در همه مواردی که جنبش گسترده‌ای در ایران شروع شد؛ فقط به اصل مبارزه و نهایتا سقوط حاکمیت فکر شده و هیچ اندیشمندی برای دوران پسا انقلاب؛ آلترناتیو سیاسی ارائه نداده بود. تنها در اواخر جنبش مشروطه؛ عده‌ای از روشنفکران و علما به این نتیجه رسیده بودند که اصل حاکمیت باشد؛ ولی محدود افرادی خواهان مدل جدیدی نبوده و خواستار همان سیاق سابق حکومت با تغییراتی در حدود اختیارات شاه بودند. اما عاملان سیاسی دهه ۴۰ و ۵۰ به این بلوغ رسیده بودند که مهم‌تر از اصل انقلاب؛ طرح جایگزین حاکمیت است و الا و لابد باید مدل حکومتی از قبل تعریف شده باشد که نهایتا بعد از چالش‌های متعدد به استقرار مدل جمهوری اسلامی انجامید. اما بعد گذشت بیش از ۴۰ سال از این اتفاق، سؤال این است که آیا تصویب این اندیشه سیاسی شتاب‌زده و عجولانه نبود؟ و مهم‌تر از همه؛ اختلاف بنیادین بین گروه‌های سیاسی آن زمان؛ چطور اجازه تصویب اندیشه جمهوری اسلامی با آن اقبال اعجاب‌آور را داده است؟ کتاب «فرآیند استقرار جمهوری اسلامی» اثر محمد شفیعی‌فر؛ با ارائه دقیق از وقایع روزبه‌روز بعد از ۲۲ بهمن و گزارش اکثر اختلافات نظری و عملی و نشان‌دادن مواجهه لشکرهای فکری جناح‌های مختلف؛ از چریک‌های فدایی و حزب توده تا سازمان مجاهدین و ملی‌گراها و نهضت آزادی‌ها و شعب مختلف روحانیت؛ به پرسش‌های مذکور پاسخ می‌دهد. نویسنده معتقد است باتوجه‌به ارائه نظریه «ولایت‌فقیه» در سال ۱۳۴۸ و گسترش تقاضای جمهوری اسلامی در تظاهرات و  راهپیمایی‌های سال ۵۷؛ با همه اختلافات فکری بین انقلابیون؛ فرآیند استقرار نظام جمهوری اسلامی کاملا طبیعی بود و نکته مهم این است که در روزهای بعد از انقلاب؛ گفتمان ناشی از تفکرات امام خمینی(ره)؛ آن‌چنان قدرتی داشت که گروه‌های مخالف آن با تمام امکانات رسانه‌ای و تبلیغی فراوان؛ نتوانستند کاری از پیش ببرند و اکثر جامعه انقلابی آن روزگار به جمهوری اسلامی ِ امام خمینی‌(ره) رأی آری دادند. نکته مهم در مورد اثر حاضر این است که کمتر کتابی با این دقت مواضع مختلف و نظرات شخصیت‌های حاضر در بحبوحه انقلاب را؛ با سیر تاریخی خود؛ ذیل عنوان مهم آن زمان؛ مطرح کرده باشد.

مهران بوذری‌نژاد - مرورنویس