خانواده موشکی را بیشتر بشناسیم
از مهندسی معکوس تا خلق قدرتمندترینها در نقطهزنی
موشک، مهمترین بازو در دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران است. توجه به این حوزه از سالها پیش و در کوران دفاعمقدس شکل گرفت یعنی در زمانهای که شهرهای مختلف کشورمان زیر آتش موشکهای رژیم بعث قرار داشت و امکان پاسخ متقابل از این طرف فراهم نبود.
کار روی حوزه موشکی ــ که تا پیش از آن حتی در سالهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نیز سابقه نداشت ــ با تدبیر و عزم شهید حسن طهرانیمقدم و همرزمانش با تشکیل یگان موشکی در سپاه پاسداران آغاز شد و بعد از چهاردهه، امروز کشورمان یکی از قدرتهای موشکی نهتنها در منطقه، بلکه در جهان محسوب میشود بهطوری که در برخی حوزهها ایران وارد باشگاهی شده که تعداد اعضای آن حتی به 10 کشور هم نمیرسد.اما وقتی صحبت از موشک میشود، همه اذهان به سمت موشکهای بالستیک زمین به زمین میرود که در کشورمان از شهرت زیادی برخوردارند.با این حال، حوزه موشکی را میتوان در سهدسته مجزا بررسی کرد:
موشکهای بالستیک (زمین به زمین)
موشکهای کروز
موشکهای پدافندی (زمین به هوا)
موشکهای بالستیک
همانطور که گفته شد، پایه یگان موشکی در سالهای دفاعمقدس و با هدف پاسخ متقابل به بمباران شهرها گذاشته شد.هرچند در ابتدا تعداد محدودی موشک از نوع اسکاد از لیبی خریداری شد و مورد استفاده قرار گرفت اما بلافاصله و به موازات آن، برنامه مهندسی معکوس و ساخت موشک در داخل نیز آغاز شد که اولین نتایج آن، پیش از پایان جنگ بهبار نشست و ایران توانست موشکهایی با برد کوتاه تحت عنوان نازعات بسازد.با پایان جنگ تحمیلی و با هدف جبران برخی ضعفها در نیروهای مسلح، تمرکز روی حوزه موشکی چند برابر شد و هدف اصلی آن، ایجاد قدرت بازدارندگی در مقابل دشمنان ایران ازجمله آمریکا و اسرائیل بود.رژیم صهیونیستی از مرزهای غربی ایران در حدود 1100 کیلومتر فاصله دارد، پس لازمه بازدارندگی در برابر تهدیدات این رژیم، ساخت موشکهایی با برد حداقل 1100 کیلومتر بود که این مهم با ساخت موشک شهاب3 (مشهورترین موشک ایرانی) در اواخر دهه 70 محقق شد. ساخت موشکی با قابلیت رسیدن به اهدافی در سرزمینهای اشغالی بلافاصله در صدر اخبار رسانههای دنیا قرار گرفت و چشمهای زیادی را به سمت صنعت موشکی ایران چرخاند.این روند با ساخت موشک شهاب، سرعت چند برابری گرفت و موشکهای دیگری با بردهای بیشتر و تا 2000کیلومتر ساخته شد.با رسیدن به برد 2000 کیلومتر (که تاکنون به عنوان حد نهایی مورد نیاز موشکهای ایرانی اعلام شده) متخصصان این صنعت روی دو مؤلفه دیگر متمرکز شدند که عبار ت بود از دقت و قدرت.با دستور فرمانده معظم کل قوا، تمرکز روی دقت (نقطهزنی) بیشتر شد که خانواده «فاتح» بهعنوان مؤثرترین موشکهای ایرانی از دل آن بیرون آمد.این خانواده با موشک فاتح 110 در برد 250 کیلومتر و با میزان خطای 10متر آغاز شد و به برد 1500 کیلومتر (موشک خیبرشکن) با میزان خطای 5 متر رسید.برای ارتقاع عملکرد موشکهای با برد بالاتر نیز کلاهکهای جدیدی با قابلیت هدایت تا لحظه برخورد ساخته شد و امروز انواع موشکهای ایرانی از قدر (2000کیلومتر)، عماد (1700 کیلومتر)، سجیل (2000کیلومتر) و... به این سرجنگیها مجهز هستند.آخرین عضو خانواده موشکهای بالستیک نیز موشک راهبردی برد بلند و نقطه زن خرمشهر 4 (خیبر) بود که از پیشرفتهترین موشکهای طراحی شده توسط متخصصان سازمان هوافضای وزارت دفاع با برد 2000کیلومتر و مجهز به سر جنگی از نوع شدید الانفجار با وزن 1500 کیلوگرم است.
