبت به افغانستان
این کارشناس امور افغانستان درخصوص بهترین رویکرد نسبت به افغانستان برای کشورهای منطقه و سطح بین‌الملل خاطرنشان کرد: «بهترین رویکرد این است که ما خروج فضاحت‌بار، ضدانسانی و غیراخلاقی آمریکا و متحدین آن را فرصت بدانیم و کشورهای منطقه و گروه شانگهای در صحنه ثبات‌سازی و ایجاد نظم پایدار در افغانستان نقش فعالی برعهده بگیرند. چراکه گروه شانگهای یک گروه امنیتی اقتصادی است و این همان چیزی است که افغانستان به عنوان امنیت و اقتصاد به آن نیاز دارد.»
علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم:
حل مناقشات به صورت دیپلماتیک، بدون دخالت خارجی
علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم و همچنین نماینده ویژه دولت در امور افغانستان در سال 77 با اشاره به تحولات جاری در افغانستان و روندی که گروه طالبان در تسخیر این کشور در پیش گرفته، به تشریح رویکرد دیپلماتیک ایران درباره این تحولات پرداخت و گفت: افغانستان یکی از کشورهای همسایه شرقی جمهوری اسلامی ایران است و مرزهای طولانی با کشورمان دارد. ایران و افغانستان هر دو مصالح و منافع متعدد و مشترک دارند و همچنین نوع تعاملات ایران و افغانستان از حساسیت‌های ویژه امنیتی و اقتصادی برخوردار است. نگاهی به رویدادهایی که روزهای اخیر در این کشور و به‌ویژه بعد از خروج آمریکایی‌ها از افغانستان رخ داده حاکی از آن است که گروه طالبان درصدد است قدرت را در این کشور به دست بگیرد. طبیعتا این سوال پیش می‌آید که جمهوری اسلامی ایران در قبال رخدادهای اخیر و همچنین تعاملات با گروه طالبان چه واکنشی نشان داده است. این روزها بحث رسمیت یافتن طالبان از سوی ایران از سوی برخی مطرح می‌شود، در حالی که ایران هم مثل بقیه کشورها به دنبال حل و فصل مناقشات در افغانستان بدون دخالت خارجی است و هنوز تصمیمی در قبال نوع موضعگیری نسبت به موضوع افغانستان و گروه طالبان از سوی جمهوری اسلامی ایران اتخاذ نشده و همچنان باید منتظر بود و دید که در صورت تسلط کامل طالبان بر افغانستان موضع آنها نسبت به جمهوری اسلامی ایران چیست و دستگاه دیپلماسی ایران هم چگونه نسبت به این موضوع واکنش نشان خواهد داد. به هر صورت، مهم‌ترین مساله در این خصوص حفظ منافع ملی و امنیت مرزها در ایران است و در این زمینه هم دستگاه دیپلماسی کشورمان در حال تصمیم‌گیری است.
وی به مساله پنجشیر و جنگی که در این منطقه میان طالبان و مخالفان آنها در این منطقه واقع شده اشاره و خاطرنشان کرد: واقعیت آن است جمهوری اسلامی ایران نسبت به سرنوشت اقوام مختلف در افغانستان حساس است و معتقدیم این کشور نیازمند برقراری یک امنیت پایدار است و این مساله هم برای مردم افغانستان و همچنین کشورهای همسایه و منطقه بسیار ضروری است. از سویی دیگر، ایجاد یک امنیت پایدار بدون مشارکت اقوام مختلف در این کشور ممکن نیست. شرایط امروز جامعه افغانستان و تحولاتی که در منطقه پنجشیر به وقوع پیوسته هم دلیل دیگری برای ضروری دانستن مشارکت اقوام است. به هر روی، در این منطقه اقوامی از جمله تاجیک‌ها حضور فعال دارند. اگر طالبان می‌خواهد امنیت را برقرار کند باید قواعد بازی را رعایت کند و در صورتی که موفق به تشکیل دولت شد باید حکومتی تشکیل بدهد که فراگیر باشد و همه اقوام در آن مشارکت داشته باشند. این مشارکت هم نباید صوری باشد، بلکه براساس توافقاتی باید شکل بگیرد که به صورت واقعی سهمی از حاکمیت به عده اقوام باشد. طبیعتا تا این توافق صورت نگیرد تردیدی نیست که شاهد یک امنیت پایدار در افغانستان نخواهیم بود و این نزاع‌ها و درگیری‌ها هم به این زودی پایان نخواهد یافت.
