چگونه جمهوری اسلامی در جریان توقیف نفتکش‌ها توانست مؤلفه‌های قدرت خود رادر فضای سیاسی - امنیتی و دیپلماتیک ارتقا دهد؟
تغییر موازنه به نفع ایران
13 تیرماه بود که انگلیسی‌ها یک سوپر تانکر را که حامل دو میلیون بشکه نفت ایران بود در تنگه جبل‌الطارق توقیف کردند. از آن روز ایران از مسیرهای مختلف به دنبال آزادسازی این نفتکش برآمد اما لندن حاضر به کوتاه آمدن در این ماجرا نشد تا اینکه جمعه گذشته با توقیف یک نفتکش انگلیسی از سوی ایران، معادلات تا حدود زیادی عوض شد. از جمعه شب تقریبا ایران و انگلیس در حوادث اخیر به موازنه رسیده‌اند و از این به بعد کشوری دست برتر را دارد که بتواند از ابزارهای در اختیار خود بهتر استفاده کند؛ ابزارهایی که ممکن است یکسان نباشد و هر کدام از کشورها در مواردی نسبت به کشور دیگر برتری داشته باشند. در این حوزه اگرچه انگلیسی‌ها در اقداماتی از نظیر فضاسازی رسانه‌ای و بین‌المللی ممکن است برتری نسبی بر ایران داشته باشند اما با توجه به تسلط بی‌رقیب ایران بر منطقه، قطعا در این حوزه قافیه را به ایران خواهند باخت.
توانمندی‌های ایران
ایران از ابتدای توقیف محموله نفتی خود از سوی انگلیس، از ابزارهای مختلف خود برای آزادسازی این نفتکش و اثبات حقانیت استفاده کرده است اما به نظر می‌رسد پتانسیل‌های بیشتری در این زمینه برای ایران وجود داشته باشد که هنوز مورد استفاده قرار نگرفته است.
پیگیری‌های دیپلماتیک و حقوقی
وزارت خارجه کشورمان از زمان توقیف محموله نفتی در جبل‌الطارق، چندین بار سفیر انگلیس در تهران را احضار کرده و چند بار هم سفیر انگلیس برای ادای توضیحات به وزارت خارجه رفته است. گفت‌وگو با سفیر اسپانیا در تهران از دیگر اقدامات وزارت خارجه بوده است.
پیگیری حقوقی نیز از دیگر ابزاری است که ایران می‌تواند برای احقاق حق خود در زمینه نفتکش توقیف‌شده از آن استفاده کند. نوذر شفیعی، استاد دانشگاه در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید دارد که ایران باید از طریق نهادهای بین‌المللی مانند دیوان لاهه و سایر نهادهای حقوقی این موضوع را پیگیری کند.
الهام امین‌زاده، استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه هم به جام‌جم گفت: ایران می‌تواند از طریق مجامع بین الملل شکایت کند؛ از جمله آنکه به سازمان ملل متحد رجوع کند و علیه انگلیس شکایت کند. حتی کشورهایی که در این محموله نفتی ذی نفع هستند هم می‌توانند شکایت کنند. بر اساس ماده ۳۰ طرح مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها که در مجمع عمومی به تصویب رسید باید سریعاً این عمل غیرقانونی انگلیس متوقف و نفتکش حامل محموله نفتی ایران آزاد شود و به حرکت خود ادامه دهد.
ابزارهای اختصاصی ایران
اما ایران علاوه بر ابزارهای معمولی که در اختیار همه کشورهاست از ابزارهای دیگری برخوردار است که بویژه در پرونده اخیر توقیف نفتکش‌ها کارایی بالایی دارد.
تسلط بر تنگه هرمز: یکی از این ابزارها که تا الان هم نقش و اثرگذاری بالای خود را نشان داده است تسلط ایران بر تنگه استراتژیک هرمز است؛ محلی که شریان نفتی از آنجا می‌گذرد و هرگونه اتفاقی در این منطقه می‌تواند اقتصاد جهانی را با مشکل مواجه کند و طبیعتا انگلیس هم از این مقوله مستثنی نیست.
