۳۰۰ یلیون مترمکعب آب برای عبور دریاچه از بحران
فاز نخست پروژه عظیم تونل ۳۶کیلومتری انتقال آب از سد کانی سیب به سمت دریاچه که از سال۱۳۹۴ کار اجرایی آن آغاز و در هشت ماه گذشته روند ترمیم و رفع مشکل آن با سرعت دنبال شده بود، جمعه گذشته با حضور و دستور آیت‌ا... سیدابراهیم رئیسی افتتاح و آب به لب‌های تشنه دریاچه رسید.
در اهمیت زنده ماندن دریاچه ارومیه همین بس که طرح احیای آن بزرگ‌ترین طرح زیست‌محیطی منطقه غرب آسیا اعلام شده و حالا پیش‌بینی می‌شود با تأمین مالی به‌موقع هر سه ماه یکی از پروژه‌های احیا به بهره‌برداری برسد و دریاچه بتواند روزهای خوش گذشته را دوباره تجربه کند. در حال حاضر حجم آب موجود در دریاچه ارومیه یک میلیارد و ۴۴۰میلیون مترمکعب و سطح این دریاچه بیش از 1000کیلومترمربع است که برای رسیدن به مرحله تثبیت این حجم آب باید به شش‌میلیارد مترمکعب برسد. دولت سیزدهم نشان داده که حفاظت از محیط‌زیست و احیای بخش‌هایی که طی دهه‌های اخیر دچار آسیب شده در اولویت برنامه‌هایش قرار دارد. بر همین اساس احیای دریاچه ارومیه را که هم برای ایران و هم کشورهای منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است را در دستور کار قرار داد. اکوسیستمی که 9 ماه بعد از سفر استانی هیات دولت به آذربایجان غربی حالا دل سوخته‌اش با ورود آب از سد کانی سیب التیام گرفته و همین امر مهر تاییدی بر توجه دولت به نیازهای مردم و طبیعت است.
سرآغازی برای احیا
وقتی حدود دو سال پیش دولت برنامه‌هایش را برای کسب رای اعلام می‌کرد، محیط‌زیست و رفع مشکلات و معضلات موجود در آن در صدر حرف‌ها قرار داشت. در همان زمان یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها که بعد ملی داشت، احیای دریاچه ارومیه عنوان شد. با این‌که در دولت‌های قبل هم برنامه‌های زیادی برای احیا و حفاظت از این دریاچه ارائه و کمیته و ستادهای مختلفی تشکیل شده بود اما خروجی آنها فقط هدر دادن اعتبارات و بودجه‌هایی بود که اصلا گزارشی از نحوه خرج کردن‌شان داده نشد و در نهایت همه کارشناسان اعلام کردند، دریاچه روزهای آخر خود را سپری می‌کند و منتظر مرگش نشستند. در بیست‌ویکمین سفر استانی دولت که اردیبهشت ماه سال جاری انجام شد، وقتی رئیس‌جمهور به آذربایجان‌غربی رفته بود 157 مصوبه در حوزه‌های مختلف به تصویب رسید که احیای دریاچه ارومیه شاخص‌ترین آنها بود. در آن سفر اعتبارات لازم برای تکمیل سد کانی سیب و پروژه‌های انتقال آب به این دریاچه مصوب شد و تخصیص صددرصدی بودجه مورد نیاز باعث شد تا روز جمعه گذشته رئیس‌جمهور دوباره به این استان سفر کند اما این‌‌بار برای افتتاح فاز نخست پروژه انتقال آب کانی سیب به دریاچه ارومیه. باید توجه داشت که وضعیت موجود دریاچه حاصل سه دهه بی‌توجهی به خشک شدن آن است. به‌طوری‌که شرایط اقلیمی، کاهش بارندگی‌ها، افزایش دما و برداشت‌های غیرمجاز آب و سدسازی موجب کاهش ارتفاع سطح آب شده است . بر همین اساس طرح انتقال آب از سر شاخه‌های رودخانه زاب به حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز به‌عنوان یکی از راهکارهای ۱۹گانه، سرآغازی برای کمک به احیاست. در اهمیت زنده ماندن این اکوسیستم همین بس که طرح احیای دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین طرح زیست‌محیطی منطقه غرب آسیاست.
