نویسندگانی که از حمله کشنده ویروسها و بیماریها در امان نماندند
مــــــــرگ مولف
طی یكی دو ماه اخیر ویروس كرونا خبرسازترین رویداد در جهان بوده و محال است جایی سراغ داشته باشید كه وقتی سر حرف باز میشود اسمی از ویروس جدید كه از بقایای سال 2019 است نباشد! ویروس كرونا حالا دیگر بخشی از زندگی روزمره مردم شده و همه را تا حد وسواس وادار به رعایت بهداشت فردی كرده است. تعطیلی مدارس و دانشگاهها بهانه خوبی شده تا بسیاری سراغ كتابخانههای شخصی بروند و كتابهای خوانده نشده را دست بگیرند و از فرصت خانهنشینی اجباری كه كرونا برای همه ایجاد كرده استفاده كنند تا كتابها را تورق كنند. این روزها بازار پیشنهادهای مختلف هم داغ است و بسیاری سراغ كتابهایی میروند كه در آنها ویروس یا بیماری وحشتناكی بشر را درگیر میكند كه ما در شمارههای قبل یك رمان ایرانی را با این مضمون به شما معرفی كردیم. حالا در این شماره میخواهیم مروری بر كارنامه و زندگی برخی نویسندگان غیرایرانی داشته باشیم كه بر اثر بیماری و نه به مرگ طبیعی یا تصادف و خودكشی، با مرگ دست و پنجه نرم كرده و در پایان تسلیم فرشته مرگ شدهاند. نویسندگانی كه بر اثر بیماریهای خونی یا ریوی فوت شدهاند كه البته هرقدر به انتهای قرن بیستم و آغاز قرن بیست و یكم نزدیكتر شدهایم میزان مرگ و میر بر اثر بیماری در میان نویسندگان ـ كه بخشی از جامعه را تشكیل میدهند ـ كاهش داشته كه شاید بتوان نتیجه گرفت مرگ و میر بر اثر بیماری با سرانه بهداشت عمومی نسبت عكس دارد و هر قدر بهداشت در سالهای پایانی قرن گذشته افزایش داشته مرگ و میر بر اثر بیماری نیز به نسبت با كاهش روبهرو شده، هرچند هیچگاه صفر نشده است.
یونس فردوس / روزنامهنگار
وقتی قرار است اسم او را ببریم حتما آنهایی كه با ادبیات فرانسه آشنا هستند یاد اثر بزرگ او با عنوان «در جستجوی زمان از دست رفته» میافتند. اثری هفتجلدی كه در چند هزار صفحه نوشته شده و ركورد بلندترین رمان تاریخ را به خود اختصاص داده است.
این رمان چندان به تشریح كلاسیك یك «داستان» نمیپردازد، بلكه از ورای داستان اصلی به تحلیل ادبی، هنری، فلسفی و اجتماعی جامعه فرانسه در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی پرداختهاست. این كتاب، بیشتر از آنكه حالتهای بیرونی را توصیف كند، ژرفای درونی را میكاود. علت شهرت این رمان را ژرفا و گستره اندیشه نویسنده و ظرافت و حساسیت هنرش دانستهاند. پروست از كودكی بیمار بود و سلامتی شكنندهای داشت. او در سال ۱۸۸۰ برای نخستین بار دچار حمله بیماری آسم شد. سرانجام در میانه اكتبر سال ۱۹۲۲ به برونشیت دچار شد و 18 نوامبر جان سپرد. ذاتالریه و آبسه ریوی از جمله عوامل و دلایل مرگ او در 51 سالگی نام برده میشود.
جورج اورول
«مزرعه حیوانات» از آن رمانهایی است كه هركسی احتمالا اگر یك مرتبه آن را نخوانده باشد حتما بیش از چندمرتبه وصف آن را شنیده است. رمانی كه در فضایی تمثیلی جامعهای طبقاتی را ترسیم میكند و از مشهورترین آثار نویسندهاش محسوب میشود. هرچند طرحی كه نویسنده در این رمان ریخته در رمان «1984» او به ثمر مینشیند و تكمیل میشود و این دو رمان از جمله شاهكارهای این نویسنده انگلیسی محسوب میشود. جورج اورول كه سالها پیش از مشهور شدن با جیب خالی روزگار میگذرانده كه محصول آن «آس و پاس در لندن و پاریس» است از نویسندههای مطرح و پرفروش قرن بیستم محسوب میشود. اورول هفت ماه پس از چاپ كتاب ۱۹۸۴ در 20 ژانویه ۱۹۵۰ در اثر بیماری سل درگذشت.