نماینده پیشین مجلس دهم در ادامه به دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران درباره افغانستان اشاره کرد و گفت: دستگاه دیپلماسی ما در خصوص تحولات افغانستان سکوت نکرده و موضعگیری اخیر آقای خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان که طی آن حملات به پنجشیر را شدیدا محکوم کرده حاکی از این است که ما نمی‌خواهیم منفعلانه درخصوص این موضوع برخورد کنیم و موضع خود را در قبال حمله به پنجشیر به صورت واضح و رسمی عنوان کردیم. اما مساله این است که بحران افغانستان راه‌حل نظامی ندارد و ما علاقه‌مندیم این شرایط از طریق مذاکرات به شکل مطلوبی به نفع مردم این کشور تغییر کند.
بروجردی، بهترین رویکرد درباره افغانستان از سوی ایران و همچنین کشورهای منطقه را فعال‌تر شدن رویه‌های دیپلماتیک دانست و گفت: بسیار ضروری است دستگاه دیپلماسی جدید دولت سیزدهم در یک مشورت دائمی و صریح با کلیه همسایگان افغانستان تحولات این کشور را به صورت روزمره رصد کند و مسؤولان شورای‌عالی امینت ملی واقعیت‌های صحنه افغانستان را مورد ارزیابی دقیق قرار دهند و در کنار این مساله به تبادل نظر و تفاهم با سایر کشورهای منطقه بپردازند.
موضع ایران تامین رضایت و مصالح مردم افغانستان است
حسین فرجادامین، معاون سابق ستاد افغانستان در وزارت خارجه در گفت‌وگو با جام‌جم درباره تحولات اخیر در افغانستان و محاصره پنجشیر به تبیین دیپلماسی جمهوری اسلامی درباره افغانستان و تحولات آن پرداخت و نکاتی را درباره موضع ایران نسبت به طالبان و ماجرای پنجشیر بیان کرد. فرجادامین اظهار کرد: «در ارتباط با تحولات افغانستان باید گفت شرایط به وجود آمده مطلوب ما نیست اما باتوجه به شرایط خاص و مهم افغانستان تحولات آن را با درک درست از وضعیتی که امروز در افغانستان در حال وقوع است، پیگیری کنیم.»
راه پیشرفت و ترقی برای افغانستان دچار مشکل شده است
این کارشناس مسائل افغانستان ادامه داد: «دخالت خارجی یا هر اتفاق دیگری منجر به وضعیت فعلی شده و این موضوع برخلاف خواسته‌های مردم افغانستان، جامعه بین‌الملل و کشورهای همسایه آن است و برای افغانستان هم یک راه رو به پیشرفت و ترقی دچار مشکل شده است.»
وی با یادآوری همکاری و کمک ایران به افغانستان و تدوین یک قانون اساسی مترقی گفت: «در گذشته شرایط به گونه‌ای بود که این کشور می‌توانست خیلی سریع شرایط خود را در جامعه کنونی بین‌المللی احیا کند و جایگاه مناسب خود را داشته باشد، چنانکه در سال‌های گذشته افغانستان به یکی از حوزه‌های فعال سیاسی و بین‌المللی تبدیل شده بود.»
فرجادامین تصریح کرد: «باتوجه به چنین جایگاهی در افغانستان هم ما و هم مردم این کشور نسبت به آن راضی بودند، اما روند کنونی بازگشت به دوره قبل است و این اصلا مورد رضایت و خرسندی جمهوری اسلامی نیست، اما به هرحال این اتفاق در کشور همسایه ما افتاده و از این رو، منطقا باید سیاست جمهوری اسلامی ایران ناظر به تصمیم مردم این کشور باشد.»
موضع جمهوری اسلامی، تامین رضایت و مصالح مردم افغانستان است
این کارشناس مسائل افغانستان با بیان این‌که موضع کلی جمهوری اسلامی این است آنچه مورد تایید مردم افغانستان قرار دارد را مورد تاکید قرار دهد، افزود: تنها دولتی که نمایندگی همه اقوام افغانستانی و رضایت مردم این کشور در آن وجود داشته باشد، مورد تایید جمهوری اسلامی هم محسوب می‌شود و این موضع کلی جمهوری اسلامی است.