موشکهای کروز
موشکهای کروز بهواسطه شکل حرکتی آنها در سطح افق اینگونه نامیده میشوند. این موشکها که عمدتا سرعتی زیر صوت دارند، بهواسطه حرکت در نزدیکی سطح زمین/ دریا امکان رادارگریزی زیادی دارند و از دقت مناسبی هم برخوردارند.موشکهای کروز در نمونههای دوربرد، عمدتا ساختار و پیکربندی شبیه به هواپیماها دارند در نتیجه قابلیت پرواز در مسیرهای مختلف و غیرمستقیم در این دسته از موشکهای کروز بهراحتی ایجاد میشود.در کشورمان توجه به این حوزه نیز از همان سالهای دفاعمقدس که برای برخی نمونههای خارجی استفاده میشد، مد نظر قرار گرفت و بعدها بهعنوان یکی از مهمترین عرصههای برنامه موشکی توسعه یافت. در ابتدا مهندسی معکوس از روی موشکهای کروز دریایی چینی در دستور کار قرار داشت که به موشک نور با برد 120کیلومتر ختم شد.بعدها نمونههای دیگر مانند ظفر، نصر، قدیر در بردهای مختلف از 30 تا 300 کیلومتر ساختهشد. در زمان جنگ 33روزه در سال 2006 و در اولین روزهای نبرد، حزبا... لبنان برای اولین بار از توان موشکی کروز خود رونمایی کرد و همزمان ناوچه پیشرفته ساعر رژیم صهیونیستی را در دریای مدیترانه مورد اصابت قرار داد. چند سال بعد حزبا... لبنان انبوهی از موشکهای کروز خود را که از ایران تحویل گرفته بود، به نمایش گذاشت. با دستیابی ایران به فناوریهای جدید، موشکهای مدرنتری با عنوان سومار، هویزه و ابومهدی در بردهای به مراتب بالاتر توسط صنعت دفاعی کشور ساختهشد. هرچند برد این موشکها به جز ابومهدی (1000 کیلومتر) به صورت رسمی اعلام نشد، اما کارشناسان بسیاری با مقایسه آنها با نمونههای مشابه خارجی، برد سومار و هویزه را تا 2500کیلومتر نیز برآورد کردند.با رونمایی از همین موشکها بود که «عوزی رابین» از مسئولان رده بالای موشکی رژیمصهیونیستی در یک سخنرانی اعلام کرد به احترام دانشمندان ایرانی کلاه از سر برمیدارد. موشک ابومهدی اخیرا در تیراژ انبوه به نیروهای دریایی سپاه و ارتش تحویل داده شده و برد موشکی آنها در حوزه کروز را حداقل سه برابر کردهاست. این موشکها امکان پرتاب از لانچرهای زمینی، دریایی (شناورها) و هوایی را نیز دارند که در صورت پرتاب از روی هواگرد، برد آنها چند برابر خواهدشد. در سالهای گذشته، البته ورود به حوزه کروزهای زمینی -که به دلیل عملکرد آنها در سطح زمین با عوارض مختلف از دریا متفاوت است- نیز مورد توجه قرار گرفت که نشان از پیشرفت در این حوزه دارد.اما همانطور که «فتاح» دروازه ایران به موشکهای هاپیرسونیک بالستیک شد، در حوزه کروز نیز ایران برای اولین بار اعلام کرد که به موشکهای با سرعت سوپرسونیک رسیدهاست.در صنعت هوانوردی از اصطلاح سوپرسونیک و هایپرسونیک برای توصیف سرعت اجسام استفاده میشود و هر دوی این کلمات به سرعت فراتر از صوت اشاره دارند، اما تفاوت زیادی بین آنها وجود دارد.نسبت سرعت اجسام به سرعت صوت با «عدد ماخ» توصیف میشود، بنابراین یک ماخ برابر سرعت صوت، یعنی چیزی حدود 343 متر بر ثانیه است. برابر این تعریف، اجسامی که زیر یک ماخ سرعت دارند «سابسونیک»، اجسامی که بین یک تا پنج ماخ سرعت دارند «سوپرسونیک» و اجسامی که بیش از پنج ماخ سرعت دارند «هایپرسونیک» نامگذاری میشوند. با اعلام این خبر، ایران وارد باشگاه کم تعدادی شد که اعضای آن را کشورهایی نظیر فرانسه، روسیه (شوروی)، آمریکا، چین، هند، تایوان، ژاپن و با ارفاق، کرهجنوبی تشکیل میدهند.