سیمون دوبووار
برای بسیاری خواندن «جنس دوم» نوعی ژست روشنفكری محسوب میشود. كتابی از نویسنده روشنفكر فرانسوی كه در میانه قرن بیستم میزیسته و بسیاری او را نامدارترین زن روشنفكر قرن بیستم نامیدهاند. بسیاری او را با اندیشهها و آرای متفاوتش به عنوان یكی از پیشگامان حركات اجتماعی زنان در قرن بیستم میشناسند و به همین خاطر دوبووار چهره مطرحی در این زمینه محسوب میشود. این نویسنده كه با سارتر زندگی میكرد از جمله نویسندههای مطرح باور به اصالت وجود در قرن بیستم محسوب میشد. سیمون دوبووار در ۱۴ آوریل ۱۹۸۶ در ۷۸ سالگی به دلیل ذاتالریه از دنیا رفت. وی در كنار ژان پل سارتر در گورستان مونپارناس به خاك سپرده شده است.
آن برونته
او یكی از سه خواهر برونته است. از معروفترین كتابهای وی «مستأجر عمارت وایلدفل» نام دارد كه در كنار آثار دیگر خواهرانش قرار میگیرد. او در ۱۷ ژانویه ۱۸۲۰ در تورنتن، یوركشایر غربی شمال انگلستان به دنیا آمد. پدر او كشیشی ایرلندی بود و مادرش یك سال پس از تولد او از دنیا رفت. او به همراه خواهرانش، شارلوت و امیلی دوران كودكی بسیار سختی را گذراندند. او در ۲۸ می ۱۸۴۹ بر اثر ابتلا به بیماری سل درگذشت.
آنتون چخوف
احتمالا اگر نخوانده باشید یا اجرای نمایش آن را تماشا نکرده باشید حتما نام نمایشنامه «باغ آلبالو» اثر این نویسنده مشهور روسی را شنیدهاید. البته اینطور نیست که او از ابتدا مشهور و موفق باشد بلکه بعد از استقبال نشدن از یکی از نمایشنامههایش قسم خورد که دیگر هرگز برای تئاتر چیزی ننویسد اما این اسطوره ادبیات روسیه با شکستها و موفقیتهایش شناخته میشود. او با خلق بیش از 700 اثر ادبی یکی از نویسندههای پرکار ادبیات روسیه که در سن 24سالگی اولین علایم سل مهلک او مشاهده شد. این نویسنده که او را «مهمترین داستان کوتاهنویس همه اعصار» نامیدهاند به خاطر تسلط بر نمایشنامهنویسی دیالوگهای جذاب و زیبایی در آثارش دارد که خوانندگان را مسحور میکند. حال او روزبهروز وخیمترمتر میشود تا اینکه در در 44 سالگی بر اثر خونریزی فوت میکند.
ژان پل سارتر
او را باید نویسندهای نامید كه نوبل را از رسمیت انداخت و به عبارتی بیاعتبار كرد. ماجرا از این قرار بود كه در سال ۱۹۶۴ جایزه ادبی نوبل به سارتر تعلق گرفت، ولی او از پذیرفتن این جایزه خودداری كرد. وی در نامهای كه به آكادمی نوبل نوشت توضیح داد كه نمیتواند جایزه را بپذیرد و نمیخواهد هرگز نامش در فهرست دریافتكنندگان آن جایزه قرار گیرد. نویسنده رمان مشهور «تهوع» كه علاوه بر این اثر، آثار بسیاری اعم از نمایشنامه و مقاله نیز از او بهجای مانده از جمله نویسندههای پیشتاز در میانه قرن بیستم بود كه ذیل مكتب فكری خاصی او را تعریف میكنند. سارتر از جمله فعالان طرفدار كمونیسم در جهان بود كه البته هیچگاه به عضویت حزب كمونیسم فرانسه درنیامد. ژانپل سارتر ۱۵ آوریل ۱۹۸۰ در ۷۵ سالگی در بیمارستان بروسه پاریس بر اثر «خیز» ریوی (خیز یا ورم به معنی تجمع غیرطبیعی آب و مایعات میان بافتی موجود در پلاسما در فضای میان بافتی، زیر پوست و حفرههای بدن و بهعلت انتقال آنها از درون رگها به محلهای یاد شدهاست) از دنیا رفت.
ژوزه ساراماگو
رمان «كوری» مشهورترین اثر این نویسنده برنده نوبل ادبیات سال 1998 است. رمانی كه در آن افراد شهر كور میشوند و بینایی خود را از دست میدهند. این رمان كه در روزهای شیوع كرونا از سوی مخاطبان ایرانی بارها به یكدیگر توصیه شده تصویری از انسان در شرایط حساس و بحرانی را به نمایش در آورده و نشان میدهد انسانها در مواجهه با خطرات و تهدیدها چگونه رفتار میكنند. این نویسنده با وجود پیوستن به حزب كمونیست پرتغال و وفاداری به آرمانهای آن، اما ادبیات را به خدمت ایدئولوژی در نیاورد. این نویسنده را در رده نویسندگان پیرو سبك رئالیسم جادویی معرفی میكنند هرچند خودش خیلی به این اعتقادی ندارد و خود را پیرو سبك ادبی اروپایی و سروانتس میداند. ساراماگو نیز از آن دست نویسندههاست كه بر اثر بیماری جان باخت، او تا 87 سالگی زندگی كرد ولی بر اثر لوسمی (سرطان خون) جان باخت.