این کارشناس مسائل افغانستان با تاکید بر این‌که مردم افغانستان حتما نسبت به این اتفاقات واکنش نشان خواهند داد و این طبیعی خواهد بود، خاطر نشان کرد: سخنان سخنگوی وزارت خارجه کشورمان درباره محکوم کردن حملات به پنجشیر کاملا دقیق بود. فرجاد امین در خصوص این‌که برخی معتقدند طالبان ۶۰درصد مردم این کشور را تشکیل می‌دهند، گفت: جمعیت افغانستان کاملا سنتی و قبیله‌ای است و هیچ‌کسی نتوانسته در ۲۰سال گذشته به عمق جامعه افغانستان به‌رغم کار بسیار، نفوذ کند؛ چراکه افغانستان فقط کابل، مزارشریف، هرات و جلال‌آباد نیست بلکه کشوری است که حدود ۷۵درصد جمعیت آن در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و از رسانه‌های جمعی به شکل مرسوم برخوردار نیستند و نوع زندگی در همین جوامع سنتی و دور افتاده به نوعی شبیه وضعیت طالبان است، اما قطعا طالبان برای به دست آوردن پایگاه اجتماعی باید نظر روشنفکران تحصیلکرده در کابل، هرات و مزارشریف را جلب کند. این کارشناس مسائل افغانستان افزود: ایران در موضعگیری خود چند ملاحظه دارد. ابتدا موضع و جایگاه شیعیان افغانستان است که در این کشور زندگی می‌کنند و هرگونه موضعگیری ما نسبت به طالبان بازخورد و واکنش طالبان را نسبت به شیعه افغانستان در پی دارد که از این رو مهم‌ترین بخش نگرانی جمهوری اسلامی وضعیت مردمی است که این روزها در افغانستان باقی مانده‌اند و از سوی دیگر ایران نمی‌خواهد شرایط به گونه‌ای باشد که سیل مهاجرت از افغانستان به کشورهای همسایه گسترده‌تر شود.
ابوالفضل ظهره‌وند، سفیر اسبق ایران در افغانستان:
رفتار طالبان در پنجشیر در آینده این کشور موثر است
ابوالفضل ظهره‌وند، سفیر اسبق کشورمان در افغانستان در گفت‌وگو با جام‌جم به بحث و بررسی پیرامون موضع جمهوری اسلامی در اتفاقات اخیر افغانستان و رویکرد ایران نسبت به طالبان و مقاومت مردم در پنجشیر پرداخت.
ظهره‌وند با بیان این‌که ما همواره پشتیبان ملت افغانستان بوده، هستیم و خواهیم بود، اظهار کرد: برای ما مساله توجه به همه اقوام قابل ملاحظه است چرا که این اقوام ملت افغانستان را تشکیل می‌دهد از این رو مشارکت، راه حل برون‌رفت و حل مشکل فعلی در افغانستان خواهد بود و مردم افغانستان باید در دولت آینده این کشور نقش داشته باشند.
سفیر اسبق کشورمان در افغانستان با تاکید بر این‌که این کشور وارد دور جدیدی از تحولات خود شده است، افزود: در این دوره که آمریکایی‌ها با فضاحت این کشور را ترک کردند، دیگر نباید اجازه دهند که آمریکایی‌ها دست به بحران‌آفرینی زده و مجددا برای ملت افغانستان مشکل ایجاد کنند.وی با اشاره به نکته دیگری در این زمینه به مساله ظرفیت افغانستان در بحث جنگ و ناامنی پرداخت و گفت: افغانستان دیگر بیش از این ظرفیت حضور در بحران جدیدی را ندارد و از این رو باید یکپارچگی افغانستان حفظ شود و با کمک کشورهای منطقه پیش برود تا شاهد رشد و توسعه و امنیت پایدار در این کشور باشیم.ظهره‌وند با بیان این که افغانستان این فرصت را دارد که هاب تجاری و اقتصادی برای تعامل با کشورهای دیگر از جمله ایران و پاکستان باشد، گفت: این دورنمایی است که برای افغانستان به عنوان یک شرایط مثبت وجود دارد.
