عملکرد قوه قضاییه در سه ماه گذشته چه ذهنیتی برای مردم ساخته است؟
کارنامه 100 روزه رئیس دستگاه قضا
حالا در حوالی 100 روزهشدن ریاست جدید دستگاه قضا شاید راحتتر بتوان چشماندازی از عملکرد قوه قضاییه به عنوان پرچمدار عدالتخواهی در کشور ارائه داد، قوهای که تحول در آن از 16 اسفند 97 با ریاست سید ابراهیم رئیسی با ریتم تندتری جان گرفت و 10 تیر امسال هم ریاست آن به محسنی اژهای، شخصیتی قدیمی از اهالی قوه قضاییه رسید؛ دستگاه قضا در این سه سال تحولات مهم و دامنهداری را ایجاد کرد که رنگ و بوی عدالتخواهی در این قوه را بیشتر از قبل کرد، از بازدیدهای سرزده از مراکز قضایی و دادستانیها و سرکشی به بندهای امنیتی زندان اوین و دیدار با محکومان امنیتی تا ارتباط بیواسطه با مردم و دستورات قاطع و اقدامات بدیع برای اصلاح برخی رویههای قضایی تنها جزئی از این تغییرات است؛ از همه مهمتر مرکزیت سند تحول به عنوان دال اصلی حرکت قوه قضاییه بذر امید را برای تغییر حقیقی در دل مردم کاشته است، این گزارش در تلاش است با روایت آنچه در 100روز حضور حجتالاسلام اژهای در قوهقضاییه صورت گرفته است، نگاهی به مطالبات مردم از قوه قضاییه و اولویتهای مهمی که همچنان خواست جامعه است، بیندازد.
چه کسی است نداند قوه قضاییه در همین 100روز اقدامات خاص و دست اولی را برای بهبود رویکردهای تحولی در دستگاه قضایی پیش گرفته است. اگر بخواهیم از مهمترین اقدامات مثبت این چند وقت به صورت مصداقی صحبت کنیم، با فهرست بلندبالایی مواجه خواهیم شد که عدالتخواهی فصل مشترک همه آنهاست؛ در همان روزهای اول ریاست و در حالی که هنوز تیرماه به پایان نرسیده بود، محسنی اژهای در اولین جلسه شورای عالی قوه قضاییه ۱۰ دستور مهم صادر کرد که از مأموریت به بازرسی ویژه برای احصای مشکلات مردم در مراکز قضایی تا کمک به دولت و دستور برای نظارت بر اجرای سند تحول بر اساس زمانبندی مشخص را شامل میشد، البته یکی از اقدامات بسیار مثبت و مؤثری که ریاست دستگاه قضایی در این حدود 100 روز به آن نگاه ویژه داشته، سرکشی مستمر از زندانها بود که بدون اطلاع قبلی انجام شد؛ این صحبت رودررو با زندانیان هشداری هم به قضات برای کارشناسی دقیق پروندههای قضایی شده، به این معنا که وقتی قضات ببینند زندانیانی که از آنها حکم گرفتند میتوانند به راحتی در مورد احکامشان با عالیترین مقام دستگاه قضایی صحبت کنند، قطعا در صدور رأی مستندات و استدلالهای قضایی را پررنگ خواهند کرد.
بنابراین در کنار حرکت به سمت یک نوع عدالت ترمیمی و زندانزدایی، احیای حقوق عامه هم از اتفاقات مهم در دوره جدید بوده، مثلا در ماجرای قطع مکرر برق در تابستان که حسابی مردم را کلافه کرد، اژهای به دادستان کل کشور دستور رسیدگی قاطع داد، بنابراین همین توجه به جزئیات میتواند به صیانت از حقوق عامه و رضایت عمومی کمک کند. پرهیز از صدور قرارهای بازداشت موقت غیرضروری و سرعت عمل در رسیدگی به پروندههای بازداشت موقتی، بدنه سنگین قوه قضاییه را به سمت چابکسازی برده است.
تشکیل جلسات مدیریتی و تخصصی پیرامون پروندههای کثیرالشاکی و شناسایی ملموس و جزئی مشکلات و زمینههایی که به خلق پروندههای کثیرالشاکی و اطاله دادرسی در رسیدگی منجر میشود هم از روشهای موثر حجتالاسلام اژهای بوده البته کارشناسی دقیقتر پروندهها هم در این دوره به ساماندادن این وضعیت پیچیده کمک کرده تا جایی که منتقدان هم ورود به این مسائل را از نقاط قوت قوه قضاییه میدانند.
