ماموستا دکتر عابد نقیبی، عضو مجمع علمای جهان اسلام و دانشمند اهل سنت از ویژگی‌های مناظرات امام هشتم می‌گوید
امام رضا(ع) ، برگ برنده جهان اسلام در دنیا
دوران زندگی امام رضا(ع) را شاید بتوان یکی از منحصر به‌فرد‌ترین ادوار تاریخ زندگی امامان شیعه از نظر توسعه فرهنگی و علمی دانست. دوره‌ای که نهضت ترجمه راه افتاد و به این وسیله تفکرات گوناگون از دنیای برون‌مرزی وارد دنیای اسلام شد. گفتوگوی ادیان و تمدن‌ها در دربار خلیفه مسلمین شکل گرفت و امام دینی امت عهده‌دار هدایت مناظرات شد. حضور علی‌بن موسی‌الرضا(ع) در جلسات مناظره با سران ادیان، روش، رویکرد و مبنای علمی امام در برخورد با مخالفان موضوعی است که امروز هم می‌تواند راهگشای منازعات فکری، فرهنگی و سیاسی جامعه ما باشد. ماموستا دکتر عابد نقیبی، عضو مجمع علمای جهان اسلام، عضو هیأت فتوای علمای اهل سنت کردستان، اندیشمند حوزه تقریب مذاهب و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با جام‌جم از ضرورت بازخوانی روش گفت‌وگو محور امام رضا(ع) در مواجهه با پیروان ادیان و مذاهب می‌گوید.
امام رضا(ع) در زمانی که گستره حضور فکری ادیان و مکاتب در جهان اسلام بیش از گذشته بود، راهبری دینی مردم را عهده‌دار بود. چه تدبیر و برنامه‌ای برای تحقق گفتوگوی بین‌الادیانی داشت؟
فلسفه هجرت امام رضا(ع) به ایران ترویج اسلام بود. گرچه در ابتدا به امر مأمون و اجبار صورت گرفت لکن تدبیر هوشمندانه امام موجب شد تا لحظه لحظه حضور علی‌بن موسی الرضا(ع) در ایران برای دنیای اسلام برکت و خیر باشد. بعد از هجرت امام رضا(ع) به ایران، رویدادهای فرهنگی بسیاری در جهان اسلام رخ داد. گرچه تشکیل جلسات مناظره با سران ادیان و مذاهب برنامه‌ای سیاسی در پوشش فرهنگی و مذهبی از سوی مامون عباسی بود اما حضور امام رضا(ع) در این جلسات و پذیرش پرچمداری امت اسلام موجب شد تا یکی از مؤثرترین اتفاقات فرهنگی در تاریخ اسلام توسط امام صورت پذیرد.
امام رضا(ع) در آن زمان مهم‌ترین چهره دینی مورد پذیرش امت اسلام بودند. امام برای استفاده بهینه از شرایط به‌وجود آمده برنامه‌ای هوشمندانه و تدبیری اندیشمندانه طراحی کردند. نخست آن‌که در مناظرات رضوی با سران ادیان و مکاتب، تسط علمی بر متون دینی اسلامی اعم از قرآن و روایات نبوی و استدلال‌های عقلانی به‌خوبی دیده می‌شود. تسلط امام بر روش‌های عقلی در زمانهای که معتزله مدعی عقل‌گرایی بود بهترین برگ برنده ایشان برای نفوذ در مجامع علمی بود. همچنین امام رضا(ع) علاوه بر توانمندی در استدلال عقلی و نقلی، بر متون و آموزه‌های دینی سایر ادیان و کتب مقدس آنها نیز آشنا بودند و این آشنایی به ایشان کمک می‌کرد تا به بهترین شکل ممکن پاسخگوی طرف مناظره باشد. نکته دیگر این‌که امام(ع) برای اثبات حقانیت اسلام و نشان دادن تسلط بر محتوای ادیان دیگر به زبان طرف‌های مناظره نیز آشنا بود. اما مهم‌ترین نکته‌ای که در مناظرات امام(ع) مشهود بود تبلور اخلاق نبوی در مناظرات رضوی بود.