موشکهای پدافندی
در برنامه موشکی، شاید حوزه پدافندی کمتر از بقیه در افکار عمومی شناختهشده باشد. با این حال، موشکهای پدافندی که به لحاظ فناوری از پیچیدگی بسیار بالایی برخوردارند، یکی از مهمترین حوزهها در صنعت موشکی در ایران محسوب میشوند.وقتی پدافند در اولویت اول باشد، پس برای دفاع از آسمان کشور در برابر انواع پرندههای پیشرفته رادارگریز و خطرناک دشمن نیز باید سامانههای متناسب با آنها را در اختیار داشت.نمونههایی نظیر مرصاد، تلاش، سوم خرداد، طبس، صیاد و ... ازجمله مشهورترین این خانوادههاست که عملکرد آنها در سالهای گذشته خصوصا در زدن پهپادهای مدرن آمریکایی (نمونه MQ-4 در 30 خرداد 1398) اسم آنها را به شهرت جهانی رساند.با نیاز ایران به سامانههای موشکی برد بلند و پس از بدقولی اولیه روسها در واگذاری سامانه موشکی S300، تمرکز صنعت دفاعی به سمت ساخت نمونه داخلی در حوزه برد بلند جلب شد که سامانه موشکی باور373 نتیجه نهایی آن است؛ سامانهای که تا امروز چندین بار ارتقا یافته و بسیاری از کارشناسان عملکرد آن را از برخی نمونههای مشابه خارجی نیز بهتر میدانند.دستیابی به موشکهای عمود پرتاب که از فناوری مدرنی در دنیا بهره میگیرند، از دیگر دستاوردهای صنعت دفاعی در حوزه پدافند هوایی است.این سامانههای موشکی که به دلیل شکل عملکردشان میتوان تعداد بیشتری از آنها را بر سکوهای پرتاب به کار گرفت، بهترین گزینه برای تجهیز شناورهای دریایی ارتش و سپاه برای دفاع از خود است. شناور شهید سلیمانی سپاه و برخی قایقهای تندروی این نیرو به موشکهای جدید عمود پرتاب مجهز شدند و در ارتش نیز به نظر میرسد ناوشکن دنا در این زمینه خطشکن باشد. با تجهیز این ناو، امید میرود روند نصب موشکهای پدافندی از این نوع که یکی از اصلیترین نیازهای شناورهای ایران است، شتاب بیشتری بگیرد.
موشکهای بالستیک (زمین به زمین)
موشکهای کروز
موشکهای پدافندی (زمین به هوا)
موشکهای بالستیک
همانطور که گفته شد، پایه یگان موشکی در سالهای دفاعمقدس و با هدف پاسخ متقابل به بمباران شهرها گذاشته شد.هرچند در ابتدا تعداد محدودی موشک از نوع اسکاد از لیبی خریداری شد و مورد استفاده قرار گرفت اما بلافاصله و به موازات آن، برنامه مهندسی معکوس و ساخت موشک در داخل نیز آغاز شد که اولین نتایج آن، پیش از پایان جنگ بهبار نشست و ایران توانست موشکهایی با برد کوتاه تحت عنوان نازعات بسازد.با پایان جنگ تحمیلی و با هدف جبران برخی ضعفها در نیروهای مسلح، تمرکز روی حوزه موشکی چند برابر شد و هدف اصلی آن، ایجاد قدرت بازدارندگی در مقابل دشمنان ایران ازجمله آمریکا و اسرائیل بود.رژیم صهیونیستی از مرزهای غربی ایران در حدود 1100 کیلومتر فاصله دارد، پس لازمه بازدارندگی در برابر تهدیدات این رژیم، ساخت موشکهایی با برد حداقل 1100 کیلومتر بود که این مهم با ساخت موشک شهاب3 (مشهورترین موشک ایرانی) در اواخر دهه 70 محقق شد. ساخت موشکی با قابلیت رسیدن به اهدافی در سرزمینهای اشغالی بلافاصله در صدر اخبار رسانههای دنیا قرار گرفت و چشمهای زیادی را به سمت صنعت موشکی ایران چرخاند.این روند با ساخت موشک شهاب، سرعت چند برابری گرفت و موشکهای دیگری با بردهای بیشتر و تا 2000کیلومتر ساخته شد.