ورود ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب
به جرات می‌توان گفت که نه فقط ایرانیان بلکه بسیاری از کشورهای همسایه نیز چشم به ارومیه دوخته‌اند تا ببینند دولت چطور دریاچه این منطقه را زنده نگه‌می‌دارد تا آنها هم از تاثیرات مثبت آن بهره‌مند شوند. وقتی فاز نخست طرح تونل انتقال آب از سد کانی سیب افتتاح شد، ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب از دریاچه این سد در پیرانشهر خارج و وارد تونل ۳۶ کیلومتری شده و سپس با ورود به کانال ۱۱ کیلومتری به رودخانه گدار ریخته و در ادامه با طی کردن مسیر ۲۸ کیلومتری وارد پهنه دریاچه ارومیه شد. برای اجرای این طرح ۳۵هزار میلیارد ریال هزینه شده که ۱۰هزار میلیارد ریال آن در دولت سیزدهم تخصیص داده و مصرف شده است. در مراسم افتتاح سامانه انتقال آب به دریاچه ارومیه، رئیس‌جمهور، بهره‌برداری از این پروژه بزرگ و مهم را جلوه وحدت و انسجام ملی در کشور عنوان کرده و گفت: «این طرح یک طرح ملی است و فقط به دو استان آذربایجان‌غربی و شرقی ارتباط ندارد، بلکه نشان‌دهنده اهمیت دادن ایران به محیط‌زیست به‌عنوان یک طرح زیست‌محیطی برای همه هموطنان و منطقه است.»
حجت‌الاسلام ابراهیم رئیسی با بیان این‌که دشمن نمی‌خواهد ما وحدت داشته باشیم و همین مراسم برخلاف خواست آنهاست، اضافه کرد: «این جلسه، جلسه‌ای نیست که دشمن بخواهد روحانی، دانشگاهی، پاسدار و ارتشی کنار هم بنشیند و در یک طرح زیست‌محیطی همکاری‌شان را جشن بگیرند. این طرح، یک طرح ملی است ولو در ارومیه واقع شده باشد. طرح زیست‌محیطی که نشان‌دهنده اهمیتی است که جمهوری اسلامی ایران به حفظ دریاچه ارومیه دارد، برای آن سرمایه‌گذاری می‌کند و همه مسئولان همت دارند تا به نتیجه نهایی برسد. احیای دریاچه به همت ساکنان این استان و با یک حرکت جمعی و عزم ملی پیش می‌رود که برای کل منطقه اهمیت داشته و تأثیرگذار است.»
احیای مقطعی، جلوگیری از مرگ همیشگی
رهاسازی آب که به‌عنوان شاخص‌ترین پروژه طرح جامع احیا مطرح است در فصول زراعی صورت نخواهد گرفت. چرا که هدف از انتقال آب، عبور از شرایط بحرانی دریاچه است و ظرفیت احیا به صورت کامل وجود ندارد.بنابراین باید این نکته را مد نظر داشت که به احتمال قوی آب ورودی در فصل زراعت یعنی خرداد ماه سال بعد قطع خواهد شد که این مسأله می‌تواند موجب پایین رفتن مقدار آب و حتی رسیدن به مرز خشکی دوباره دریاچه شود. کارشناسان معتقدند با علم به این اتفاق، انتقال آب با فکر و برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد و رسیدن آب به دریاچه در مقاطع مشخص برای جلوگیری از مرگ این اکوسیستم است.
