اخبار خوش از پرونده ارسالی «مهارت‌های ساختن و نواختن دوتار» به یونسکو
انتشار جهانی دوتار
وقتی كه پای ثبت آثار جهانی به میان می‌آید؛ صحبت از آثار ملموس است و ناملموس؛ دو بالی كه در كنار هم و با كمك هم، حافظ فرهنگ و تمدن و تاریخ و داشته‌های یك ملت و سرزمین هستند. این یعنی به همان اندازه كه ثبت جاذبه‌های تاریخی و طبیعی یك كشور به عنوان آثار ملموس در میراث جهانی، مهم است و باارزش، ثبت آثاری كه دربردارنده سنن، آیین و آداب و رسوم، دانش‌ها و ورزش‌های بومی و موسیقی سنتی و محلی هم می‌شود نیز مهم است و حافظ میراث فرهنگی و تمدنی یك سرزمین. تاكنون 13 اثر ناملموس كشورمان به ثبت جهانی رسیده كه آخرین‌هایش، ثبت «چوگان‌بازی سوار بر اسب همراه با روایتگری و موسیقی» و «هنر ساختن و نواختن كمانچه» بود كه سال گذشته در فهرست بهترین‌های یونسكو قرار گرفتند. نشست میراث جهانی ناملموس هر دو سال یك‌بار برگزار می‌شود و مسؤولان سازمان میراث فرهنگی كشورمان برای نشست آینده كه قرار است پاییز امسال (2019) برگزار شود، پرونده «مهارت‌های دستی ساختن و نواختن دوتار» را تهیه و راهی یونسكو كرده‌اند.
پرونده مهارت‌های دستی ساختن و نواختن دوتار سال گذشته میلادی (2018) به دو زبان فرانسه و انگلیسی تهیه و به یونسكو ارسال شده و ظاهرا اكنون در مرحله ارزیابی توسط كارشناسان یونسكو است.
دوتار، یكی از سازهای مهم موسیقی سنتی ایرانیان است كه سبقه‌ای چند هزار ساله در ایران دارد و طبق پژوهش‌های صورت گرفته، نواختن آن در سراسر ایران فرهنگی یعنی آسیای میانه امروز (از چین، هند، پاكستان و افغانستان گرفته تا كشورهای شمال دریای كاسپین) رواج داشته و جالب این‌كه در تمامی این مناطق با نام دوتار از آن یاد می‌شود. همین امر كار ایران را برای ثبت جهانی آن سخت‌تر می‌كند، زیرا هركدام از كشورهای مذكور می‌توانند پرونده دوتار را تهیه و به یونسكو ارسال و فرصت ثبت این ساز را از ایران بگیرند، كما این‌كه چند سال پیش جمهوری آذربایجان توانست با ثبت جهانی تار، كام ایرانیان را تلخ كند. برای این‌كه این قصه تلخ دوباره تكرار نشود، ظاهرا مسؤولان میراث فرهنگی چاره‌ای ساختند و آن‌طور كه بهروز وجدانی، پژوهشگر موسیقی اقوام ایران و تدوینگر و مدیرمسؤول پرونده می‌گوید: ۱۸ماه قبل از بررسی نهایی یونسكو، پرونده را ارسال كرده‌اند تا یونسكو زودتر قبول كند پرونده‌ای مانند هنر و مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار از طرف جمهوری اسلامی ایران ارسال شده است. قرار است نتایج این پرونده پس از بررسی هیات داوری و ارزیاب در آذر سال ۹۸ طی اجلاسی كه در كشور كلمبیا به میزبانی یونسكو برگزار می‌شود، به صورت نهایی اعلام شود.
وجدانی، پرونده مهارت‌های دستی ساختن و نواختن دوتار را جزو پروژه‌های ملی دانسته و گفته، از همین‌رو، این پرونده مانند پروژه كمانچه به صورت مشترك به یونسكو ارسال نشده و وقتی پرونده باز می‌شود كشورهای دیگری كه در این زمینه صاحب ارائه پروژه‌ای هستند، می‌توانند به پرونده ملحق شوند.
