چه عواملی باعث کمرنگ شدن حضور بازیگران می‌شود؟
پشت صحنه فـرامــوشی
همه ما بازیگران زیادی را می‌توانیم به خاطر بیاوریم كه مدت‌هاست خبری از آنها نیست. بسیاری را نیز به‌طور كامل از یاد برده‌ایم و شاید با خبر درگذشت‌شان، به یاد فیلم و سریال‌های قدیمی بیفتیم كه در آنها هنرنمایی كرده بودند. اگر بخواهیم فراموش شدن بازیگران قدیمی را ریشه‌یابی كنیم، به مجموعه‌ای از عوامل می‌رسیم كه گاهی به تنهایی و گاهی با همكاری یكدیگر، فرد را به خانه‌نشینی وادار می‌كنند. با این حال، تأثیر هیچ‌كدام از این عوامل قطعی نیست و در تاریخ هنر این سرزمین، چهره‌هایی مانند عزت‌ا... انتظامی، علی نصیریان یا جمشید مشایخی هستند كه پنج یا شش دهه بر تارك هنر بازیگری درخشیده‌اند.
مصطفی قاسمیان
گذر از طراوت جوانی
چه دوست داشته باشیم و چه دوست نداشته باشیم، واقعیت این است كه در دنیای بازیگری، «ظاهر» امر مهمی است. سینما، تلویزیون و تئاتر در همه دنیا، از دیرباز با چهره‌های جوان و جذاب، بهتر برخورد كرده و بسیاری از همان چهره‌ها را پس از آن كه به كهنسالی رسیده‌اند، پس زده است. هنرهای نمایشی در كشور ما هم از این قاعده مستثنا نیست.
بسیاری از بازیگرانی كه اكنون فراموش شده‌اند، در جوانی كه ظاهر شاداب‌تری داشتند، با پیشنهادهای فراوان بازیگری روبه‌رو می‌شدند و حسابی پركار بودند؛ ولی با فرا رسیدن میانسالی و پیری، كمتر مورد استفاده قرار گرفتند و برخی به كلی فراموش شدند. گرچه بسیار گفته می‌شود پیری برای هنرپیشه‌ها، دیرتر از مردمان عادی فرا می‌رسد، اما به هر حال راه فراری از این واقعیت تلخ نیست.
ورود جدیدترها
یكی از دلایل فراموش شدن برخی هنرپیشه‌ها، حضور نسل جدید بازیگران است كه جوان‌تر، فعال‌تر و گاهی بهتر هستند. روندی كه در هر شغلی وجود دارد و همیشه جوان‌ترها، مسن‌ترها را بازنشسته می‌كنند.
طبیعی است، نقش‌ها به چهره‌های جدیدتر می‌رسد و قدیمی‌ترها كم‌كار می‌شوند. همین چهره‌های قدیمی‌تر نیز، خود روزی نسل قبل را بازنشسته كرده‌اند و همین چهره‌های جدیدتر نیز با ورود نسل‌های بعدی به تدریج از خاطر می‌روند. این سنت قدیمی، همچنان ادامه خواهد داشت.
عوارض كهولت سن
می‌دانید هزینه‌های اجاره روزانه تجهیزات فنی نظیر دوربین فیلمبرداری، بسیار بالاست و گروه سازنده فیلم یا سریال، مجبورند كار را از صبح علی‌الطلوع آغاز كنند و تا لحظه‌ای كه نور آفتاب و دیگر شرایط، امكان كار را فراهم كند، اصطلاحا آفیش باشند. طبیعتا تحمل این شرایط برای بازیگران مسن‌تر كه توان كمتری برای كار دارند، سخت است و این در صورتی است كه با افزایش سن، دچار انواع بیماری‌های حركتی نشده باشند.