حسن هانی‌زاده، کارشناس مسائل منطقه در این زمینه به جام‌جم می‌گوید: ایران در خلیج فارس و تنگه هرمز، دست بالاتر را نسبت به همه کشورهای منطقه و فرامنطقه دارد. تسلط ایران در تنگه هرمز و خلیج فارس بسیار بالاست و ما تجربه دریانوردی نظامی بسیار بالایی داریم و ابزارها و برگ‌های برنده فراوانی در اختیار داریم.
نفوذ منطقه‌ای ایران: ایران همچنین از نفوذ بالایی در میان کشورهای منطقه برخوردار است که این مساله نمی‌تواند برای لندن که خود را درگیر مجادله نفتکشی با ایران کرده خوشایند باشد.
هانی‌زاده در این زمینه معتقد است: ایران در دو حوزه نظامی و معنوی در منطقه نفوذ دارد. در زمینه معنوی، از شمال آفریقا تا غرب آسیا و جنوب شرق آسیا، ایران جایگاه بسیار مهمی در میان ملت‌های منطقه دارد. در زمینه حضور نظامی و فیزیکی هم ایران نفوذ فوق‌العاده‌ای دارد و وجود عوامل همسو با ایران و وجود محور مقاومت می‌تواند امتیاز نظامی بالایی برای ایران باشد. این کارشناس مسائل منطقه می‌گوید: ابزارهای فشار ایران در منطقه بسیار بالاست و اگر محموله نفتی ایران از توقیف خارج نشود و انگلیس دست به اقدامات ایذایی بزند ایران می‌تواند از ابزارهای فشار بیشتری علیه این کشور استفاده کند.
دیپلماسی عمومی: وزارت خارجه علاوه بر پیگیری مسیرهای رسمی دیپلماتیک باید غیرقانونی بودن اقدام انگلیس در توقیف محموله نفتی ایران را در عرصه بین‌المللی جا بیندازد.
محمدصادق کوشکی، استاد دانشگاه در همین زمینه به جام‌جم می‌گوید: انگلیس تلاش می‌کند در راستای حقوق بین الملل و اجرای تحریم ها علیه ایران این‌گونه القا کند که براساس موازین قانونی دست به توقیف محموله نفتی ایران زده اما این ترفند باید توسط وزارت خارجه کشورمان باطل شود. کوشکی با بیان اینکه انگلیس می‌خواهد با قانونی نشان دادن کار خود، هزینه مقابله به مثل ایران را سنگین کند گفت: از وزارت امور خارجه توقع می‌رود که همپایه اقدام حقوقی و رسانه‌ای انگلیس، مسیر موازی را طی کند و در مجامع بین‌المللی، سازمان ملل متحد و فضای رسانه‌ای توقیف نفت کش انگلیسی را براساس نادیده گرفتن اصل عبور بی ضرر در آب‌های سرزمینی ایران در اذهان عمومی جا بیندازد.
اقدامات انگلیس
از زمان توقیف نفتكش انگلیس از سوی ایران، لندن با ابزار مختلفی كه در اختیار دارد در حال تحت فشار قرار دادن ایران است.
ابزار دیپلماتیك و سیاسی
انگلیسی‌ها از همان ابتدای توقیف نفتكش خود از سوی ایران، فشارهای سیاسی و دیپلماتیك را با مجموعه‌ای از اظهارنظرها و گفت‌وگوها
شروع كرده‌اند.
جرمی هانت، وزیر خارجه انگلیس در حساب كاربری خود در توییتر با ادعای این‌كه تهران مسیری خطرناك و غیرقانونی و رفتاری بی‌ثبات‌كننده در پیش گرفته است از واكنش قاطع و حساب‌شده لندن در این زمینه خبر داد. وی همچنین اعلام كرد در این زمینه با مایك پمپئو، همتای آمریكایی خود گفت‌وگو كرده است. احضار كاردار ایران در لندن اقدام دیگری بود كه از سوی انگلیس انجام شد.