مسافری از تربت
صادق مهدوی، 42 سال دارد و دوتار نواز است؛ هم حرفه‌ای دوتار می‌زند و هم آموزش می‌دهد. موسیقی را از مركز حفظ و اشاعه موسیقی ایرانی از سال 1375 با تنبور شروع كرده و از محضر اساتیدی چون افشین رامین و مرحوم داوود عزیزی در ابتدای راه بهره برده. از سال 78 هم محضر استاد علی‌اصغر بیانی را درك كرده و دوره‌های ردیف موسیقی ایرانی را فراگرفته و بعد هم پای درس استاد مجید كیانی نشسته است.
همه این دوره‌های آموزشی برایش باارزش است، اما شاید هیچ كدامشان لذت درك موسیقی را آنچنان به او نچشانده كه نشستن بر كرسی تلمذ دوتارنوازی استاد مرحوم عبدا... سرور احمدی؛ دوتار نواز تربت جامی.
حضور در كلاس‌های استاد بیانی، باعث آشنایی‌اش با مرحوم سروراحمدی و فراگیری حرفه‌ای دوتارنوازی می‌شود.
مهدوی هم خبر ارسال پرونده مهارت‌های ساخت و نواختن دوتار نوازی به یونسكو را شنیده و از بابت آن خوشحال است: «البته دوتارنوازی سازی نیست كه تنها در ایران نواخته شود و در سراسر ایران فرهنگی (ایران قدیم) رواج داشته و دارد، حتی هنوز در مناطقی در چین دقیقا با تلفظ دوتار آن را صدا می‌كنند.
در كشور ما هم در مناطق شرق یعنی خراسان بزرگ، در شمال كشور (مازندران و گلستان و تالش گیلان) و در غرب كشور یعنی كرمانشاه و كردستان، ساز دوتار وجود دارد و نواخته می‌شود. شكل كلی تار در تمام این مناطق شبیه هم است، اما در جزئیات تفاوت‌هایی دارد؛ هم در شیوه اجرا و نوازندگی و هم در ساختار ساز؛ مثلا تعداد نت‌هایی كه روی دسته، بسته می‌شود. در هر منطقه هم ممكن است نامی داشته باشد؛ مثلا تنبورك، تنبور و دوتار. درواقع دوتار نوعی تنبور است؛ همان تنبور شرق خراسان كه به آن امروز دوتار می‌گویند.»
این هنرمند دوتارنواز می‌گوید ای كاش پرونده به نام ایران فرهنگی به یونسكو ارسال می‌شد تا هم كشور دیگری مدعی ثبت این ساز ایرانی نشود و هم به دیگر كشورها یادآوری شود كه روزی بخشی از ایران بزرگ و قوم ایرانی بوده‌اند.
نظری كه البته فرهاد نظری، مدیركل ثبت آثار تاریخی كشورمان به شدت با آن مخالف است و با اشاره به دلایلی می‌گوید مطرح كردن عنوان ایران فرهنگی ممكن است به نارضایتی كشورهای همسایه و ایجاد اختلاف منجر شود.
پرونده مهارت‌های دستی ساختن و نواختن دوتار سال گذشته میلادی (2018) به دو زبان فرانسه و انگلیسی تهیه و به یونسكو ارسال شده و ظاهرا اكنون در مرحله ارزیابی توسط كارشناسان یونسكو است.
دوتار، یكی از سازهای مهم موسیقی سنتی ایرانیان است كه سبقه‌ای چند هزار ساله در ایران دارد و طبق پژوهش‌های صورت گرفته، نواختن آن در سراسر ایران فرهنگی یعنی آسیای میانه امروز (از چین، هند، پاكستان و افغانستان گرفته تا كشورهای شمال دریای كاسپین) رواج داشته و جالب این‌كه در تمامی این مناطق با نام دوتار از آن یاد می‌شود. همین امر كار ایران را برای ثبت جهانی آن سخت‌تر می‌كند، زیرا هركدام از كشورهای مذكور می‌توانند پرونده دوتار را تهیه و به یونسكو ارسال و فرصت ثبت این ساز را از ایران بگیرند، كما این‌كه چند سال پیش جمهوری آذربایجان توانست با ثبت جهانی تار، كام ایرانیان را تلخ كند. برای این‌كه این قصه تلخ دوباره تكرار نشود، ظاهرا مسؤولان میراث فرهنگی چاره‌ای ساختند و آن‌طور كه بهروز وجدانی، پژوهشگر موسیقی اقوام ایران و تدوینگر و مدیرمسؤول پرونده می‌گوید: ۱۸ماه قبل از بررسی نهایی یونسكو، پرونده را ارسال كرده‌اند تا یونسكو زودتر قبول كند پرونده‌ای مانند هنر و مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار از طرف جمهوری اسلامی ایران ارسال شده است. قرار است نتایج این پرونده پس از بررسی هیات داوری و ارزیاب در آذر سال ۹۸ طی اجلاسی كه در كشور كلمبیا به میزبانی یونسكو برگزار می‌شود، به صورت نهایی اعلام شود.