با رسیدن به برد 2000 کیلومتر (که تاکنون به عنوان حد نهایی مورد نیاز موشکهای ایرانی اعلام شده) متخصصان این صنعت روی دو مؤلفه دیگر متمرکز شدند که عبار ت بود از دقت و قدرت.با دستور فرمانده معظم کل قوا، تمرکز روی دقت (نقطهزنی) بیشتر شد که خانواده «فاتح» بهعنوان مؤثرترین موشکهای ایرانی از دل آن بیرون آمد.این خانواده با موشک فاتح 110 در برد 250 کیلومتر و با میزان خطای 10متر آغاز شد و به برد 1500 کیلومتر (موشک خیبرشکن) با میزان خطای 5 متر رسید.برای ارتقاع عملکرد موشکهای با برد بالاتر نیز کلاهکهای جدیدی با قابلیت هدایت تا لحظه برخورد ساخته شد و امروز انواع موشکهای ایرانی از قدر (2000کیلومتر)، عماد (1700 کیلومتر)، سجیل (2000کیلومتر) و... به این سرجنگیها مجهز هستند.آخرین عضو خانواده موشکهای بالستیک نیز موشک راهبردی برد بلند و نقطه زن خرمشهر 4 (خیبر) بود که از پیشرفتهترین موشکهای طراحی شده توسط متخصصان سازمان هوافضای وزارت دفاع با برد 2000کیلومتر و مجهز به سر جنگی از نوع شدید الانفجار با وزن 1500 کیلوگرم است.
موشکهای کروز
موشکهای کروز بهواسطه شکل حرکتی آنها در سطح افق اینگونه نامیده میشوند. این موشکها که عمدتا سرعتی زیر صوت دارند، بهواسطه حرکت در نزدیکی سطح زمین/ دریا امکان رادارگریزی زیادی دارند و از دقت مناسبی هم برخوردارند.موشکهای کروز در نمونههای دوربرد، عمدتا ساختار و پیکربندی شبیه به هواپیماها دارند در نتیجه قابلیت پرواز در مسیرهای مختلف و غیرمستقیم در این دسته از موشکهای کروز بهراحتی ایجاد میشود.در کشورمان توجه به این حوزه نیز از همان سالهای دفاعمقدس که برای برخی نمونههای خارجی استفاده میشد، مد نظر قرار گرفت و بعدها بهعنوان یکی از مهمترین عرصههای برنامه موشکی توسعه یافت. در ابتدا مهندسی معکوس از روی موشکهای کروز دریایی چینی در دستور کار قرار داشت که به موشک نور با برد 120کیلومتر ختم شد.بعدها نمونههای دیگر مانند ظفر، نصر، قدیر در بردهای مختلف از 30 تا 300 کیلومتر ساختهشد. در زمان جنگ 33روزه در سال 2006 و در اولین روزهای نبرد، حزبا... لبنان برای اولین بار از توان موشکی کروز خود رونمایی کرد و همزمان ناوچه پیشرفته ساعر رژیم صهیونیستی را در دریای مدیترانه مورد اصابت قرار داد. چند سال بعد حزبا... لبنان انبوهی از موشکهای کروز خود را که از ایران تحویل گرفته بود، به نمایش گذاشت. با دستیابی ایران به فناوریهای جدید، موشکهای مدرنتری با عنوان سومار، هویزه و ابومهدی در بردهای به مراتب بالاتر توسط صنعت دفاعی کشور ساختهشد. هرچند برد این موشکها به جز ابومهدی (1000 کیلومتر) به صورت رسمی اعلام نشد، اما کارشناسان بسیاری با مقایسه آنها با نمونههای مشابه خارجی، برد سومار و هویزه را تا 2500کیلومتر نیز برآورد کردند.