علی‌بن موسی الرضا(ع) الگوی کاملی از یک انسان اخلاق‌مدار و عالم را در دنیا به تصویر کشید. مجموعه این عوامل موجب شد تا جلسات، مناظره امام رضا(ع) با رهبران و سران ادیان به فرصتی برای تبلیغ شریعت اسلام در سطح جهان تبدیل شود و رهبر دینی امت اسلام به‌عنوان دانشمندترین فرد دینی آگاه به مبانی فکری و مذهبی در میان جمع شناخته شود. در تحلیل‌های تاریخ عصر امام رضا(ع) که براساس شواهد موجود نقل شده، هدف مامون از برپایی جلسات تخریب وجهه مردمی، دینی و علمی امام بود که با شکست مواجه شد. نحوه حضور و پاسخگویی امام به سؤالات رهبران ادیان در جلسات مناظره یک واقعیت تاریخی را پررنگ کرد که اسلام دین مناظره است. گفتوگوی بین‌الادیانی از زمان پیامبرخاتم(ص) و در ماجرای مباهله، پایه‌گذاری شد و در زمانهای دیگر نیز توسط اهل بیت(ع) ادامه داشت.
امام رضا(ع)، آگاه به زمانه، مسلط به قرآن و متون دینی بود، علوم الهی ادیان دیگر را به‌خوبی می‌دانست به زبان‌های بیگانه مسلط بود، این ویژگی‌ها موجب شد تا ایشان نه‌تنها در میان مسلمانان که در برون‌مرزی نیز به‌عنوان چهره‌ای دینی عالم و آگاه شناخته شود و برگ برنده امت اسلام در دنیا باشند.
با این اوصاف بهترین دوره برای گفتوگوی بین‌الادیانی دوره امام رضا(ع) است.
بله. ولایتعهدی امام رضا(ع) و تلاش مامون برای برپایی مناظره فرصت خوبی برای امام هشتم ایجاد کرد تا به تبیین اندیشه‌های ناب محمدی بپردازد و از کیان دین در برابر تحریفات و شبهات محافظت کند.
احاطه امام به مبانی فرهنگی جهانی چه اندازه در پیشبرد اهداف تبلیغی امام موثر بود؟
همان‌گونه که از جلسات گفت‌وگو نقل شده است، یکی از دلایل پیروزی استدلال‌های امام رضا(ع) در مناظره با سران ادیان، تسلط امام بر متون مقدس و محتوای دینی و زبان آنان است. در هر عصری کتاب، زبان و دین از مظاهر مهم فرهنگ هستند. تسلط امام رضا(ع) به این سه عنصر مهم فرهنگی در آن روز یعنی اشراف کامل بر فرهنگ روز. همین امر موجب شد تا طرف‌های مناظره در مواجهه با امام خلع سلاح شوند. به‌عنوان نمونه در مناظره با جاثلیق، امام در ابتدا از رهبر مسیحیان اعتراف گرفت که آیا به عیسی(ع) و مادرش مریم(س)، کتاب مقدس و حواریون ایمان دارد. سپس فرمودند: اما من به عیسای شما به دلیل ضعف در عبادت ایمان ندارم. جاثلیق برآشفت و گفت: عیسی عابد بود و روزه می‌گرفت. امام پاسخ دادند: عبادت برای چه کسی؟ مگر برای مسیح ادعای الوهیت نمی‌کنید؟ این‌گونه از رهبر مسیحیان اعتراف گرفت که مسیح(ع) پیامبر و بنده خداست. اعجاز و کرامت مسیح(ع) نیز به اذن خداست نه نشانه الوهیت او. یکی از مسائل دیگری که در همان جلسه اثبات شد، نبوت حضرت محمد(ص) براساس انجیل و شهادت حواریون بود.