اتفاق خوب دیگر در دستگاه عدلیه به جریان افتادن سفرهای استانی به ایلام، قم، خوزستان، قزوین و شهرهای دیگر بود اما یکی از مهمترین این سفرها سفر به جنوب در اوج مشکلات بیآبی مردم خوزستان بود تا جایی که دستور رئیس دستگاه قضا برای پیگیری فوری حل مشکل آب در استان خوزستان مردم این خطه را امیدوار کرد. همفکری با اصحاب رسانه و شنیدن بیواسطه انتقادات نسبت به دستگاه قضایی هم از عملکردهای خوب اژهای در سهماهه اول مسوولیتش بود. او در دیدار رسانهای مانیفست رسانهای خود را هم تشریح کرد و از اعتقاد به کارکرد مسوولیتگرایانه و مردمسالارانه رسانه در جامعه و ضرورت تصمیمگیری شفاف در منظر مردم و جامعه نخبگانی سخن گفت. یکی دیگر از تفاوتهای ملموس این دوره هم دیدار رئیس قوه قضاییه با خانوادههای محکومان ناآرامیهای آبان ۹۸ بود که به دلیل حساسیت آن اتفاق بازتاب زیادی داشت.
دیدار اژهای با وزیر اقتصاد و رفاه هم نوید همکاری قوه قضاییه با زیرمجموعههای اقتصادی دولت را میداد، به ویژه اینکه او بر مسدودکردن بسترهای فسادزا در دستگاههای اجرایی و شفافسازی در مجموعههای اقتصاد تاکید کرد، نشان میدهد قاضیالقضات برای عبور از وضعیت آشفته اقتصادی این روزها عزم جدی دارد و روی کمک دولت هم حساب باز کرده است. توجه به حوزه زنان هم از دیگر رویکردهای رو به جلوی قوه است. نشست اژهای با فراکسیون زنان مجلس نوید توجه مصداقی به مشکلات حوزه زنان را میدهد، البته یکی از دغدغههای اصلی فعالان حوزه زنان عملیاتیشدن منشور حقوق و مسوولیتهای زنان و نهایی شدن لایحه منع خشونت علیه زنان و سر و ساماندادن به موضوع حضانت و مهریه بدون تضییع حقوق زنان است.
در این روزها ممنوعالخروجی افراد هم از نقاط پرنقد جامعه بود که حجتالاسلام اژهای دیروز به این مساله ورود کرد و در این باره گفت که برخی دستگاهها مثل سازمان مالیاتی و بانکها هنوز بدون اطلاعرسانی مناسب، افراد را ممنوعالخروج میکنند، آمار کسانی که ممنوع الخروج میشوند زیاد نیست، اما کم هم نیست. لذا اول باید معلوم شود که کدام دستگاهها اجازه دارند افراد را ممنوعالخروج کنند و چه کسانی و برای چه مدتی باید ممنوعالخروج شوند و اینکه به مردم بدون هیچ توجیه قانونی اعلام نشود که ممنوعالخروج شدهاند و در فرودگاه متوجه موضوع شوند.
البته در این 100 روز با همه تلاشهای صورت گرفته همه چیز بر وفق مراد نبوده و انتظاراتی که از دستگاه قضایی برای بهبود و ترمیم برخی چالشهای اجتماعی وجود داشته کم نیست، شاید یکی از در دسترسترین و پرتکرارترین مطالبه مردم بحث قیمتهای نجومی کالاهای اساسی و کمبود داروهای حیاتی باشد، واردات دارو که با شیوع کرونا و داروهای حیاتی بیماران خاص مانند سرطانیها یا کودکان مبتلا به بیماری پروانهای به یک معضل فراگیر تبدیل شد و کسب و کار سیاه دلالها را رونق بخشید، بدون شک نیاز به ورود قضایی داشته و دارد یعنی حداقل انتظار مردم درگیر در صف داروخانههای خالی این بود که نهتنها روند واردات داروهای کمیاب این بیماریها بهتر شود بلکه با دلالان و قصورهای شبکه توزیع دارو و در دسترس قرار دادن آن برای بیماران در مراکز درمانی در این زمینه برخورد شود که هنوز این مساله آن طور که باید و شاید پیش نرفته است.