محسن قاضی مرادی، بازیگر 77 ساله كه پس از مدت‌ها، این روزها در سریال «هیولا» حضور یافته، مدت‌هاست روی ویلچر می‌نشیند و توان چندانی برای راه رفتن ندارد. برخی بازیگران كهنسال نیز دچار آلزایمر می‌شوند كه امكان حفظ دیالوگ‌ها را از بازیگر می‌گیرد. به‌علاوه بسیاری از فیلم‌های سینمایی و تقریبا همه سریال‌های تلویزیونی، زمان فیلمبرداری بیشتر از دو ماه دارند و حضور همیشگی سر صحنه برای بازیگران مسن‌تر، چندان ساده نیست.
گاهی نیز ممكن است تمركز كردن روی یك كاراكتر نمایشی برای یك زمان طولانی، برای بازیگر كهنسال، سخت شده باشد.
حفظ استاندارد كارنامه بازیگری
روال معمول این است كه وقتی كم‌كم خزان دوران حرفه‌ای یك بازیگر فرا می‌رسد، سطح پیشنهادهای او نیز پایین می‌آید. هنرپیشه در این زمان، دو انتخاب دارد: به همین پیشنهادهای حداقلی، پاسخ مثبت بدهد و در چشم باشد یا از استانداردهای خود كوتاه نیاید و كارنامه حرفه‌ای خود را به این‌گونه آثار نیالاید. دسته اول، به تدریج از خاطر جمعی مخاطبان می‌روند. با وجودی كه احتمالا هیچ‌كدام از بازیگران فراموش‌شده، از این كه دیگر شهرت سابق را ندارند، خوشحال نباشند، ولی این دسته از هنرپیشه‌ها كه فراموش شدن را به حضور در هر فیلمی و هر نقشی ترجیح داده‌اند، از این انتخاب خود راضی‌اند؛ هرچند بهای این مناعت طبع را با فراموش شدن پرداخته باشند.
تهیه‌كننده‌ها و دو دو تا چهار تا !
در روند انتخاب بازیگر، اگرچه نظر كارگردان به عنوان صاحب معنوی اثر، بسیار مهم است، اما در نهایت تهیه‌كننده محصول است كه با در نظر گرفتن مسائل مالی، شرایط زمانی تولید و... در انتخاب بازیگر تأثیرگذار است؛ به‌خصوص در انتخاب بازیگران نقش‌های فرعی كه مسائل مالی، همیشه اولویت بیشتری دارد.
در این میان بعضی تهیه‌كننده‌ها، برای آن كه هزینه كمتری متحمل شوند، برای نقش‌های كوتاه و فرعی هم سراغ بازیگران قدیمی نمی‌روند و كار را با نابازیگرها پیش می‌برند؛ افرادی كه بسیاری از آنها دوست و آشنای عوامل از جمله تهیه‌كننده هستند.
همین عامل، یكی از راه‌های واضح و كارآمد را برای فراموش نشدن چهره‌های قدیمی به ما نشان می‌دهد: ایجاد مشوق‌های صنفی، برای ترغیب تهیه‌كننده‌ها به استفاده از قدیمی‌ها. این راهكار علاوه بر آن كه موجبات امرار معاش بازیگران قدیمی را فراهم می‌كند، كیفیت محصولات نمایشی را نیز افزایش می‌دهد؛ زیرا هنرپیشه‌های قدیمی برخلاف نابازیگرها، نیازی به یادگیری مهارت‌های بازیگری ندارند.
دوری از فضای مجازی
این روزها از فضای مجازی بیشتر برای معروف شدن استفاده می‌شود. در مقابل، چهره‌هایی نیز كه در معرض فراموش شدن هستند، می‌توانند با استفاده از آن، همچنان در یادها بمانند. به همین شكل، برخی چهره‌هایی كه در حالت عادی، نباید برای كسی مهم باشند و قاعدتا خیلی زود باید از یاد مردم بروند، به مدد فعالیت‌های مجازی که دارند، از نظرها دور نمی‌شوند. اما برخی هنرپیشه‌های سابقا مشهور كه در شبكه‌های اجتماعی حضوری فعال ندارند، در معرض فراموش شدن هستند یا فراموش شده‌اند.