مبانی و رویکردهای امام برای گفت و گوی بین الادیانی چه بود؟
رویکرد امام «گفت و گو محوری» بود. مبنای مناظرات امام نیز همان‌گونه که عرض کردم تسلط بر متون اسلامی و غیراسلامی‌بود. امام به دلیل علم بالایی که داشت در انظار دیگران به‌عنوان یک عالم مسلمان ظاهر شدند. اما در اعتقادات ما امام مانند پیامبر(ص) دارای علم لدنی است. امام محمد غزالی درباره علم لدنی می‌گوید، آن غیر از علم بشری است. امام‌رضا(ع) با علم سرشاری که داشت پرچم و آبروی اسلام بود.
آیا روشی که امام‌رضا(ع) در گفت‌وگو و مناظره با رهبران ادیان اجرا کردند در عصر حاضر که مسلمانان از نظر سیاسی و فرهنگی در مهجوریت قرار دارند، کاربردی است؟
امام‌رضا(ع) در جلسات مناظره از روش جدال احسن برای گفت‌وگو بهره می‌جستند. علاوه‌براین با علم و آگاهی و اخلاق‌مداری در جمع حاضر می‌شدند. مجموعه این عوامل باعث تاثیرگذاری شیوه گفتمانی امام‌رضا(ع) شده بود. روش کاربردی امام‌رضا(ع) در مناظرات استدلال علمی و عقلی و توجه به مبانی فکری و اندیشه‌ای بود. این روشی است که در هر دوره‌ای از تاریخ قابلیت اجرا دارد.
نکته قابل‌توجه در این جلسات گفت‌وگو این بود که گرچه امام به مبانی فکری و عملی بسیار مسلط بود اما انجام به‌موقع فرایض و توجه به احکام الهی را به‌عنوان اصل مسلم دین، مورد توجه قرار می‌دادند. توجه به نماز اول وقت حتی در حین انجام مناظره نمونه‌ای از توجه به اعمال عبادی است.
واکنش علمای اهل سنت به رویدادهای علمی و فرهنگی دربار مامون و نقش‌آفرینی امام‌رضا(ع) چه بود؟
علم والای امام رضا(ع) از ایشان اقیانوسی از علم و دانش ساخته بود که همه مشتاق بهره‌مندی از او بودند. همین ویژگی‌ها باعث شده بود که دانشمندانی از اهل سنت نیز در محضر امام حاضر شوند. بسیاری از کاتبان حدیث سلسله‌الذهب اهل‌سنت بودند. رفتار کریمانه و عالمانه امام موجب شده شیعه و سنی در کنار امام قرار بگیرند و جو وحدت‌آفرینی در دنیای اسلام به‌وجود آید.
شیوه‌های علمی و فرهنگی امام‌رضا(ع) برخاسته از روش و راهی است که قرآن به ما نشان می‌دهد. زبان گفت‌وگو و گفتمان امام‌رضا(ع) بر مبنای وحدت و حفظ امت‌واحده استوار است. حضور امام‌رضا(ع) در جلسات مناظره با سران ادیان با تکیه بر مستندات عقلی و قرآنی بر دیگران چیره و این پیروزی‌های علمی موجب ایجاد شور و شعف میان علمای مسلمان می‌شود. این رویداد علمی برگ دیگری از فعالیت‌های وحدت‌آفرین امام‌رضا(ع) است. امام اهل مناظره و گفتمان علمی بود. زبان علمی و علما را می‌دانست. به عقیده من، این ویژگی امام‌رضا(ع)، معجزه امام برای آن زمان است. حضور امام‌رضا(ع) در ایران و رفع اختلافات مذهبی، نقش وحدت‌آفرین امام در امت اسلام و آینده‌ای که برای ایران ترسیم کردند صدقه جاریه‌ای است که از امام علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) برای جهان اسلام به‌جا مانده است. به جرات می‌توان گفت امام‌رضا(ع) پرچمدار گفتوگوی ادیان است.
