گفت‌وگو با فرد شماره یک رشته ملیله‌کاری دنیا که این هنر ایرانی را جهانی کرده
طلاتر از طلا
وقتی شروع كرد به آموختن هنر ملیله‌كاری، تنها پنج نفر در این رشته فعالیت می‌كردند. آن هم در زنجان، شهری با پیشینه‌ای طولانی در كار با فلز. این موضوع اما نه تنها او را از ماندن و استقامت در این عرصه بازنداشت كه برعكس، ترغیبش كرد به ماندن و ساختن راهی تازه پیش پای این هنر سنتی و هنرمندان و علاقه‌مندان آن و حالا این هنرمند 52 ساله، پس از نزدیک 30 سال خلق نقش‌های جاودان با نقره و طلا، علاوه بر این‌كه به زنده ماندن و دوام این هنر در كشور كمك كرده، ملیله‌كاری زنجان را جهانی كرده‌است. علیرضا لطفی رضایی، امسال توانسته نشان ملی یونسكو را از آن خود كند و با داشتن نشان ملی در كارنامه‌اش، به فرد شماره یك رشته ملیله‌كاری در كشور و حتی جهان بدل شود.
علاقه‌مندی به هنرهای دستی چیزی است كه از كودكی با علیرضا بوده و او به‌خوبی شوق و ذوقی را كه برای انجام كارهای ظریف با انگشتان دست داشته به یاد می‌آورد. هرچند تا بعد از گذراندن دوران نظام وظیفه و پایان تحصیلاتش در دبیرستان، مجال پرداختن جدی به علاقه‌هایش را نمی‌یابد. «بعد از پایان دوران سربازی، از طریق یكی از دوستانم كه در اداره كل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شاغل بود در كلاس‌های استادان صاحب‌نام ملیله‌كاری شركت كردم و در ادامه، بیشتر به این هنر علاقه‌مند شدم.»
استعداد خارق العاده
علیرضا پس از این‌كه متوجه می‌شود این هنر از هنرهای اصیل زنجانی است و با این حال دیگر كمتر كسی در این شهر به آموختن و اشتغال به این رشته تمایل نشان می‌دهد، عزمش برای بیشتر آموختن این هنر بیشتر می‌شود؛ با این هدف كه ملیله‌كاری را معرفی كند و اجازه ندهد گرد فراموشی بر پیكر این هنر بنشیند. پس با اشتیاق هر چه تمام‌تر، زیر و بم كار را می‌آموزد و در عرض سه ماه همه آنچه را باید بیاموزد، فرا می‌گیرد؛ در حالی كه فرآیند یادگیری این هنر به‌صورت معمول سه تا چهار سال طول می‌كشد.
استعداد ویژه و تعهد علیرضا به ملیله‌كاری، او را پایبند این هنر می‌كند و همین موضوع سبب می‌شود به دنبال كار یا حرفه دیگری نرود. ملیله‌كاری در آن روزها، درآمد چندانی عاید هنرمندان این رشته نمی‌كرد، اما عشق من به این كار، اجازه پرداختن به هر كار دیگری را از من گرفته بود. من شبانه‌روز و در سه شیفت كار و از راه ساخت كارهای سفارشی امرار معاش می‌كردم.
سخت تر از قالیبافی
این هنرمند برای توضیح ویژگی‌ها و دشواری‌های ملیله‌كاری آن را با قالیبافی مقایسه می‌كند و می‌گوید: ملیله‌كاری 15 مرحله دارد و این در حالی است كه هنرمند قالیباف برای بافت یك قالی، چهار مرحله را طی می‌كند؛ از این رو، تولید هر محصول، وقت زیادی را از هنرمند ملیله‌كار می‌گیرد. برای مثال، ساخت یك سینی با ابعاد 20×30 سانتی‌متر، به یك ماه كار مداوم احتیاج دارد و در حال حاضر هم مشغول انجام كاری هستم كه پنج ماه به طول می‌انجامد. علاوه بر اینها او به مشكلاتی كه در چند ماه اخیر و به‌دنبال جهش یكباره قیمت‌ها برای او و همكارانش پیش آمده هم اشاره می‌كند و می‌گوید: «مواد اولیه و اصلی ملیله‌كاری طلا و نقره است كه هر دو از فلزات گران‌قیمت هستند و حالا با این افزایش بیش از سه برابری قیمت‌ها، تهیه مواد اولیه با سرمایه‌ای كه ما در اختیار داریم بسیار سخت شده و این در حالی است كه تولیدات ملیله‌كاری دیگر مثل گذشته مشتری ندارد و كسب و كار ما را از گذشته سخت‌تر كرده است.» او توضیح می‌دهد که زنجانی‌های قدیمی یك سرویس كامل از ظروف ملیله یا حداقل یك سرویس چایخوری ملیله‌كاری شده در جهیزیه دخترانشان می‌گذاشتند و همین امر باعث زنده ماندن این هنر در شهر شده بود.