خوآن رولفو
او را از بنیانگذاران سبك رئالیسم جادویی معرفی میكنند. نویسنده مكزیكی كه در كنار نوشتن عكاسی هم میكرده است. «پدرو پارامو» معروفترین اثر این نویسنده مكزیكی است كه به فارسی ترجمه شده و از پیشگامان رئالیسم جادویی است و سال ۱۹۵۵ منتشر و با استقبال سردی روبهرو شد و در طول چهارسال بعد فقط هزار جلد از آن به فروش رفت. این رمان جسورانه ساختار جدیدی را بدعت میگذارد، داستان را ساكنین مرده دهكدهای افسانهای به نام «كومالا» نقل میكنند. این رمان بعدها شناخته شد و عمیقاً در ادبیات آمریكای لاتین تأثیر گذاشت. این نویسنده مكزیكی كه 68 سال زندگی كرد در سالهای پایانی زندگی به سرطان ریه مبتلا شد و در ۷ ژانویه ۱۹۸۶ به دلیل حمله قلبی درگذشت.
شارلوت برونته
«جین ایر» را باید یكی از رمانهای مشهور ادبیات انگلیسی دانست كه در قرن نوزدهم در لندن منتشر شده است. اثری كه بسیاری آن را یكی از اثرگذارترین آثار ادبی به حساب میآورند. این نویسنده همراه با دو خواهرش از جمله نویسندگان انگلیسی است كه شهرت جهانی دارد. شارلوت برونته اندكی پس از ازدواج باردار شد، اما در زمستان ۱۸۵۵ ناگهان دچار بیماری و ضعف بدنی شد كه بیماری او با بروز علائمی مانند استفراغ، سردرد و كاهش وزن ناگهانی توسط پزشك معالج تیفوس تشخیص داده شد. معالجه این بیماری افاقه نكرد و وی در ۳۱ مارس ۱۸۵۵ (تنها چند ماه پس از ازدواجش و چند هفته پیش از تولد 39 سالگیاش) با كودكی درون شكمش درگذشت.
گونتر گراس
مجسمهساز و نقاش آلمانی و برنده نوبل ادبیات در سال 1999 با وجود اینكه 87 سال زندگی كرد ولی عفونت به قصه زندگی او پایان داد. نویسنده «طبل حلبی» كه در میان ایرانیها چهره دیگری دارد؛ ۱۶فروردین ۱۳۹۱ (۴ آوریل ۲۰۱۲) در شرایط اوجگیری دوباره التهابات بر سر برنامه هستهای ایران و سایه انداختن جنگ بر سر ایرانیان، شعر منثوری از گونتر گراس با عنوان «آنچه باید گفته شود» در روزنامه آلمانی زود دویچه تسایتونگ، نیویورك تایمز و روزنامه ایتالیایی لارپوبلیكا منتشر شد كه جنجالهای فراوانی را در میان اصحاب رسانه و سیاست برانگیخت و به همین خاطر او را در میان مخاطبان ایرانی تبدیل به چهرهای متفاوت در ادبیات جهان كرد. كارهای گونتر گراس جنبههای قوی سیاسی دارد كه بخشی از آن ناشی از فعالیتها و شخصیت سیاسی گراس است. علاوه بر رمان طبل حلبی، میتوان به «موش و گربه» و «قرن من» نیز در میان آثارش اشاره كرد.
اومبرتو اكو
مگر میشود با اثری هنری روبهرو شد و جنبههای نشانهشناسانه آن را در نظر نگرفت. وقتی نام نشانهشناسی مطرح میشود فیلسوف و نویسنده ایتالیایی هم همراه با آن پایش به میان كشیده میشود. او كه رمانهای ماندگاری همچون «آنك نام گل»، «آونگ فوكو»، «گورستان پراگ»، «بائودولینو» و... را خلق كرده است. اكو با رمانهای تاریخی كه سنت فكریاش را در آنها بازتاب داده هر خوانندهای را متحیر و انگشت به دهان میكند. وی یكی از مهمترین و پركارترین اندیشمندان و روشنفكران قرن بیستم و اوایل قرن بیستویكم بهشمار میرفت و از جمله مهمترین زبانشناسان و نشانهشناسان ساختارگرا بود. اكو را با كتابخانهاش نیز میشناسند، او در آپارتمانی در میلان و یك خانه ویلایی در ریمینی سكونت داشت؛ در اولی كتابخانهای با ۳۰ هزار جلد كتاب و در دومی كتابخانهای ۲۰ هزار جلدی وجود دارد. اومبرتو اكو در ۱۹ فوریه ۲۰۱۶ به علت سرطان لوزالمعده در منزلش در میلان درگذشت.