راهکار شما برای بهره‌مندی از روش گفت‌وگومحور امام در فضای اجتماعی و تبلیغی چیست؟
اولا روش گفت‌وگومحور امام‌رضا(ع) در برخورد با مخالفان و حتی معاندان درس مهمی است که دیگران را حذف نکنیم بلکه راه را نشان دهیم. بر علمای مسلمان واجب عینی است که برای دفاع از حقانیت اسلام، با پشتوانه قوی علمی در گفت‌وگوها شرکت کنند. مسأله بعدی در حوزه تبلیغ دین باید علاوه‌بر تکیه بر مبانی و روش‌های کاربردی امامدر گفت‌وگو و گفتمان‌سازی، از ابزار نوین رسانه‌ای و هنری به‌خصوص فضای مجازی و هنر هفتم استفاده برد. مبلغین باید با فضاهای نوی تبلیغی آشنا شوند، زبان‌های بیگانه را بدانند و نسبت به فضای اجتماعی و فرهنگی برون‌مرزی آگاهی کسب کنند. با وجود خلق شبهات و پرسش‌های بسیاری که رسانه و فضای مجازی بستر توسعه آن شده است، اکتفا به روش‌های سنتی تبلیغ برای پاسخ‌دادن به شبهات اشتباه است.
علاوه‌براین روش، مبانی و راهکارهای امام‌رضا(ع) در حوزه گفت‌وگو و گفتمان‌سازی در بسترهای جدید رسانه‌ای، اثر‌گذاری بیشتری خواهد داشت. علاوه‌بر نوسازی روش‌های تبلیغی و گفت‌وگو، باید نگاهی نو به موضوعاتی کرد که امروز نیاز جامعه است. آنچه امام‌خمینی(ره) از آن به‌عنوان فقه پویا و مسائل روز یاد می‌کرد، در دنیای ما بسیار کاربردی است. نمی‌شود به پرسش‌های نو و شبهات نوظهور که در فضای مجازی مطرح است، پاسخ کهنه داد. باید به دنبال پاسخ و ابزار نو برای مطرح‌شدن در دنیای جدید بود.
برای تاسی به روش امام‌رضا(ع) و مطرح‌کردن اسلام در دنیای بیرون مرزهای جغرافیایی نیازمند افرادی چون شهید بهشتی، دکتر بازرگان، دکتر شریعتی، امام موسی‌صدر و شهید صدر هستیم. جلسات مناظره شهید بهشتی با کیانوری و احسان طبری، از سران توده نشان‌دهنده این بود که او همچون امام‌رضا(ع) با تسلط بر مبانی فکری طرف مناظره، در جلسه حاضر
شده است.
فلسفه هجرت امام رضا(ع) به ایران ترویج اسلام بود. گرچه در ابتدا به امر مأمون و اجبار صورت گرفت لکن تدبیر هوشمندانه امام موجب شد تا لحظه لحظه حضور علی‌بن موسی الرضا(ع) در ایران برای دنیای اسلام برکت و خیر باشد. بعد از هجرت امام رضا(ع) به ایران، رویدادهای فرهنگی بسیاری در جهان اسلام رخ داد. گرچه تشکیل جلسات مناظره با سران ادیان و مذاهب برنامه‌ای سیاسی در پوشش فرهنگی و مذهبی از سوی مامون عباسی بود اما حضور امام رضا(ع) در این جلسات و پذیرش پرچمداری امت اسلام موجب شد تا یکی از مؤثرترین اتفاقات فرهنگی در تاریخ اسلام توسط امام صورت پذیرد.