به گفته علیرضا حالا اما تنها برخی از خانواده‌های متمول و آن هم برای زنده نگه داشتن رسوم، آینه و شمعدان ملیله‌كاری به دخترانشان هدیه می‌دهند و باقی سفارشات محدود می‌شود به افرادی كه می‌خواهند برای دوستان و اقوام خود در خارج از كشور سوغات ببرند و همچنین گردشگرانی كه به زنجان می‌آیند. البته در این میان، باید به سفارشات ادارات دولتی برای دادن هدایای نفیس هم اشاره كرد.
مشکلات حضور در بازارهای جهانی
این هنرمند موفق تاكنون در ده تا 15 نمایشگاه خارجی حضور داشته و محصولاتش را در سطح جهانی به نمایش گذاشته است، با این همه هنوز نتوانسته كارهایش را به بازارهای خارجی صادر كند. «از آنجا كه مواد اصلی در هنر ملیله‌كاری طلا و نقره است، ورود و خروج آن از مرزها دشوار و در بسیاری از كشورها ممنوع است. همچنین از طریق پست تنها می‌شود 25 گرم طلا یا نقره به خارج از كشور فرستاد كه همین امر ارسال تولیدات ملیله‌كاری شده را از این طریق با محدودیت مواجه و ناممكن می‌كند. »
البته به باور این هنرمند، از طریق انعقاد تفاهم‌نامه‌های مشترك میان سازمان گمرك و سازمان میراث فرهنگی می‌توان این مشكل را حل كرد. علیرضا به خاطراتش از نمایشگاه‌های ایتالیا و ژاپن به‌عنوان نمونه اشاره می‌كند؛ دو نمایشگاهی كه به‌رغم داشتن مجوز برای خروج صنایع ملیله‌كاری شده، این هنرمند را با مشكلات فراوانی روبه‌رو کرد.
این استاد ملیله‌کاری كه علاوه بر دریافت نشان ملی صنایع‌دستی و نیز لوح‌های مختلف از نمایشگاه‌های داخلی و خارجی، به‌خاطر شمعدانی ملیله‌كاری شده‌اش موفق به دریافت نشان جهانی از یونسكو شده، در تمام 30 سال فعالیتش، همواره با عشق و ذوق فراوان به جنبه‌های هنری كارش اهمیت داده و اجازه نداده، بازار و میل به كسب درآمد بیشتر، او را به انجام كارهای ضعیف و بازاری وادار كند.
استعداد خارق العاده
علیرضا پس از این‌كه متوجه می‌شود این هنر از هنرهای اصیل زنجانی است و با این حال دیگر كمتر كسی در این شهر به آموختن و اشتغال به این رشته تمایل نشان می‌دهد، عزمش برای بیشتر آموختن این هنر بیشتر می‌شود؛ با این هدف كه ملیله‌كاری را معرفی كند و اجازه ندهد گرد فراموشی بر پیكر این هنر بنشیند. پس با اشتیاق هر چه تمام‌تر، زیر و بم كار را می‌آموزد و در عرض سه ماه همه آنچه را باید بیاموزد، فرا می‌گیرد؛ در حالی كه فرآیند یادگیری این هنر به‌صورت معمول سه تا چهار سال طول می‌كشد.
استعداد ویژه و تعهد علیرضا به ملیله‌كاری، او را پایبند این هنر می‌كند و همین موضوع سبب می‌شود به دنبال كار یا حرفه دیگری نرود. ملیله‌كاری در آن روزها، درآمد چندانی عاید هنرمندان این رشته نمی‌كرد، اما عشق من به این كار، اجازه پرداختن به هر كار دیگری را از من گرفته بود. من شبانه‌روز و در سه شیفت كار و از راه ساخت كارهای سفارشی امرار معاش می‌كردم.