تلاش برای ایجاد اجماع علیه ایران
لندن تلاش دارد سایر كشورها را نیز علیه ایران بسیج كند كه البته برای همراه كردن كشورهای غربی كارش سخت نیست. آمریكا كه متحد قدیمی و یار نزدیك انگلیس است و كشورهای اروپایی هم از همان ابتدا، حمایت خود را از انگلیس اعلام كرده‌اند.
در همین زمینه می‌توان به اظهارات سخنگوی وزارت خارجه آلمان اشاره كرد كه با محكوم كردن توقیف نفتكش انگلیسی از ایران خواست این كشتی و خدمه‌اش را هرچه فوری آزاد كند.
وزارت خارجه فرانسه نیز در بیانیه‌ای با ابراز نگرانی از حوادث اخیر از مقامات ایرانی درخواست كرد در اسرع وقت نفتكش بریتانیایی را كه روز جمعه توقیف شد، آزاد كنند. در میان سایر مقامات اروپایی نیز مواضعی از این دست قابل مشاهده است.
حتی در این میان، برخی كشورها كه به ظاهر مستقل هستند به سمت انگلیس تمایل دارند، مثلا كشور عمان از ایران خواسته تا نفتكش انگلیسی توقیف شده را آزاد كند. عمان از همه طرف‌ها خواسته منطقه را در معرض خطرهایی قرار ندهند كه بر آزادی كشتیرانی بین‌المللی تاثیر بگذارد.
واكنش ناتو
سازمان ناتو هم در بیانیه‌ای به توقیف نفتكش انگلیسی از سوی ایران واكنش نشان داده و خواستار آزادی آن شده است. در این بیانیه با این ادعا كه دو كشتی از سوی ایران توقیف شده است، مطرح شد: ما توقیف دو نفتكش تجاری در تنگه هرمز را محكوم می‌كنیم. این[اقدام] چالشی واضح برای آزادی بین‌المللی كشتیرانی ایجاد می‌كند. ما از ایران می‌خواهیم فورا كشتی‌ها و كاركنان آنها را آزاد كند.
ناتو همچنین در این بیانیه گفت: انگلیس به‌وضوح گفته است اولویت آنها مواجهه از طریق گفتمان و دیپلماسی با این وضعیت است. ناتو از راهكارهای دیپلماتیك برای حل‌وفصل این وضعیت حمایت می‌كند.
این سازمان همچنین مدعی شده تمام متحدان نگران فعالیت‌های بی‌ثبات‌كننده ایران هستند.
پیگیری حقوقی
لندن علاوه بر فشارهای سیاسی، از مجاری حقوقی نیز در حال پیگیری ادعاهای غیرقانونی خود است. در همین زمینه هیات انگلیس در سازمان ملل در نامه‌ای به شورای امنیت، توقیف نفتكش انگلیسی توسط ایران را ایجاد یك مداخله غیرقانونی خواند.
در این نامه آمده است: این اقدام غیرقابل قبول بوده و تهدید علیه كشتیرانی قانونی در گذرگاه‌های شناخته‌شده بین‌المللی را تا حد زیادی گسترش می‌دهد.
به گزارش رویترز این نامه به آنتونیو گوترش، دبیركل سازمان ملل نیز ارسال شده است.
همچنین روزنامه دیلی‌تلگراف گزارش داد وزرای انگلیسی در پی توقیف نفتكش این كشور از سوی ایران برنامه دارند تا ایران را تحریم کنند و اقداماتی از جمله مسدود كردن دارایی‌های ایران را انجام دهند.
براساس این گزارش، جرمی هانت، وزیر خارجه انگلیس قرار است تدابیری دیپلماتیك و اقتصادی از جمله مسدود كردن دارایی‌های ایران را اعلام كند.