امام رضا(ع) در آن زمان مهم‌ترین چهره دینی مورد پذیرش امت اسلام بودند. امام برای استفاده بهینه از شرایط به‌وجود آمده برنامه‌ای هوشمندانه و تدبیری اندیشمندانه طراحی کردند. نخست آن‌که در مناظرات رضوی با سران ادیان و مکاتب، تسط علمی بر متون دینی اسلامی اعم از قرآن و روایات نبوی و استدلال‌های عقلانی به‌خوبی دیده می‌شود. تسلط امام بر روش‌های عقلی در زمانهای که معتزله مدعی عقل‌گرایی بود بهترین برگ برنده ایشان برای نفوذ در مجامع علمی بود. همچنین امام رضا(ع) علاوه بر توانمندی در استدلال عقلی و نقلی، بر متون و آموزه‌های دینی سایر ادیان و کتب مقدس آنها نیز آشنا بودند و این آشنایی به ایشان کمک می‌کرد تا به بهترین شکل ممکن پاسخگوی طرف مناظره باشد. نکته دیگر این‌که امام(ع) برای اثبات حقانیت اسلام و نشان دادن تسلط بر محتوای ادیان دیگر به زبان طرف‌های مناظره نیز آشنا بود. اما مهم‌ترین نکته‌ای که در مناظرات امام(ع) مشهود بود تبلور اخلاق نبوی در مناظرات رضوی بود.
علی‌بن موسی الرضا(ع) الگوی کاملی از یک انسان اخلاق‌مدار و عالم را در دنیا به تصویر کشید. مجموعه این عوامل موجب شد تا جلسات، مناظره امام رضا(ع) با رهبران و سران ادیان به فرصتی برای تبلیغ شریعت اسلام در سطح جهان تبدیل شود و رهبر دینی امت اسلام به‌عنوان دانشمندترین فرد دینی آگاه به مبانی فکری و مذهبی در میان جمع شناخته شود. در تحلیل‌های تاریخ عصر امام رضا(ع) که براساس شواهد موجود نقل شده، هدف مامون از برپایی جلسات تخریب وجهه مردمی، دینی و علمی امام بود که با شکست مواجه شد. نحوه حضور و پاسخگویی امام به سؤالات رهبران ادیان در جلسات مناظره یک واقعیت تاریخی را پررنگ کرد که اسلام دین مناظره است. گفتوگوی بین‌الادیانی از زمان پیامبرخاتم(ص) و در ماجرای مباهله، پایه‌گذاری شد و در زمانهای دیگر نیز توسط اهل بیت(ع) ادامه داشت.
امام رضا(ع)، آگاه به زمانه، مسلط به قرآن و متون دینی بود، علوم الهی ادیان دیگر را به‌خوبی می‌دانست به زبان‌های بیگانه مسلط بود، این ویژگی‌ها موجب شد تا ایشان نه‌تنها در میان مسلمانان که در برون‌مرزی نیز به‌عنوان چهره‌ای دینی عالم و آگاه شناخته شود و برگ برنده امت اسلام در دنیا باشند.
با این اوصاف بهترین دوره برای گفتوگوی بین‌الادیانی دوره امام رضا(ع) است.
بله. ولایتعهدی امام رضا(ع) و تلاش مامون برای برپایی مناظره فرصت خوبی برای امام هشتم ایجاد کرد تا به تبیین اندیشه‌های ناب محمدی بپردازد و از کیان دین در برابر تحریفات و شبهات محافظت کند.