نمونه بارز این مورد آخر، فتحعلی اویسی است؛ بازیگر خوب و كاربلدی كه تا اواخر دهه 80 نیز حسابی فعال بود، ولی از اوایل دهه 90 ناگهان حذف شد. بدون تردید یكی از دلایل این اتفاق، این است كه اویسی هیچ‌گونه فعالیت مجازی ندارد و با رسانه‌ها نیز ارتباط چندانی ندارد. اگر این بازیگر 74 ساله كه هنوز توان بازیگری دارد، صفحه اینستاگرام فعالی داشت، بیشتر در چشم بود .
چه دوست داشته باشیم و چه دوست نداشته باشیم، واقعیت این است كه در دنیای بازیگری، «ظاهر» امر مهمی است. سینما، تلویزیون و تئاتر در همه دنیا، از دیرباز با چهره‌های جوان و جذاب، بهتر برخورد كرده و بسیاری از همان چهره‌ها را پس از آن كه به كهنسالی رسیده‌اند، پس زده است. هنرهای نمایشی در كشور ما هم از این قاعده مستثنا نیست.
بسیاری از بازیگرانی كه اكنون فراموش شده‌اند، در جوانی كه ظاهر شاداب‌تری داشتند، با پیشنهادهای فراوان بازیگری روبه‌رو می‌شدند و حسابی پركار بودند؛ ولی با فرا رسیدن میانسالی و پیری، كمتر مورد استفاده قرار گرفتند و برخی به كلی فراموش شدند. گرچه بسیار گفته می‌شود پیری برای هنرپیشه‌ها، دیرتر از مردمان عادی فرا می‌رسد، اما به هر حال راه فراری از این واقعیت تلخ نیست.
ورود جدیدترها
یكی از دلایل فراموش شدن برخی هنرپیشه‌ها، حضور نسل جدید بازیگران است كه جوان‌تر، فعال‌تر و گاهی بهتر هستند. روندی كه در هر شغلی وجود دارد و همیشه جوان‌ترها، مسن‌ترها را بازنشسته می‌كنند.
طبیعی است، نقش‌ها به چهره‌های جدیدتر می‌رسد و قدیمی‌ترها كم‌كار می‌شوند. همین چهره‌های قدیمی‌تر نیز، خود روزی نسل قبل را بازنشسته كرده‌اند و همین چهره‌های جدیدتر نیز با ورود نسل‌های بعدی به تدریج از خاطر می‌روند. این سنت قدیمی، همچنان ادامه خواهد داشت.
عوارض كهولت سن
می‌دانید هزینه‌های اجاره روزانه تجهیزات فنی نظیر دوربین فیلمبرداری، بسیار بالاست و گروه سازنده فیلم یا سریال، مجبورند كار را از صبح علی‌الطلوع آغاز كنند و تا لحظه‌ای كه نور آفتاب و دیگر شرایط، امكان كار را فراهم كند، اصطلاحا آفیش باشند. طبیعتا تحمل این شرایط برای بازیگران مسن‌تر كه توان كمتری برای كار دارند، سخت است و این در صورتی است كه با افزایش سن، دچار انواع بیماری‌های حركتی نشده باشند.
محسن قاضی مرادی، بازیگر 77 ساله كه پس از مدت‌ها، این روزها در سریال «هیولا» حضور یافته، مدت‌هاست روی ویلچر می‌نشیند و توان چندانی برای راه رفتن ندارد. برخی بازیگران كهنسال نیز دچار آلزایمر می‌شوند كه امكان حفظ دیالوگ‌ها را از بازیگر می‌گیرد. به‌علاوه بسیاری از فیلم‌های سینمایی و تقریبا همه سریال‌های تلویزیونی، زمان فیلمبرداری بیشتر از دو ماه دارند و حضور همیشگی سر صحنه برای بازیگران مسن‌تر، چندان ساده نیست.
گاهی نیز ممكن است تمركز كردن روی یك كاراكتر نمایشی برای یك زمان طولانی، برای بازیگر كهنسال، سخت شده باشد.