فشارهای تبلیغاتی و رسانه‌ای
انگلیس تلاش دارد با یک نبرد رسانه‌ای، اقدام خود در توقیف محموله نفتی ایران را قانونی و اقدام ایران در توقیف نفتکش انگلیسی را غیرقانونی جلوه دهد؛ موضوعی که کاملا برعکس است. اما لندن برای جا انداختن تصویر مورد نظر خود علاوه بر نفوذی که بر برخی کشورها و همچنین نهادهای بین‌المللی دارد از ابزار رسانه‌ای قدرتمندی هم برخوردار است و این مساله به آنها در توطئه‌هایشان کمک می‌کند. رسانه‌های قدرتمندی نظیر بی‌بی‌سی و رویترز تنها بخشی از توانمندی‌های استعمار پیر در حوزه تبلیغاتی و رسانه‌ای است.
ایران از ابتدای توقیف محموله نفتی خود از سوی انگلیس، از ابزارهای مختلف خود برای آزادسازی این نفتکش و اثبات حقانیت استفاده کرده است اما به نظر می‌رسد پتانسیل‌های بیشتری در این زمینه برای ایران وجود داشته باشد که هنوز مورد استفاده قرار نگرفته است.
پیگیری‌های دیپلماتیک و حقوقی
وزارت خارجه کشورمان از زمان توقیف محموله نفتی در جبل‌الطارق، چندین بار سفیر انگلیس در تهران را احضار کرده و چند بار هم سفیر انگلیس برای ادای توضیحات به وزارت خارجه رفته است. گفت‌وگو با سفیر اسپانیا در تهران از دیگر اقدامات وزارت خارجه بوده است.
پیگیری حقوقی نیز از دیگر ابزاری است که ایران می‌تواند برای احقاق حق خود در زمینه نفتکش توقیف‌شده از آن استفاده کند. نوذر شفیعی، استاد دانشگاه در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید دارد که ایران باید از طریق نهادهای بین‌المللی مانند دیوان لاهه و سایر نهادهای حقوقی این موضوع را پیگیری کند.
الهام امین‌زاده، استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه هم به جام‌جم گفت: ایران می‌تواند از طریق مجامع بین الملل شکایت کند؛ از جمله آنکه به سازمان ملل متحد رجوع کند و علیه انگلیس شکایت کند. حتی کشورهایی که در این محموله نفتی ذی نفع هستند هم می‌توانند شکایت کنند. بر اساس ماده ۳۰ طرح مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها که در مجمع عمومی به تصویب رسید باید سریعاً این عمل غیرقانونی انگلیس متوقف و نفتکش حامل محموله نفتی ایران آزاد شود و به حرکت خود ادامه دهد.
ابزارهای اختصاصی ایران
اما ایران علاوه بر ابزارهای معمولی که در اختیار همه کشورهاست از ابزارهای دیگری برخوردار است که بویژه در پرونده اخیر توقیف نفتکش‌ها کارایی بالایی دارد.
تسلط بر تنگه هرمز: یکی از این ابزارها که تا الان هم نقش و اثرگذاری بالای خود را نشان داده است تسلط ایران بر تنگه استراتژیک هرمز است؛ محلی که شریان نفتی از آنجا می‌گذرد و هرگونه اتفاقی در این منطقه می‌تواند اقتصاد جهانی را با مشکل مواجه کند و طبیعتا انگلیس هم از این مقوله مستثنی نیست.
حسن هانی‌زاده، کارشناس مسائل منطقه در این زمینه به جام‌جم می‌گوید: ایران در خلیج فارس و تنگه هرمز، دست بالاتر را نسبت به همه کشورهای منطقه و فرامنطقه دارد. تسلط ایران در تنگه هرمز و خلیج فارس بسیار بالاست و ما تجربه دریانوردی نظامی بسیار بالایی داریم و ابزارها و برگ‌های برنده فراوانی در اختیار داریم.
نفوذ منطقه‌ای ایران: ایران همچنین از نفوذ بالایی در میان کشورهای منطقه برخوردار است که این مساله نمی‌تواند برای لندن که خود را درگیر مجادله نفتکشی با ایران کرده خوشایند باشد.
