آداب روزه‌داری در مزاج‌های گرم و خشك چگونه است؟
عملیات پاكسازی بدن
هر ساله با شروع ماه رمضان از سوی متخصصان طب سنتی توصیه‌های تغذیه‌ای زیادی در شبكه‌های مجازی و وب گاه ها منتشر می‌شود. توصیه‌هایی كه برخی تكراری و تعدادی جالب و چالش‌برانگیزند. در میان این توصیه‌ها مواردی مطرح است كه روزه‌دار را به انجام یا نفی عملی ترغیب می‌كند، اما دلیل قانع‌كننده‌ای در آن باب مطرح نشده است. اهمیت موضوع ما را بر آن داشت تا برای دستیابی به پاسخ‌هایی علمی پای صحبت‌های دكتر سیدمهدی میرغضنفری، متخصص فیزیولوژی و مدیر گروه طب سنتی دانشگاه علوم پزشكی ارتش و كارشناس طب اسلامی بنشینیم.
رعایت تدابیر مزاج و نوع تغذیه در ماه رمضان با ماه‌های دیگر تفاوت چندانی ندارد و اگر هر فرد مزاج خود را بشناسد و تدابیر تغذیه‌ای مناسب مزاجش را مورد توجه قرار دهد، می‌تواند روزه‌داری خوب و بانشاطی داشته و بدن را از موادی كه باعث بیماری می‌شود پاكسازی كند.
هشدار به مزاج‌های
گرم و خشك
ریشه بسیاری از مشكلات و بیماری‌ها رطوبت‌هایی است كه در بدن تجمع می‌یابد. روزه به دلیل مزاج گرم و خشكی كه دارد می‌تواند قسمتی از مواد رطوبتی را دفع و اصطلاحا سبب پاكسازی بدن شود. روزه می‌تواند فرد را كم‌اشتها، لاغر و معده را كوچك كند و از پف‌آلودگی و التهابات بدنی بكاهد. از دیدگاه طب سنتی و از نظر جسمانی با توجه به حرارت بالا و مزاج خشك روزه، مزاج‌های گرم و خشك باید در حین روزه‌داری تدابیر تغذیه‌ای را رعایت كنند تا از بروز یكسری علائم ناخوشایند جلوگیری شود. در این افراد چون مزاج به سمت خشكی پیش می‌رود و حرارت بدن زیاد می‌شود احتمال خشكی پوست، یبوست و... وجود دارد.
راهكار پیشگیری از خشكی مزاج
برای كاهش خشكی و گرمی ناشی از روزه‌داری به خصوص در افراد دارای این مزاج باید پس از افطار تا هنگام خواب بیشتر از سبزی و میوه‌هایی همچون كاهو و مركبات و كمتر از آب استفاده شود. در مزاج گرم و خشك عطش ناشی از خشكی بدن می‌تواند آزاردهنده باشد واستفاده از عرقیات خنك مانند كاسنی و شاتره در حد یك لیوان یا مصرف خاكشیر و مواد ترش نظیر آبلیمو و آب آلبالو و همچنین استفاده از یك قاشق چایخوری تخم خرفه در آب یا عرقیات هنگام سحر برای رفع عطش مفرط و كم آبی توصیه می‌شود. برای رفع گرمازدگی در این ایام مصرف انواع سالاد، خیار، آبغوره، سكنجبین و چرب كردن بدن با روغن بنفشه و كدو بهخصوص در زمان سحر را از یاد نبرید. مطالعات نشان داده مصرف تخم شربتی در زمان افطار می‌تواند سبب بروز اسپاسم (گرفتگی) در بدن شود و مصرف آن توصیه نمی‌شود.
بهترین زمان
مصرف سبزی
انواع سبزی خوردن نظیر تره، ترخون، پیازچه و... به دلیل تركیبات تندی كه دارند، می‌توانند با افزایش حرارت بدن سبب تشنگی شوند. توصیه بر این است كه سبزی خوردن را از وعده سحر حذف و كاهو و سالاد را جایگزین آن كنید. البته می‌توانید در فواصل افطار تا زمان خواب از انواع سبزی خوردن و منافع سرشار آن بهره‌مند شوید.
افطار با شربت سكنجبین !
بازكردن روزه با آب یا شیرگرم همراه با خرما توصیه همیشگی كارشناسان است، اما به گفته دكتر میرغضنفری افرادی كه معده و مزاج گرم دارند بهتر است روزه را با شربت سكنجبین تهیه شده با آب معمولی و در حجم مناسب (در حد یك فنجان یا حداكثر نصف یك لیوان معمولی) باز كنند. این نوشیدنی مزاج متعادلی دارد و برای كاهش عطش و آماده كردن معده برای پذیرش غذای بعدی بسیار مناسب است. یادآوری می‌كنیم در مزاج‌های مرطوب، خوردن هر خوراكی تری‌بخش كه باعث افزایش رطوبت و سردی معده شود با نفخ معده خود را نشان می‌دهد . از آنجا كه درحین روزه‌داری معده گرم می‌شود نباید هنگام افطار از آب سرد استفاده كرد، زیرا آب سرد وارد معده‌گرم و خشك می‌شود و به آسیب دیدن معده و همچنین كبد به دلیل مجاورت با معده منجر می‌شود. مانند آب سردی كه با ریخته شدن در یك ظرف شیشه‌ای داغ باعث شكستن و آسیب دیدن آن ظرف می‌شود.