یک اقدام جهادی
وزیر نیرو با بیان این‌که دریاچه ارومیه همواره دچار چالش‌های جدی بوده، می‌گوید: این دریاچه طی ۵۰ سال گذشته از نقاط بسیار مهم در منطقه شمال غرب بوده و چالش جدی محسوب می‌شود در این راستا با روی کار آمدن دولت سیزدهم کارگروه ملی احیای دریاچه ارومیه تشکیل و ۲۶ اقدام تصمیم‌گیری شد. علی‌اکبر محرابیان ادامه داد: اجرای ۲۶ طرح تمهید شده در دولت سیزدهم می‌تواند به سرانجام برسد و در این راستا نیازمند بارش‌های خوب در منطقه و مشارکت مردم هستیم که البته امسال بارش‌ها ۳۷ درصد کمتر از سال گذشته است. وی با بیان این‌که در اجرای این طرح مهم چالش بزرگ ما منطقه آبرفتی به طول ۸۰۰ متر بود که باعث تخریب تونل شد، عنوان کرد: از تجربیات مشاوران خارجی هم استفاده کردیم برخی می‌گفتند صرف‌نظر کنید برخی می‌گفتند آب را به سطح بیارید که هرکدام نیازمند هزینه‌های سنگینی بود اما مشاوره‌های داخلی طرحی دادند که با کمترین هزینه و وقت کار را پیش ببریم و در یک اقدام فشرده در سه شیفت کار اصلاح انجام گرفت. محرابیان خاطرنشان کرد: با این اقدامات دریاچه ارومیه احیا نمی‌شود و باید ۲۶ اقدام دیگر انجام شود که این کار سنگین‌ترین بود. در کنار آن باید تغییر الگوی کشت و کاهش مصرف هم داشته باشیم، بارش شرط اصلی است و اگر بارش به اندازه نباشد، چالش‌های جدی خواهیم داشت.
تغییر الگوی کشت، یک ضرورت
خشک شدن دریاچه ارومیه، تبعات زیست‌محیطی قابل‌توجهی دارد. توفان‌های نمکی، مشکلات در حوزه کشاورزی، دامداری و دامپروری و ایجاد مانع برای توسعه منطقه از جمله این پیامدها خواهد بود که با احیای دریاچه از این امر جلوگیری می‌شود. ضمن این‌که فراموش نکنیم کاهش قابل‌توجه بارش‌ها در این حوضه ادامه دارد و امسال شاهد کاهش ۵۰ درصدی بارش نسبت به سال گذشته در این منطقه هستیم. با این تفاسیر جهت احیای دریاچه ارومیه، تغییر الگوی کشت در حوضه آن به عنوان یک ضرورت باید مدنظر باشد. به‌‌طور مثال آذربایجان غربی در تولید چغندر و سیب رتبه اول را در کشور دارد که هر دوی آنها محصولات پر آب‌بر بوده و همین امر میزان مصرف آب در بخش کشاورزی را بالا برده است. برای رفع بخشی از این مشکل، 2500 هکتار کشت پسته در منطقه صورت گرفته است که با این امر، ضمن افزایش درآمد کشاورزان، می‌توان شاهد کاهش مصرف آب حداقل به میزان ۴۰ درصد را پیش‌بینی کرد. اگر مردم بدانند که معیشت‌شان با تغییر الگوی کشت آسیب نمی‌بیند حتی شاهد افزایش درآمد نیز خواهند بود، همراهی می‌کنند که این امر باید به صورت اقناعی در میان کشاورزان مطرح و اجرایی شود. توسعه کشت گلخانه‌ای در منطقه نیز در دستور کار قرار گرفته و برنامه‌ریزی برای اجرای 2000هکتاری این طرح در آذربایجان غربی در دستور کار است. البته مکانیزه کردن آبیاری اراضی و توسعه سیستم‌های نوین آبیاری هم از برنامه‌ریزی‌های احیایی است.
حوریه ملکی - گروه ایران
سرآغازی برای احیا
وقتی حدود دو سال پیش دولت برنامه‌هایش را برای کسب رای اعلام می‌کرد، محیط‌زیست و رفع مشکلات و معضلات موجود در آن در صدر حرف‌ها قرار داشت. در همان زمان یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها که بعد ملی داشت، احیای دریاچه ارومیه عنوان شد. با این‌که در دولت‌های قبل هم برنامه‌های زیادی برای احیا و حفاظت از این دریاچه ارائه و کمیته و ستادهای مختلفی تشکیل شده بود اما خروجی آنها فقط هدر دادن اعتبارات و بودجه‌هایی بود که اصلا گزارشی از نحوه خرج کردن‌شان داده نشد و در نهایت همه کارشناسان اعلام کردند، دریاچه روزهای آخر خود را سپری می‌کند و منتظر مرگش نشستند. در بیست‌ویکمین سفر استانی دولت که اردیبهشت ماه سال جاری انجام شد، وقتی رئیس‌جمهور به آذربایجان‌غربی رفته بود 157 مصوبه در حوزه‌های مختلف به تصویب رسید که احیای دریاچه ارومیه شاخص‌ترین آنها بود. در آن سفر اعتبارات لازم برای تکمیل سد کانی سیب و پروژه‌های انتقال آب به این دریاچه مصوب شد و تخصیص صددرصدی بودجه مورد نیاز باعث شد تا روز جمعه گذشته رئیس‌جمهور دوباره به این استان سفر کند اما این‌‌بار برای افتتاح فاز نخست پروژه انتقال آب کانی سیب به دریاچه ارومیه. باید توجه داشت که وضعیت موجود دریاچه حاصل سه دهه بی‌توجهی به خشک شدن آن است. به‌طوری‌که شرایط اقلیمی، کاهش بارندگی‌ها، افزایش دما و برداشت‌های غیرمجاز آب و سدسازی موجب کاهش ارتفاع سطح آب شده است . بر همین اساس طرح انتقال آب از سر شاخه‌های رودخانه زاب به حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز به‌عنوان یکی از راهکارهای ۱۹گانه، سرآغازی برای کمک به احیاست. در اهمیت زنده ماندن این اکوسیستم همین بس که طرح احیای دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین طرح زیست‌محیطی منطقه غرب آسیاست.