وجدانی، پرونده مهارت‌های دستی ساختن و نواختن دوتار را جزو پروژه‌های ملی دانسته و گفته، از همین‌رو، این پرونده مانند پروژه كمانچه به صورت مشترك به یونسكو ارسال نشده و وقتی پرونده باز می‌شود كشورهای دیگری كه در این زمینه صاحب ارائه پروژه‌ای هستند، می‌توانند به پرونده ملحق شوند.
مسافری از تربت
صادق مهدوی، 42 سال دارد و دوتار نواز است؛ هم حرفه‌ای دوتار می‌زند و هم آموزش می‌دهد. موسیقی را از مركز حفظ و اشاعه موسیقی ایرانی از سال 1375 با تنبور شروع كرده و از محضر اساتیدی چون افشین رامین و مرحوم داوود عزیزی در ابتدای راه بهره برده. از سال 78 هم محضر استاد علی‌اصغر بیانی را درك كرده و دوره‌های ردیف موسیقی ایرانی را فراگرفته و بعد هم پای درس استاد مجید كیانی نشسته است.
همه این دوره‌های آموزشی برایش باارزش است، اما شاید هیچ كدامشان لذت درك موسیقی را آنچنان به او نچشانده كه نشستن بر كرسی تلمذ دوتارنوازی استاد مرحوم عبدا... سرور احمدی؛ دوتار نواز تربت جامی.
حضور در كلاس‌های استاد بیانی، باعث آشنایی‌اش با مرحوم سروراحمدی و فراگیری حرفه‌ای دوتارنوازی می‌شود.
مهدوی هم خبر ارسال پرونده مهارت‌های ساخت و نواختن دوتار نوازی به یونسكو را شنیده و از بابت آن خوشحال است: «البته دوتارنوازی سازی نیست كه تنها در ایران نواخته شود و در سراسر ایران فرهنگی (ایران قدیم) رواج داشته و دارد، حتی هنوز در مناطقی در چین دقیقا با تلفظ دوتار آن را صدا می‌كنند.
در كشور ما هم در مناطق شرق یعنی خراسان بزرگ، در شمال كشور (مازندران و گلستان و تالش گیلان) و در غرب كشور یعنی كرمانشاه و كردستان، ساز دوتار وجود دارد و نواخته می‌شود. شكل كلی تار در تمام این مناطق شبیه هم است، اما در جزئیات تفاوت‌هایی دارد؛ هم در شیوه اجرا و نوازندگی و هم در ساختار ساز؛ مثلا تعداد نت‌هایی كه روی دسته، بسته می‌شود. در هر منطقه هم ممكن است نامی داشته باشد؛ مثلا تنبورك، تنبور و دوتار. درواقع دوتار نوعی تنبور است؛ همان تنبور شرق خراسان كه به آن امروز دوتار می‌گویند.»
این هنرمند دوتارنواز می‌گوید ای كاش پرونده به نام ایران فرهنگی به یونسكو ارسال می‌شد تا هم كشور دیگری مدعی ثبت این ساز ایرانی نشود و هم به دیگر كشورها یادآوری شود كه روزی بخشی از ایران بزرگ و قوم ایرانی بوده‌اند.
نظری كه البته فرهاد نظری، مدیركل ثبت آثار تاریخی كشورمان به شدت با آن مخالف است و با اشاره به دلایلی می‌گوید مطرح كردن عنوان ایران فرهنگی ممكن است به نارضایتی كشورهای همسایه و ایجاد اختلاف منجر شود.