زمان مناسب
مصرف ملین‌ها
هنگام روزه‌داری بروز یبوست شایع است، ولی باید بدانید برای رفع این مشكل بهتر است از تمام ملین‌ها، مسهل‌ها و مدرها هنگام سحر اجتناب و هنگام افطار استفاده شود. البته مصرف ملین‌های ضعیف هنگام سحر مشكلی ایجاد نمی‌كند و می‌تواند برای جلوگیری از یبوست روزه‌دار مفید باشد. راهكار طب سنتی جهت رفع یبوست پرهیز از گرمی‌جات و موادغذایی شور و سرخ‌كرده و مصرف كاهو، خیار، آلو و انجیرخشك است. خیس كردن حدود پنج آلو بخارا همراه با دو عدد انجیرخشك در یك فنجان آب از شب قبل و خوردن آن هنگام سحر به دلیل مزاج متعادلی كه دارد برای اكثر مزاج‌ها مناسب است.
آش‌های لعاب‌دار نخورید
برای افطار بهتر است از غذاهای غلیظ یا غذاهایی كه هضم سخت دارند پرهیز شود. مثلا باید از مصرف بعضی از انواع آش كه دارای لعاب و مقدار زیادی حبوبات، روغن، پیاز و نعناداغ و سیرسرخ كرده هستند اجتناب یا در حجم خیلی كم از آنها میل یا آنها را به صورت سبك تهیه و مصرف كرد. مثلا آش‌های سبك بدون رشته كه حاوی مقداری لپه، كمی برنج و گوشت چرخكرده یا مختصری گوشت سینه مرغ و مقدار بیشتر سبزی و لعاب كمی داشته باشند توصیه می‌شود.
افراد عصبی مزاج
چه بخورند؟
چون میزان رطوبت‌های مغز و قند خون كاهش می‌یابد، بروز ضعف اعصاب و تندخویی بهخصوص در روزهای اول روزه‌داری تا حدودی طبیعی است. افرادی كه دچار ضعف اعصاب می‌شوند بهتر است بعد از افطار دمنوش سنبله‌طیب یا گل‌گاوزبان و در طول روز از بخور سرد با مخلوط گلاب با غلظت كم استفاده كنند.
جالب است بدانید:
از دیدگاه طب سنتی علت اصلی كند‌ذهنی رطوبت‌های مغزی است و چون روزه این رطوبت‌ها را از بین می‌برد باعث تقویت حافظه می‌شود. البته برای دستیابی به این عملكرد باید تدابیر اصلاح تغذیه در ایام روزه‌داری رعایت شود تا مشكلاتی مانند افت قند یا كاهش فشار خون سبب عدم تمركز و ضعف حافظه نشود . توجه داشته باشید که روزه و حجامت هر دو از عوامل پاكسازی بدن است و این دو عمل به طور همزمان باعث بروز مشكلاتی در سلامت افراد می‌شود و توصیه این است كه در ماه رمضان از انجام این عمل اجتناب شود.
هشدار به مزاج‌های
گرم و خشك
ریشه بسیاری از مشكلات و بیماری‌ها رطوبت‌هایی است كه در بدن تجمع می‌یابد. روزه به دلیل مزاج گرم و خشكی كه دارد می‌تواند قسمتی از مواد رطوبتی را دفع و اصطلاحا سبب پاكسازی بدن شود. روزه می‌تواند فرد را كم‌اشتها، لاغر و معده را كوچك كند و از پف‌آلودگی و التهابات بدنی بكاهد. از دیدگاه طب سنتی و از نظر جسمانی با توجه به حرارت بالا و مزاج خشك روزه، مزاج‌های گرم و خشك باید در حین روزه‌داری تدابیر تغذیه‌ای را رعایت كنند تا از بروز یكسری علائم ناخوشایند جلوگیری شود. در این افراد چون مزاج به سمت خشكی پیش می‌رود و حرارت بدن زیاد می‌شود احتمال خشكی پوست، یبوست و... وجود دارد.
راهكار پیشگیری از خشكی مزاج
برای كاهش خشكی و گرمی ناشی از روزه‌داری به خصوص در افراد دارای این مزاج باید پس از افطار تا هنگام خواب بیشتر از سبزی و میوه‌هایی همچون كاهو و مركبات و كمتر از آب استفاده شود. در مزاج گرم و خشك عطش ناشی از خشكی بدن می‌تواند آزاردهنده باشد واستفاده از عرقیات خنك مانند كاسنی و شاتره در حد یك لیوان یا مصرف خاكشیر و مواد ترش نظیر آبلیمو و آب آلبالو و همچنین استفاده از یك قاشق چایخوری تخم خرفه در آب یا عرقیات هنگام سحر برای رفع عطش مفرط و كم آبی توصیه می‌شود. برای رفع گرمازدگی در این ایام مصرف انواع سالاد، خیار، آبغوره، سكنجبین و چرب كردن بدن با روغن بنفشه و كدو بهخصوص در زمان سحر را از یاد نبرید. مطالعات نشان داده مصرف تخم شربتی در زمان افطار می‌تواند سبب بروز اسپاسم (گرفتگی) در بدن شود و مصرف آن توصیه نمی‌شود.