حفظ استاندارد كارنامه بازیگری
روال معمول این است كه وقتی كم‌كم خزان دوران حرفه‌ای یك بازیگر فرا می‌رسد، سطح پیشنهادهای او نیز پایین می‌آید. هنرپیشه در این زمان، دو انتخاب دارد: به همین پیشنهادهای حداقلی، پاسخ مثبت بدهد و در چشم باشد یا از استانداردهای خود كوتاه نیاید و كارنامه حرفه‌ای خود را به این‌گونه آثار نیالاید. دسته اول، به تدریج از خاطر جمعی مخاطبان می‌روند. با وجودی كه احتمالا هیچ‌كدام از بازیگران فراموش‌شده، از این كه دیگر شهرت سابق را ندارند، خوشحال نباشند، ولی این دسته از هنرپیشه‌ها كه فراموش شدن را به حضور در هر فیلمی و هر نقشی ترجیح داده‌اند، از این انتخاب خود راضی‌اند؛ هرچند بهای این مناعت طبع را با فراموش شدن پرداخته باشند.
تهیه‌كننده‌ها و دو دو تا چهار تا !
در روند انتخاب بازیگر، اگرچه نظر كارگردان به عنوان صاحب معنوی اثر، بسیار مهم است، اما در نهایت تهیه‌كننده محصول است كه با در نظر گرفتن مسائل مالی، شرایط زمانی تولید و... در انتخاب بازیگر تأثیرگذار است؛ به‌خصوص در انتخاب بازیگران نقش‌های فرعی كه مسائل مالی، همیشه اولویت بیشتری دارد.
در این میان بعضی تهیه‌كننده‌ها، برای آن كه هزینه كمتری متحمل شوند، برای نقش‌های كوتاه و فرعی هم سراغ بازیگران قدیمی نمی‌روند و كار را با نابازیگرها پیش می‌برند؛ افرادی كه بسیاری از آنها دوست و آشنای عوامل از جمله تهیه‌كننده هستند.
همین عامل، یكی از راه‌های واضح و كارآمد را برای فراموش نشدن چهره‌های قدیمی به ما نشان می‌دهد: ایجاد مشوق‌های صنفی، برای ترغیب تهیه‌كننده‌ها به استفاده از قدیمی‌ها. این راهكار علاوه بر آن كه موجبات امرار معاش بازیگران قدیمی را فراهم می‌كند، كیفیت محصولات نمایشی را نیز افزایش می‌دهد؛ زیرا هنرپیشه‌های قدیمی برخلاف نابازیگرها، نیازی به یادگیری مهارت‌های بازیگری ندارند.
دوری از فضای مجازی
این روزها از فضای مجازی بیشتر برای معروف شدن استفاده می‌شود. در مقابل، چهره‌هایی نیز كه در معرض فراموش شدن هستند، می‌توانند با استفاده از آن، همچنان در یادها بمانند. به همین شكل، برخی چهره‌هایی كه در حالت عادی، نباید برای كسی مهم باشند و قاعدتا خیلی زود باید از یاد مردم بروند، به مدد فعالیت‌های مجازی که دارند، از نظرها دور نمی‌شوند. اما برخی هنرپیشه‌های سابقا مشهور كه در شبكه‌های اجتماعی حضوری فعال ندارند، در معرض فراموش شدن هستند یا فراموش شده‌اند.
نمونه بارز این مورد آخر، فتحعلی اویسی است؛ بازیگر خوب و كاربلدی كه تا اواخر دهه 80 نیز حسابی فعال بود، ولی از اوایل دهه 90 ناگهان حذف شد. بدون تردید یكی از دلایل این اتفاق، این است كه اویسی هیچ‌گونه فعالیت مجازی ندارد و با رسانه‌ها نیز ارتباط چندانی ندارد. اگر این بازیگر 74 ساله كه هنوز توان بازیگری دارد، صفحه اینستاگرام فعالی داشت، بیشتر در چشم بود .