احاطه امام به مبانی فرهنگی جهانی چه اندازه در پیشبرد اهداف تبلیغی امام موثر بود؟
همان‌گونه که از جلسات گفت‌وگو نقل شده است، یکی از دلایل پیروزی استدلال‌های امام رضا(ع) در مناظره با سران ادیان، تسلط امام بر متون مقدس و محتوای دینی و زبان آنان است. در هر عصری کتاب، زبان و دین از مظاهر مهم فرهنگ هستند. تسلط امام رضا(ع) به این سه عنصر مهم فرهنگی در آن روز یعنی اشراف کامل بر فرهنگ روز. همین امر موجب شد تا طرف‌های مناظره در مواجهه با امام خلع سلاح شوند. به‌عنوان نمونه در مناظره با جاثلیق، امام در ابتدا از رهبر مسیحیان اعتراف گرفت که آیا به عیسی(ع) و مادرش مریم(س)، کتاب مقدس و حواریون ایمان دارد. سپس فرمودند: اما من به عیسای شما به دلیل ضعف در عبادت ایمان ندارم. جاثلیق برآشفت و گفت: عیسی عابد بود و روزه می‌گرفت. امام پاسخ دادند: عبادت برای چه کسی؟ مگر برای مسیح ادعای الوهیت نمی‌کنید؟ این‌گونه از رهبر مسیحیان اعتراف گرفت که مسیح(ع) پیامبر و بنده خداست. اعجاز و کرامت مسیح(ع) نیز به اذن خداست نه نشانه الوهیت او. یکی از مسائل دیگری که در همان جلسه اثبات شد، نبوت حضرت محمد(ص) براساس انجیل و شهادت حواریون بود.
مبانی و رویکردهای امام برای گفت و گوی بین الادیانی چه بود؟
رویکرد امام «گفت و گو محوری» بود. مبنای مناظرات امام نیز همان‌گونه که عرض کردم تسلط بر متون اسلامی و غیراسلامی‌بود. امام به دلیل علم بالایی که داشت در انظار دیگران به‌عنوان یک عالم مسلمان ظاهر شدند. اما در اعتقادات ما امام مانند پیامبر(ص) دارای علم لدنی است. امام محمد غزالی درباره علم لدنی می‌گوید، آن غیر از علم بشری است. امام‌رضا(ع) با علم سرشاری که داشت پرچم و آبروی اسلام بود.
آیا روشی که امام‌رضا(ع) در گفت‌وگو و مناظره با رهبران ادیان اجرا کردند در عصر حاضر که مسلمانان از نظر سیاسی و فرهنگی در مهجوریت قرار دارند، کاربردی است؟
امام‌رضا(ع) در جلسات مناظره از روش جدال احسن برای گفت‌وگو بهره می‌جستند. علاوه‌براین با علم و آگاهی و اخلاق‌مداری در جمع حاضر می‌شدند. مجموعه این عوامل باعث تاثیرگذاری شیوه گفتمانی امام‌رضا(ع) شده بود. روش کاربردی امام‌رضا(ع) در مناظرات استدلال علمی و عقلی و توجه به مبانی فکری و اندیشه‌ای بود. این روشی است که در هر دوره‌ای از تاریخ قابلیت اجرا دارد.
نکته قابل‌توجه در این جلسات گفت‌وگو این بود که گرچه امام به مبانی فکری و عملی بسیار مسلط بود اما انجام به‌موقع فرایض و توجه به احکام الهی را به‌عنوان اصل مسلم دین، مورد توجه قرار می‌دادند. توجه به نماز اول وقت حتی در حین انجام مناظره نمونه‌ای از توجه به اعمال عبادی است.
واکنش علمای اهل سنت به رویدادهای علمی و فرهنگی دربار مامون و نقش‌آفرینی امام‌رضا(ع) چه بود؟
علم والای امام رضا(ع) از ایشان اقیانوسی از علم و دانش ساخته بود که همه مشتاق بهره‌مندی از او بودند. همین ویژگی‌ها باعث شده بود که دانشمندانی از اهل سنت نیز در محضر امام حاضر شوند. بسیاری از کاتبان حدیث سلسله‌الذهب اهل‌سنت بودند. رفتار کریمانه و عالمانه امام موجب شده شیعه و سنی در کنار امام قرار بگیرند و جو وحدت‌آفرینی در دنیای اسلام به‌وجود آید.