بهترین زمان
مصرف سبزی
انواع سبزی خوردن نظیر تره، ترخون، پیازچه و... به دلیل تركیبات تندی كه دارند، می‌توانند با افزایش حرارت بدن سبب تشنگی شوند. توصیه بر این است كه سبزی خوردن را از وعده سحر حذف و كاهو و سالاد را جایگزین آن كنید. البته می‌توانید در فواصل افطار تا زمان خواب از انواع سبزی خوردن و منافع سرشار آن بهره‌مند شوید.
افطار با شربت سكنجبین !
بازكردن روزه با آب یا شیرگرم همراه با خرما توصیه همیشگی كارشناسان است، اما به گفته دكتر میرغضنفری افرادی كه معده و مزاج گرم دارند بهتر است روزه را با شربت سكنجبین تهیه شده با آب معمولی و در حجم مناسب (در حد یك فنجان یا حداكثر نصف یك لیوان معمولی) باز كنند. این نوشیدنی مزاج متعادلی دارد و برای كاهش عطش و آماده كردن معده برای پذیرش غذای بعدی بسیار مناسب است. یادآوری می‌كنیم در مزاج‌های مرطوب، خوردن هر خوراكی تری‌بخش كه باعث افزایش رطوبت و سردی معده شود با نفخ معده خود را نشان می‌دهد . از آنجا كه درحین روزه‌داری معده گرم می‌شود نباید هنگام افطار از آب سرد استفاده كرد، زیرا آب سرد وارد معده‌گرم و خشك می‌شود و به آسیب دیدن معده و همچنین كبد به دلیل مجاورت با معده منجر می‌شود. مانند آب سردی كه با ریخته شدن در یك ظرف شیشه‌ای داغ باعث شكستن و آسیب دیدن آن ظرف می‌شود.
زمان مناسب
مصرف ملین‌ها
هنگام روزه‌داری بروز یبوست شایع است، ولی باید بدانید برای رفع این مشكل بهتر است از تمام ملین‌ها، مسهل‌ها و مدرها هنگام سحر اجتناب و هنگام افطار استفاده شود. البته مصرف ملین‌های ضعیف هنگام سحر مشكلی ایجاد نمی‌كند و می‌تواند برای جلوگیری از یبوست روزه‌دار مفید باشد. راهكار طب سنتی جهت رفع یبوست پرهیز از گرمی‌جات و موادغذایی شور و سرخ‌كرده و مصرف كاهو، خیار، آلو و انجیرخشك است. خیس كردن حدود پنج آلو بخارا همراه با دو عدد انجیرخشك در یك فنجان آب از شب قبل و خوردن آن هنگام سحر به دلیل مزاج متعادلی كه دارد برای اكثر مزاج‌ها مناسب است.
آش‌های لعاب‌دار نخورید
برای افطار بهتر است از غذاهای غلیظ یا غذاهایی كه هضم سخت دارند پرهیز شود. مثلا باید از مصرف بعضی از انواع آش كه دارای لعاب و مقدار زیادی حبوبات، روغن، پیاز و نعناداغ و سیرسرخ كرده هستند اجتناب یا در حجم خیلی كم از آنها میل یا آنها را به صورت سبك تهیه و مصرف كرد. مثلا آش‌های سبك بدون رشته كه حاوی مقداری لپه، كمی برنج و گوشت چرخكرده یا مختصری گوشت سینه مرغ و مقدار بیشتر سبزی و لعاب كمی داشته باشند توصیه می‌شود.
افراد عصبی مزاج
چه بخورند؟
چون میزان رطوبت‌های مغز و قند خون كاهش می‌یابد، بروز ضعف اعصاب و تندخویی بهخصوص در روزهای اول روزه‌داری تا حدودی طبیعی است. افرادی كه دچار ضعف اعصاب می‌شوند بهتر است بعد از افطار دمنوش سنبله‌طیب یا گل‌گاوزبان و در طول روز از بخور سرد با مخلوط گلاب با غلظت كم استفاده كنند.
جالب است بدانید:
از دیدگاه طب سنتی علت اصلی كند‌ذهنی رطوبت‌های مغزی است و چون روزه این رطوبت‌ها را از بین می‌برد باعث تقویت حافظه می‌شود. البته برای دستیابی به این عملكرد باید تدابیر اصلاح تغذیه در ایام روزه‌داری رعایت شود تا مشكلاتی مانند افت قند یا كاهش فشار خون سبب عدم تمركز و ضعف حافظه نشود . توجه داشته باشید که روزه و حجامت هر دو از عوامل پاكسازی بدن است و این دو عمل به طور همزمان باعث بروز مشكلاتی در سلامت افراد می‌شود و توصیه این است كه در ماه رمضان از انجام این عمل اجتناب شود.