هانی‌زاده در این زمینه معتقد است: ایران در دو حوزه نظامی و معنوی در منطقه نفوذ دارد. در زمینه معنوی، از شمال آفریقا تا غرب آسیا و جنوب شرق آسیا، ایران جایگاه بسیار مهمی در میان ملت‌های منطقه دارد. در زمینه حضور نظامی و فیزیکی هم ایران نفوذ فوق‌العاده‌ای دارد و وجود عوامل همسو با ایران و وجود محور مقاومت می‌تواند امتیاز نظامی بالایی برای ایران باشد. این کارشناس مسائل منطقه می‌گوید: ابزارهای فشار ایران در منطقه بسیار بالاست و اگر محموله نفتی ایران از توقیف خارج نشود و انگلیس دست به اقدامات ایذایی بزند ایران می‌تواند از ابزارهای فشار بیشتری علیه این کشور استفاده کند.
دیپلماسی عمومی: وزارت خارجه علاوه بر پیگیری مسیرهای رسمی دیپلماتیک باید غیرقانونی بودن اقدام انگلیس در توقیف محموله نفتی ایران را در عرصه بین‌المللی جا بیندازد.
محمدصادق کوشکی، استاد دانشگاه در همین زمینه به جام‌جم می‌گوید: انگلیس تلاش می‌کند در راستای حقوق بین الملل و اجرای تحریم ها علیه ایران این‌گونه القا کند که براساس موازین قانونی دست به توقیف محموله نفتی ایران زده اما این ترفند باید توسط وزارت خارجه کشورمان باطل شود. کوشکی با بیان اینکه انگلیس می‌خواهد با قانونی نشان دادن کار خود، هزینه مقابله به مثل ایران را سنگین کند گفت: از وزارت امور خارجه توقع می‌رود که همپایه اقدام حقوقی و رسانه‌ای انگلیس، مسیر موازی را طی کند و در مجامع بین‌المللی، سازمان ملل متحد و فضای رسانه‌ای توقیف نفت کش انگلیسی را براساس نادیده گرفتن اصل عبور بی ضرر در آب‌های سرزمینی ایران در اذهان عمومی جا بیندازد.
اقدامات انگلیس
از زمان توقیف نفتكش انگلیس از سوی ایران، لندن با ابزار مختلفی كه در اختیار دارد در حال تحت فشار قرار دادن ایران است.
ابزار دیپلماتیك و سیاسی
انگلیسی‌ها از همان ابتدای توقیف نفتكش خود از سوی ایران، فشارهای سیاسی و دیپلماتیك را با مجموعه‌ای از اظهارنظرها و گفت‌وگوها
شروع كرده‌اند.
جرمی هانت، وزیر خارجه انگلیس در حساب كاربری خود در توییتر با ادعای این‌كه تهران مسیری خطرناك و غیرقانونی و رفتاری بی‌ثبات‌كننده در پیش گرفته است از واكنش قاطع و حساب‌شده لندن در این زمینه خبر داد. وی همچنین اعلام كرد در این زمینه با مایك پمپئو، همتای آمریكایی خود گفت‌وگو كرده است. احضار كاردار ایران در لندن اقدام دیگری بود كه از سوی انگلیس انجام شد.
تلاش برای ایجاد اجماع علیه ایران
لندن تلاش دارد سایر كشورها را نیز علیه ایران بسیج كند كه البته برای همراه كردن كشورهای غربی كارش سخت نیست. آمریكا كه متحد قدیمی و یار نزدیك انگلیس است و كشورهای اروپایی هم از همان ابتدا، حمایت خود را از انگلیس اعلام كرده‌اند.
در همین زمینه می‌توان به اظهارات سخنگوی وزارت خارجه آلمان اشاره كرد كه با محكوم كردن توقیف نفتكش انگلیسی از ایران خواست این كشتی و خدمه‌اش را هرچه فوری آزاد كند.