ورود ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب
به جرات می‌توان گفت که نه فقط ایرانیان بلکه بسیاری از کشورهای همسایه نیز چشم به ارومیه دوخته‌اند تا ببینند دولت چطور دریاچه این منطقه را زنده نگه‌می‌دارد تا آنها هم از تاثیرات مثبت آن بهره‌مند شوند. وقتی فاز نخست طرح تونل انتقال آب از سد کانی سیب افتتاح شد، ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب از دریاچه این سد در پیرانشهر خارج و وارد تونل ۳۶ کیلومتری شده و سپس با ورود به کانال ۱۱ کیلومتری به رودخانه گدار ریخته و در ادامه با طی کردن مسیر ۲۸ کیلومتری وارد پهنه دریاچه ارومیه شد. برای اجرای این طرح ۳۵هزار میلیارد ریال هزینه شده که ۱۰هزار میلیارد ریال آن در دولت سیزدهم تخصیص داده و مصرف شده است. در مراسم افتتاح سامانه انتقال آب به دریاچه ارومیه، رئیس‌جمهور، بهره‌برداری از این پروژه بزرگ و مهم را جلوه وحدت و انسجام ملی در کشور عنوان کرده و گفت: «این طرح یک طرح ملی است و فقط به دو استان آذربایجان‌غربی و شرقی ارتباط ندارد، بلکه نشان‌دهنده اهمیت دادن ایران به محیط‌زیست به‌عنوان یک طرح زیست‌محیطی برای همه هموطنان و منطقه است.»
حجت‌الاسلام ابراهیم رئیسی با بیان این‌که دشمن نمی‌خواهد ما وحدت داشته باشیم و همین مراسم برخلاف خواست آنهاست، اضافه کرد: «این جلسه، جلسه‌ای نیست که دشمن بخواهد روحانی، دانشگاهی، پاسدار و ارتشی کنار هم بنشیند و در یک طرح زیست‌محیطی همکاری‌شان را جشن بگیرند. این طرح، یک طرح ملی است ولو در ارومیه واقع شده باشد. طرح زیست‌محیطی که نشان‌دهنده اهمیتی است که جمهوری اسلامی ایران به حفظ دریاچه ارومیه دارد، برای آن سرمایه‌گذاری می‌کند و همه مسئولان همت دارند تا به نتیجه نهایی برسد. احیای دریاچه به همت ساکنان این استان و با یک حرکت جمعی و عزم ملی پیش می‌رود که برای کل منطقه اهمیت داشته و تأثیرگذار است.»
احیای مقطعی، جلوگیری از مرگ همیشگی
رهاسازی آب که به‌عنوان شاخص‌ترین پروژه طرح جامع احیا مطرح است در فصول زراعی صورت نخواهد گرفت. چرا که هدف از انتقال آب، عبور از شرایط بحرانی دریاچه است و ظرفیت احیا به صورت کامل وجود ندارد.بنابراین باید این نکته را مد نظر داشت که به احتمال قوی آب ورودی در فصل زراعت یعنی خرداد ماه سال بعد قطع خواهد شد که این مسأله می‌تواند موجب پایین رفتن مقدار آب و حتی رسیدن به مرز خشکی دوباره دریاچه شود. کارشناسان معتقدند با علم به این اتفاق، انتقال آب با فکر و برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد و رسیدن آب به دریاچه در مقاطع مشخص برای جلوگیری از مرگ این اکوسیستم است.