با رونمایی از همین موشکها بود که «عوزی رابین» از مسئولان رده بالای موشکی رژیمصهیونیستی در یک سخنرانی اعلام کرد به احترام دانشمندان ایرانی کلاه از سر برمیدارد. موشک ابومهدی اخیرا در تیراژ انبوه به نیروهای دریایی سپاه و ارتش تحویل داده شده و برد موشکی آنها در حوزه کروز را حداقل سه برابر کردهاست. این موشکها امکان پرتاب از لانچرهای زمینی، دریایی (شناورها) و هوایی را نیز دارند که در صورت پرتاب از روی هواگرد، برد آنها چند برابر خواهدشد. در سالهای گذشته، البته ورود به حوزه کروزهای زمینی -که به دلیل عملکرد آنها در سطح زمین با عوارض مختلف از دریا متفاوت است- نیز مورد توجه قرار گرفت که نشان از پیشرفت در این حوزه دارد.اما همانطور که «فتاح» دروازه ایران به موشکهای هاپیرسونیک بالستیک شد، در حوزه کروز نیز ایران برای اولین بار اعلام کرد که به موشکهای با سرعت سوپرسونیک رسیدهاست.در صنعت هوانوردی از اصطلاح سوپرسونیک و هایپرسونیک برای توصیف سرعت اجسام استفاده میشود و هر دوی این کلمات به سرعت فراتر از صوت اشاره دارند، اما تفاوت زیادی بین آنها وجود دارد.نسبت سرعت اجسام به سرعت صوت با «عدد ماخ» توصیف میشود، بنابراین یک ماخ برابر سرعت صوت، یعنی چیزی حدود 343 متر بر ثانیه است. برابر این تعریف، اجسامی که زیر یک ماخ سرعت دارند «سابسونیک»، اجسامی که بین یک تا پنج ماخ سرعت دارند «سوپرسونیک» و اجسامی که بیش از پنج ماخ سرعت دارند «هایپرسونیک» نامگذاری میشوند. با اعلام این خبر، ایران وارد باشگاه کم تعدادی شد که اعضای آن را کشورهایی نظیر فرانسه، روسیه (شوروی)، آمریکا، چین، هند، تایوان، ژاپن و با ارفاق، کرهجنوبی تشکیل میدهند.
موشکهای پدافندی
در برنامه موشکی، شاید حوزه پدافندی کمتر از بقیه در افکار عمومی شناختهشده باشد. با این حال، موشکهای پدافندی که به لحاظ فناوری از پیچیدگی بسیار بالایی برخوردارند، یکی از مهمترین حوزهها در صنعت موشکی در ایران محسوب میشوند.وقتی پدافند در اولویت اول باشد، پس برای دفاع از آسمان کشور در برابر انواع پرندههای پیشرفته رادارگریز و خطرناک دشمن نیز باید سامانههای متناسب با آنها را در اختیار داشت.نمونههایی نظیر مرصاد، تلاش، سوم خرداد، طبس، صیاد و ... ازجمله مشهورترین این خانوادههاست که عملکرد آنها در سالهای گذشته خصوصا در زدن پهپادهای مدرن آمریکایی (نمونه MQ-4 در 30 خرداد 1398) اسم آنها را به شهرت جهانی رساند.با نیاز ایران به سامانههای موشکی برد بلند و پس از بدقولی اولیه روسها در واگذاری سامانه موشکی S300، تمرکز صنعت دفاعی به سمت ساخت نمونه داخلی در حوزه برد بلند جلب شد که سامانه موشکی باور373 نتیجه نهایی آن است؛ سامانهای که تا امروز چندین بار ارتقا یافته و بسیاری از کارشناسان عملکرد آن را از برخی نمونههای مشابه خارجی نیز بهتر میدانند.دستیابی به موشکهای عمود پرتاب که از فناوری مدرنی در دنیا بهره میگیرند، از دیگر دستاوردهای صنعت دفاعی در حوزه پدافند هوایی است.این سامانههای موشکی که به دلیل شکل عملکردشان میتوان تعداد بیشتری از آنها را بر سکوهای پرتاب به کار گرفت، بهترین گزینه برای تجهیز شناورهای دریایی ارتش و سپاه برای دفاع از خود است. شناور شهید سلیمانی سپاه و برخی قایقهای تندروی این نیرو به موشکهای جدید عمود پرتاب مجهز شدند و در ارتش نیز به نظر میرسد ناوشکن دنا در این زمینه خطشکن باشد. با تجهیز این ناو، امید میرود روند نصب موشکهای پدافندی از این نوع که یکی از اصلیترین نیازهای شناورهای ایران است، شتاب بیشتری بگیرد.