این کارشناس امور افغانستان در خصوص این‌که موضع جمهوری اسلامی پیرامون به رسمیت شناختن طالبان و حملات اخیر به پنجشیر و شرایط مردم این منطقه اظهار کرد: مساله پنجشیر نماد مقاومت ملت افغانستان است و اعتقاد ما این است که مقامات طالبان باید متوجه این نماد باشند که یک هویت ملی برای آنهاست.
وی تاکید کرد: از دولت طالبان این انتظار وجود دارد که در جهت حل و فصل مسائل از طریق صلح‌آمیز پیش برود و نکته بعدی این است که مداخله آشکار هر کشوری در پنجشیر دورنمای روابط این کشور با ملت افغانستان را دچار مشکل خواهد کرد و این مساله از نظر ما نیز یک نقطه منفی است.
ظهره‌وند در عین حال با بیان این‌که اتفاقات افغانستان که در حال رخ دادن است بیرون از اراده ما بوده و هست گفت: مساله اساسی که طالبان باید به آن توجه کند این است که دولتی که تشکیل می‌شود باید مولفه‌های ملی را با خود به همراه داشته باشد تا مورد شناسایی قرار گیرد. بنابراین هیچ کشوری فعلا آمادگی ندارد که طالبان را به رسمیت بشناسد بلکه طالبان باید خود را به جامعه جهانی از جمله کشورهای منطقه اثبات کند.
این کارشناس امور افغانستان بر همین اساس افزود: رفتار طالبان از جمله در ماجرای پنجشیر شاخص مهمی در تسهیل برای شناسایی یا عدم شناسایی توسط کشورهای منطقه از جمله ایران است.
وی با تاکید بر این‌که ایران همانند جامعه جهانی هنوز طالبان را به رسمیت نشناخته است، یادآور شد: جمهوری اسلامی فعلا نظاره‌گر رفتار طالبان است و طالبان باید این نکته را بداند که در حال شناسایی‌شدن است و از این رو اگر بخواهد چهره‌ای را که در دهه 80 داشته تکرار کند قطعا به صلاح هیچ کشوری از جمله ایران نیست که بخواهد طالبان را به رسمیت بشناسد.
ظهره‌وند با تاکید بر این‌که طالبان باید صلاحیت خود را برای دولتداری و نمایندگی کردن ملت افغانستان به اثبات برساند، خاطرنشان کرد: «همان‌طور که رهبر انقلاب نیز تأکید کردند، حمایت از ملت افغانستان برای ما مهم است که آنها چه نگاهی به طالبان دارند. بنابراین این جریان باید ابتدا این کار را تصحیح کند و قطعا رفتار آنها در پنجشیر و اجتناب از مسیر مذاکره و صلح با آنچه طالبان برای به رسمیت شناخته شدن انتظار دارد، در تضاد خواهد بود.»
این کارشناس امور افغانستان با اشاره به اعلام آمادگی احمد مسعود برای مذاکره و صلح یادآور شد: «در این مقطع طالبان است که باید یک گام مثبت بردارد، چراکه این طالبان بوده که به سمت پنجشیر رفته و این منطقه یک جایگاه ویژه‌ای در بین مردم افغانستان و صفحات شمال دارد.»
طالبان برای امنیت پایدار باید مسیر مذاکره و صلح را در پیش بگیرد
به گفته وی اگر قرار باشد که امنیت در افغانستان پایدار و از جنگ داخلی اجتناب شود، قطعا باید طالبان مسیر گفت‌وگو و مذاکره و صلح را در پیش بگیرد.
ظهره‌وند درخصوص ماجرای پنجشیر ادامه داد: «احمد مسعود درخواست هفته گذشته خود را درباره مذاکره تکرار کرده و گفته ما نیامده‌ایم که با طالبان بجنگیم، بلکه می‌خواهیم بر روی حقوق حقه ملت افغانستان و مردمان صفحات شمال از جمله تاجیک‌ها مقاومت کنیم. بنابراین طالبان باید به درخواست آنها توجه کند و از این رو اگر طالبان به دنبال دولت مشارکتی است، باید بداند که این موضوع معنای خاص خود را دارد و فقط آنها نیستند که جنگ و صلح را تعریف کنند و حرف احمدمسعود از این جهت منطقی است.»