سخت تر از قالیبافی
این هنرمند برای توضیح ویژگی‌ها و دشواری‌های ملیله‌كاری آن را با قالیبافی مقایسه می‌كند و می‌گوید: ملیله‌كاری 15 مرحله دارد و این در حالی است كه هنرمند قالیباف برای بافت یك قالی، چهار مرحله را طی می‌كند؛ از این رو، تولید هر محصول، وقت زیادی را از هنرمند ملیله‌كار می‌گیرد. برای مثال، ساخت یك سینی با ابعاد 20×30 سانتی‌متر، به یك ماه كار مداوم احتیاج دارد و در حال حاضر هم مشغول انجام كاری هستم كه پنج ماه به طول می‌انجامد. علاوه بر اینها او به مشكلاتی كه در چند ماه اخیر و به‌دنبال جهش یكباره قیمت‌ها برای او و همكارانش پیش آمده هم اشاره می‌كند و می‌گوید: «مواد اولیه و اصلی ملیله‌كاری طلا و نقره است كه هر دو از فلزات گران‌قیمت هستند و حالا با این افزایش بیش از سه برابری قیمت‌ها، تهیه مواد اولیه با سرمایه‌ای كه ما در اختیار داریم بسیار سخت شده و این در حالی است كه تولیدات ملیله‌كاری دیگر مثل گذشته مشتری ندارد و كسب و كار ما را از گذشته سخت‌تر كرده است.» او توضیح می‌دهد که زنجانی‌های قدیمی یك سرویس كامل از ظروف ملیله یا حداقل یك سرویس چایخوری ملیله‌كاری شده در جهیزیه دخترانشان می‌گذاشتند و همین امر باعث زنده ماندن این هنر در شهر شده بود.
به گفته علیرضا حالا اما تنها برخی از خانواده‌های متمول و آن هم برای زنده نگه داشتن رسوم، آینه و شمعدان ملیله‌كاری به دخترانشان هدیه می‌دهند و باقی سفارشات محدود می‌شود به افرادی كه می‌خواهند برای دوستان و اقوام خود در خارج از كشور سوغات ببرند و همچنین گردشگرانی كه به زنجان می‌آیند. البته در این میان، باید به سفارشات ادارات دولتی برای دادن هدایای نفیس هم اشاره كرد.
مشکلات حضور در بازارهای جهانی
این هنرمند موفق تاكنون در ده تا 15 نمایشگاه خارجی حضور داشته و محصولاتش را در سطح جهانی به نمایش گذاشته است، با این همه هنوز نتوانسته كارهایش را به بازارهای خارجی صادر كند. «از آنجا كه مواد اصلی در هنر ملیله‌كاری طلا و نقره است، ورود و خروج آن از مرزها دشوار و در بسیاری از كشورها ممنوع است. همچنین از طریق پست تنها می‌شود 25 گرم طلا یا نقره به خارج از كشور فرستاد كه همین امر ارسال تولیدات ملیله‌كاری شده را از این طریق با محدودیت مواجه و ناممكن می‌كند. »
البته به باور این هنرمند، از طریق انعقاد تفاهم‌نامه‌های مشترك میان سازمان گمرك و سازمان میراث فرهنگی می‌توان این مشكل را حل كرد. علیرضا به خاطراتش از نمایشگاه‌های ایتالیا و ژاپن به‌عنوان نمونه اشاره می‌كند؛ دو نمایشگاهی كه به‌رغم داشتن مجوز برای خروج صنایع ملیله‌كاری شده، این هنرمند را با مشكلات فراوانی روبه‌رو کرد.
این استاد ملیله‌کاری كه علاوه بر دریافت نشان ملی صنایع‌دستی و نیز لوح‌های مختلف از نمایشگاه‌های داخلی و خارجی، به‌خاطر شمعدانی ملیله‌كاری شده‌اش موفق به دریافت نشان جهانی از یونسكو شده، در تمام 30 سال فعالیتش، همواره با عشق و ذوق فراوان به جنبه‌های هنری كارش اهمیت داده و اجازه نداده، بازار و میل به كسب درآمد بیشتر، او را به انجام كارهای ضعیف و بازاری وادار كند.