البته یکی دیگر از پربسامدترین مطالبات بحق مردم، وضعیت کالاهای اساسی و سفره مردم است، گرچه حجتالاسلام اژهای همین چند روز قبل مجددا بر پیگیری نابسامانی بازار و گرانی قیمتها تاکید کرد و از دادستانهای سراسر کشور خواست این مساله را با جدیت پیگیری کنند، اما هنوز تغییر محسوسی در این زمینه ایجاد نشده درحالی که مردم قوه قضاییه جدید را به تغییر و روحیه آوانگارد میشناسند و به کمتر از آن رضایت نمیدهند.
مطالبه اصلی؛ برخورد قضایی
با ترک فعل مسوولان
این افزایش سطح دغدغه مردم هم دلایل متعددی دارد. اژهای مانند رئیسی با تابوشکنی به نفع مردم و نهگفتن به انفعال در کنار رویکردهای فعالانه و مساله محور، امید محوشده را زنده کرد و این رویکرد قطعا ناشی از سبک مدیریتی رئیس جدید دستگاه قضاست که در عین پرداختن به جزئیات به مسائل نگاه راهبردی و کلان دارد؛ بهطور مثال وقتی او در قامت یک رئیس قوه به یک دادسرا میرود، بازتاب رسانهای حضور او برای مردم، دلسوزی شخص رئیس دستگاه قضا بوده و طبیعی است که با این فکتهای متعدد از دلسوزی و پیگیری برخط و بیوقفه، انتظار مردم از قوه قضاییه تصاعدی باشد. نیازی نیست راه دوری برویم؛ یکی از معضلات فعلی همین بحث داغ واکسیناسیون عمومی است که برخی با پرهیز از واکسینهشدن به دلیل سیاهنمایی جریانات ضدواکسن، مخل تحقق ایمنی جمعی شدهاند و مردم بر لزوم ورود و برخورد قضایی با لیدرهای این جریان تاکید دارند.
مطالبه دیگری که پای آن به هشتگسازی و اکثر شبکههای اجتماعی هم باز شده موضوع ترک فعل مسوولان است. البته قضیه رسیدگی به ترک فعل اولین بار در زمان سید ابراهیم رئیسی مطرح شد اما حالا با شناسایی این حق به عنوان یک مطالبه اجتماعی، یکی از اولویتهای مردم برخورد با این پدیده به شکل دقیق و نقطهای است، البته این درحالی است که مجلس و مشخصا کمیسیون اصل 90 پروندهای از ترک فعلهای مسوولان دولت قبل باز کردهاند تا درباره عملکرد ضعیف آنها در حوزه گرانی مسکن، کمآبی و قطعی برق اتفاقهای پیش آمده در خوزستان و همچنین تعلل در ورود واکسن تحقیق و تفحص کنند، بنابراین قوه قضاییه به عنوان یک قوه مطالبهگر باید با ناکارآمدی و ترک فعل مسوولان دولتی به ویژه مسوولان خاطی خوزستان که چند هفتهای در اوایل تابستان امسال مردم جنوب را درگیر بیتدبیری خود کردند، برخورد قاطع کند تا مردم دوباره هزینههای این بیعملی را نپردازند. نکته جالب درباره این حق اجتماعی تاکید جانبازان بر این مساله در روزی بود که حجتالاسلام اژهای به دیدار آنها در مرکز توانبخشی ثارا... رفت، او از جانبازان شنید که برخورد قاطع با مفسدان و رانتخواران و مدیران اجرایی گذشته باید دغدغه قوه قضاییه باشد که با ترک فعل و قصورهای خود باعث مشکلات فراوان برای مردم شدهاند.
حالا با مروری که بر مهمترین نقاط ضعف و قوت قوه قضاییه داشتیم بهتر میتوانیم تاثیرات آن را درک کنیم که چطور زندگی روزمره مردم با تصمیمات و تدابیر قضایی گره خورده، نهتنها کسانی که به واسطه پرونده قضایی با قوه عدلیه در ارتباط هستند از تصمیمات قضایی متاثر میشوند بلکه دیگر شهروندان هم به واسطه برخورد واقعی با گرانی، کمدارویی و ترک فعل مسوولان روح تغییر در عدالتخواهی را لمس خواهند کردند و برآیند این اتفاقات رضایتمندی مردم است.