حمایت سیاسی و معنوی از پنجشیر
این کارشناس مسائل بین‌الملل درخصوص موضع جمهوری اسلامی درباره اتفاقات پنجشیر، گفت: «ما حمایت سیاسی و معنوی خود را از طریق دیپلماسی داریم، اما این‌که بخواهیم وارد صحنه افغانستان شویم، امکان‌پذیر نیست.»
ظهره‌وند با یادآوری این مساله که هشت سال است که ایران عملا در افغانستان نقش فعالی نداشته است، افزود: «بازیگران اصلی در این کشور تقریبا آمریکا، طالبان و پاکستان بوده‌اند، از این رو دولت سیزدهم در این آستانه اساسا کار خاصی نمی‌تواند انجام دهد، اما موضع رسمی ایران بسیار مهم است.»
وی در بخش دیگری از سخنان خود در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است ایران به‌واسطه اتفاقات پنجشیر طالبان را به رسمیت نشناسد، گفت: «ایران به این مساله در مجموع نگاه می‌کند، لذا یکی از مؤلفه‌هایی که به طالبان برای شناسایی پوئن منفی خواهد داد، نوع رفتار آنها با مردم شمال و جنوب پنجشیر است.»
ظهره‌وند با تاکید بر این‌که طالبان باید در مسیر صلح حرکت کند، افزود: «این به آن دلیل است که طالبان به موضع پنجشیر حمله کرده، نه بالعکس از این رو کسی که در حال حاضر مورد ظلم قرار گرفته، مردم منطقه پنجشیر هستند. بنابراین در هر مقطعی که آنها درخواست مذاکره و دیپلماسی داشته باشند، حق با آنها خواهد بود. لذا این طالبان است که برای تشکیل دولت و به رسمیت شناخته شدن، باید از خود انعطاف نشان داده و تنازل کند.»وی با تاکید بر این‌که باید در زمینه پنجشیر از سوی مقامات و سخنگو قوی‌تر صحبت شود، گفت: «بخشی از این مواضع را آقای خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه و بخش‌های دیگر را نیز سایر مقامات خواهند گفت. اما در مجموع نباید فراموش کنیم وقایع فعلی در مقطعی است که دولت سیزدهم تازه در شروع کار خود قرار دارد.»
ظهره‌وند با تاکید بر این‌که قطعا نوع نگاه دولت سیزدهم با دولت‌های آقای روحانی در حوزه سیاست خارجی از جمله افغانستان تفاوت جدی داشته و دارد، در عین حال گفت: «عملیاتی شدن این رویکرد جدید قطعا زمان‌بر خواهد بود.»
تشریح بهترین رویکرد نسبت به افغانستان
این کارشناس امور افغانستان درخصوص بهترین رویکرد نسبت به افغانستان برای کشورهای منطقه و سطح بین‌الملل خاطرنشان کرد: «بهترین رویکرد این است که ما خروج فضاحت‌بار، ضدانسانی و غیراخلاقی آمریکا و متحدین آن را فرصت بدانیم و کشورهای منطقه و گروه شانگهای در صحنه ثبات‌سازی و ایجاد نظم پایدار در افغانستان نقش فعالی برعهده بگیرند. چراکه گروه شانگهای یک گروه امنیتی اقتصادی است و این همان چیزی است که افغانستان به عنوان امنیت و اقتصاد به آن نیاز دارد.»
علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم:
حل مناقشات به صورت دیپلماتیک، بدون دخالت خارجی
علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم و همچنین نماینده ویژه دولت در امور افغانستان در سال 77 با اشاره به تحولات جاری در افغانستان و روندی که گروه طالبان در تسخیر این کشور در پیش گرفته، به تشریح رویکرد دیپلماتیک ایران درباره این تحولات پرداخت و گفت: افغانستان یکی از کشورهای همسایه شرقی جمهوری اسلامی ایران است و مرزهای طولانی با کشورمان دارد. ایران و افغانستان هر دو مصالح و منافع متعدد و مشترک دارند و همچنین نوع تعاملات ایران و افغانستان از حساسیت‌های ویژه امنیتی و اقتصادی برخوردار است. نگاهی به رویدادهایی که روزهای اخیر در این کشور و به‌ویژه بعد از خروج آمریکایی‌ها از افغانستان رخ داده حاکی از آن است که گروه طالبان درصدد است قدرت را در این کشور به دست بگیرد. طبیعتا این سوال پیش می‌آید که جمهوری اسلامی ایران در قبال رخدادهای اخیر و همچنین تعاملات با گروه طالبان چه واکنشی نشان داده است. این روزها بحث رسمیت یافتن طالبان از سوی ایران از سوی برخی مطرح می‌شود، در حالی که ایران هم مثل بقیه کشورها به دنبال حل و فصل مناقشات در افغانستان بدون دخالت خارجی است و هنوز تصمیمی در قبال نوع موضعگیری نسبت به موضوع افغانستان و گروه طالبان از سوی جمهوری اسلامی ایران اتخاذ نشده و همچنان باید منتظر بود و دید که در صورت تسلط کامل طالبان بر افغانستان موضع آنها نسبت به جمهوری اسلامی ایران چیست و دستگاه دیپلماسی ایران هم چگونه نسبت به این موضوع واکنش نشان خواهد داد. به هر صورت، مهم‌ترین مساله در این خصوص حفظ منافع ملی و امنیت مرزها در ایران است و در این زمینه هم دستگاه دیپلماسی کشورمان در حال تصمیم‌گیری است.
وی به مساله پنجشیر و جنگی که در این منطقه میان طالبان و مخالفان آنها در این منطقه واقع شده اشاره و خاطرنشان کرد: واقعیت آن است جمهوری اسلامی ایران نسبت به سرنوشت اقوام مختلف در افغانستان حساس است و معتقدیم این کشور نیازمند برقراری یک امنیت پایدار است و این مساله هم برای مردم افغانستان و همچنین کشورهای همسایه و منطقه بسیار ضروری است. از سویی دیگر، ایجاد یک امنیت پایدار بدون مشارکت اقوام مختلف در این کشور ممکن نیست. شرایط امروز جامعه افغانستان و تحولاتی که در منطقه پنجشیر به وقوع پیوسته هم دلیل دیگری برای ضروری دانستن مشارکت اقوام است. به هر روی، در این منطقه اقوامی از جمله تاجیک‌ها حضور فعال دارند. اگر طالبان می‌خواهد امنیت را برقرار کند باید قواعد بازی را رعایت کند و در صورتی که موفق به تشکیل دولت شد باید حکومتی تشکیل بدهد که فراگیر باشد و همه اقوام در آن مشارکت داشته باشند. این مشارکت هم نباید صوری باشد، بلکه براساس توافقاتی باید شکل بگیرد که به صورت واقعی سهمی از حاکمیت به عده اقوام باشد. طبیعتا تا این توافق صورت نگیرد تردیدی نیست که شاهد یک امنیت پایدار در افغانستان نخواهیم بود و این نزاع‌ها و درگیری‌ها هم به این زودی پایان نخواهد یافت.
نماینده پیشین مجلس دهم در ادامه به دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران درباره افغانستان اشاره کرد و گفت: دستگاه دیپلماسی ما در خصوص تحولات افغانستان سکوت نکرده و موضعگیری اخیر آقای خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان که طی آن حملات به پنجشیر را شدیدا محکوم کرده حاکی از این است که ما نمی‌خواهیم منفعلانه درخصوص این موضوع برخورد کنیم و موضع خود را در قبال حمله به پنجشیر به صورت واضح و رسمی عنوان کردیم. اما مساله این است که بحران افغانستان راه‌حل نظامی ندارد و ما علاقه‌مندیم این شرایط از طریق مذاکرات به شکل مطلوبی به نفع مردم این کشور تغییر کند.
بروجردی، بهترین رویکرد درباره افغانستان از سوی ایران و همچنین کشورهای منطقه را فعال‌تر شدن رویه‌های دیپلماتیک دانست و گفت: بسیار ضروری است دستگاه دیپلماسی جدید دولت سیزدهم در یک مشورت دائمی و صریح با کلیه همسایگان افغانستان تحولات این کشور را به صورت روزمره رصد کند و مسؤولان شورای‌عالی امینت ملی واقعیت‌های صحنه افغانستان را مورد ارزیابی دقیق قرار دهند و در کنار این مساله به تبادل نظر و تفاهم با سایر کشورهای منطقه بپردازند.