شیوه‌های علمی و فرهنگی امام‌رضا(ع) برخاسته از روش و راهی است که قرآن به ما نشان می‌دهد. زبان گفت‌وگو و گفتمان امام‌رضا(ع) بر مبنای وحدت و حفظ امت‌واحده استوار است. حضور امام‌رضا(ع) در جلسات مناظره با سران ادیان با تکیه بر مستندات عقلی و قرآنی بر دیگران چیره و این پیروزی‌های علمی موجب ایجاد شور و شعف میان علمای مسلمان می‌شود. این رویداد علمی برگ دیگری از فعالیت‌های وحدت‌آفرین امام‌رضا(ع) است. امام اهل مناظره و گفتمان علمی بود. زبان علمی و علما را می‌دانست. به عقیده من، این ویژگی امام‌رضا(ع)، معجزه امام برای آن زمان است. حضور امام‌رضا(ع) در ایران و رفع اختلافات مذهبی، نقش وحدت‌آفرین امام در امت اسلام و آینده‌ای که برای ایران ترسیم کردند صدقه جاریه‌ای است که از امام علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) برای جهان اسلام به‌جا مانده است. به جرات می‌توان گفت امام‌رضا(ع) پرچمدار گفتوگوی ادیان است.
راهکار شما برای بهره‌مندی از روش گفت‌وگومحور امام در فضای اجتماعی و تبلیغی چیست؟
اولا روش گفت‌وگومحور امام‌رضا(ع) در برخورد با مخالفان و حتی معاندان درس مهمی است که دیگران را حذف نکنیم بلکه راه را نشان دهیم. بر علمای مسلمان واجب عینی است که برای دفاع از حقانیت اسلام، با پشتوانه قوی علمی در گفت‌وگوها شرکت کنند. مسأله بعدی در حوزه تبلیغ دین باید علاوه‌بر تکیه بر مبانی و روش‌های کاربردی امامدر گفت‌وگو و گفتمان‌سازی، از ابزار نوین رسانه‌ای و هنری به‌خصوص فضای مجازی و هنر هفتم استفاده برد. مبلغین باید با فضاهای نوی تبلیغی آشنا شوند، زبان‌های بیگانه را بدانند و نسبت به فضای اجتماعی و فرهنگی برون‌مرزی آگاهی کسب کنند. با وجود خلق شبهات و پرسش‌های بسیاری که رسانه و فضای مجازی بستر توسعه آن شده است، اکتفا به روش‌های سنتی تبلیغ برای پاسخ‌دادن به شبهات اشتباه است.
علاوه‌براین روش، مبانی و راهکارهای امام‌رضا(ع) در حوزه گفت‌وگو و گفتمان‌سازی در بسترهای جدید رسانه‌ای، اثر‌گذاری بیشتری خواهد داشت. علاوه‌بر نوسازی روش‌های تبلیغی و گفت‌وگو، باید نگاهی نو به موضوعاتی کرد که امروز نیاز جامعه است. آنچه امام‌خمینی(ره) از آن به‌عنوان فقه پویا و مسائل روز یاد می‌کرد، در دنیای ما بسیار کاربردی است. نمی‌شود به پرسش‌های نو و شبهات نوظهور که در فضای مجازی مطرح است، پاسخ کهنه داد. باید به دنبال پاسخ و ابزار نو برای مطرح‌شدن در دنیای جدید بود.
برای تاسی به روش امام‌رضا(ع) و مطرح‌کردن اسلام در دنیای بیرون مرزهای جغرافیایی نیازمند افرادی چون شهید بهشتی، دکتر بازرگان، دکتر شریعتی، امام موسی‌صدر و شهید صدر هستیم. جلسات مناظره شهید بهشتی با کیانوری و احسان طبری، از سران توده نشان‌دهنده این بود که او همچون امام‌رضا(ع) با تسلط بر مبانی فکری طرف مناظره، در جلسه حاضر
شده است.