وزارت خارجه فرانسه نیز در بیانیه‌ای با ابراز نگرانی از حوادث اخیر از مقامات ایرانی درخواست كرد در اسرع وقت نفتكش بریتانیایی را كه روز جمعه توقیف شد، آزاد كنند. در میان سایر مقامات اروپایی نیز مواضعی از این دست قابل مشاهده است.
حتی در این میان، برخی كشورها كه به ظاهر مستقل هستند به سمت انگلیس تمایل دارند، مثلا كشور عمان از ایران خواسته تا نفتكش انگلیسی توقیف شده را آزاد كند. عمان از همه طرف‌ها خواسته منطقه را در معرض خطرهایی قرار ندهند كه بر آزادی كشتیرانی بین‌المللی تاثیر بگذارد.
واكنش ناتو
سازمان ناتو هم در بیانیه‌ای به توقیف نفتكش انگلیسی از سوی ایران واكنش نشان داده و خواستار آزادی آن شده است. در این بیانیه با این ادعا كه دو كشتی از سوی ایران توقیف شده است، مطرح شد: ما توقیف دو نفتكش تجاری در تنگه هرمز را محكوم می‌كنیم. این[اقدام] چالشی واضح برای آزادی بین‌المللی كشتیرانی ایجاد می‌كند. ما از ایران می‌خواهیم فورا كشتی‌ها و كاركنان آنها را آزاد كند.
ناتو همچنین در این بیانیه گفت: انگلیس به‌وضوح گفته است اولویت آنها مواجهه از طریق گفتمان و دیپلماسی با این وضعیت است. ناتو از راهكارهای دیپلماتیك برای حل‌وفصل این وضعیت حمایت می‌كند.
این سازمان همچنین مدعی شده تمام متحدان نگران فعالیت‌های بی‌ثبات‌كننده ایران هستند.
پیگیری حقوقی
لندن علاوه بر فشارهای سیاسی، از مجاری حقوقی نیز در حال پیگیری ادعاهای غیرقانونی خود است. در همین زمینه هیات انگلیس در سازمان ملل در نامه‌ای به شورای امنیت، توقیف نفتكش انگلیسی توسط ایران را ایجاد یك مداخله غیرقانونی خواند.
در این نامه آمده است: این اقدام غیرقابل قبول بوده و تهدید علیه كشتیرانی قانونی در گذرگاه‌های شناخته‌شده بین‌المللی را تا حد زیادی گسترش می‌دهد.
به گزارش رویترز این نامه به آنتونیو گوترش، دبیركل سازمان ملل نیز ارسال شده است.
همچنین روزنامه دیلی‌تلگراف گزارش داد وزرای انگلیسی در پی توقیف نفتكش این كشور از سوی ایران برنامه دارند تا ایران را تحریم کنند و اقداماتی از جمله مسدود كردن دارایی‌های ایران را انجام دهند.
براساس این گزارش، جرمی هانت، وزیر خارجه انگلیس قرار است تدابیری دیپلماتیك و اقتصادی از جمله مسدود كردن دارایی‌های ایران را اعلام كند.
فشارهای تبلیغاتی و رسانه‌ای
انگلیس تلاش دارد با یک نبرد رسانه‌ای، اقدام خود در توقیف محموله نفتی ایران را قانونی و اقدام ایران در توقیف نفتکش انگلیسی را غیرقانونی جلوه دهد؛ موضوعی که کاملا برعکس است. اما لندن برای جا انداختن تصویر مورد نظر خود علاوه بر نفوذی که بر برخی کشورها و همچنین نهادهای بین‌المللی دارد از ابزار رسانه‌ای قدرتمندی هم برخوردار است و این مساله به آنها در توطئه‌هایشان کمک می‌کند. رسانه‌های قدرتمندی نظیر بی‌بی‌سی و رویترز تنها بخشی از توانمندی‌های استعمار پیر در حوزه تبلیغاتی و رسانه‌ای است.