یک اقدام جهادی
وزیر نیرو با بیان این‌که دریاچه ارومیه همواره دچار چالش‌های جدی بوده، می‌گوید: این دریاچه طی ۵۰ سال گذشته از نقاط بسیار مهم در منطقه شمال غرب بوده و چالش جدی محسوب می‌شود در این راستا با روی کار آمدن دولت سیزدهم کارگروه ملی احیای دریاچه ارومیه تشکیل و ۲۶ اقدام تصمیم‌گیری شد. علی‌اکبر محرابیان ادامه داد: اجرای ۲۶ طرح تمهید شده در دولت سیزدهم می‌تواند به سرانجام برسد و در این راستا نیازمند بارش‌های خوب در منطقه و مشارکت مردم هستیم که البته امسال بارش‌ها ۳۷ درصد کمتر از سال گذشته است. وی با بیان این‌که در اجرای این طرح مهم چالش بزرگ ما منطقه آبرفتی به طول ۸۰۰ متر بود که باعث تخریب تونل شد، عنوان کرد: از تجربیات مشاوران خارجی هم استفاده کردیم برخی می‌گفتند صرف‌نظر کنید برخی می‌گفتند آب را به سطح بیارید که هرکدام نیازمند هزینه‌های سنگینی بود اما مشاوره‌های داخلی طرحی دادند که با کمترین هزینه و وقت کار را پیش ببریم و در یک اقدام فشرده در سه شیفت کار اصلاح انجام گرفت. محرابیان خاطرنشان کرد: با این اقدامات دریاچه ارومیه احیا نمی‌شود و باید ۲۶ اقدام دیگر انجام شود که این کار سنگین‌ترین بود. در کنار آن باید تغییر الگوی کشت و کاهش مصرف هم داشته باشیم، بارش شرط اصلی است و اگر بارش به اندازه نباشد، چالش‌های جدی خواهیم داشت.
تغییر الگوی کشت، یک ضرورت
خشک شدن دریاچه ارومیه، تبعات زیست‌محیطی قابل‌توجهی دارد. توفان‌های نمکی، مشکلات در حوزه کشاورزی، دامداری و دامپروری و ایجاد مانع برای توسعه منطقه از جمله این پیامدها خواهد بود که با احیای دریاچه از این امر جلوگیری می‌شود. ضمن این‌که فراموش نکنیم کاهش قابل‌توجه بارش‌ها در این حوضه ادامه دارد و امسال شاهد کاهش ۵۰ درصدی بارش نسبت به سال گذشته در این منطقه هستیم. با این تفاسیر جهت احیای دریاچه ارومیه، تغییر الگوی کشت در حوضه آن به عنوان یک ضرورت باید مدنظر باشد. به‌‌طور مثال آذربایجان غربی در تولید چغندر و سیب رتبه اول را در کشور دارد که هر دوی آنها محصولات پر آب‌بر بوده و همین امر میزان مصرف آب در بخش کشاورزی را بالا برده است. برای رفع بخشی از این مشکل، 2500 هکتار کشت پسته در منطقه صورت گرفته است که با این امر، ضمن افزایش درآمد کشاورزان، می‌توان شاهد کاهش مصرف آب حداقل به میزان ۴۰ درصد را پیش‌بینی کرد. اگر مردم بدانند که معیشت‌شان با تغییر الگوی کشت آسیب نمی‌بیند حتی شاهد افزایش درآمد نیز خواهند بود، همراهی می‌کنند که این امر باید به صورت اقناعی در میان کشاورزان مطرح و اجرایی شود. توسعه کشت گلخانه‌ای در منطقه نیز در دستور کار قرار گرفته و برنامه‌ریزی برای اجرای 2000هکتاری این طرح در آذربایجان غربی در دستور کار است. البته مکانیزه کردن آبیاری اراضی و توسعه سیستم‌های نوین آبیاری هم از برنامه‌ریزی‌های احیایی است.
حوریه ملکی - گروه ایران
ضمیمه قفسه کتاب
