به رسم امانت...
نوشتار هفته پیش (با عنوان ۷ دروغ علیه دایناسورها) خوشبختانه بازخوردهای مثبت فراوانی به همراه داشت؛ اما همان روزی كه منتشر شد، در رسانههای فراوانی بازنشر گردید. آن هم با حذف نام نویسنده و تنها با قید نام روزنامه جامجم؛ بدون ارجاع به تاریخ و شماره و صفحه. مثلا برخی از فربهترین رسانههایی كه در كشور ما «جریان اصلی» به شمار میروند، كل مطلب را به گزارش «گروه وبگردی باشگاه...» نقل كردهاند. پاككردن نام نویسنده و حذف ارجاع دقیق نوعی بیاخلاقی آشكار رسانهای است و البته، وقتی پای روزنامهنگاری تحقیقی علم در میان باشد، بسیار زشتتر. روزنامهنگاری تحقیقی (Investigative jounalism) كه میتواند شامل موضوعات علمی هم باشد، درست نقطه مقابل بِبُربِچَسبانبازی (Chunalism) و سرقتهای ادبی است. این موضوع مرا یاد اتفاقاتی انداخت كه سال گذشته پس از آتشسوزی موزه ملی برزیل رخ داد.
وقتی موزه ملی برزیل آتش گرفت؛ یاد دندان دایناسوری افتادم كه سال ۸۱ در كرمان یافته بودیم. درهمان ساعات نخست كه موزه هنوز در آتش بود، ویدئویی در صفحه مجازیام منتشركردم ( در این نشانی میتوانید پیدایش كنید is.gd/Pox8UK) درباره سنگوارههایی كه سوختند، ازجمله دندان دایناسوری كه كسی جز من و یكی دونفر دیگر خبرش را نداشت. بلافاصله یادداشت كوتاهی هم نوشتم (یادداشت را در این نشانی میتوانید بیابید is.gd/ZbKfPf) و خلاصه ماوقع را به صورت مكتوب شرح دادم. وقتی هم به ماجرای دندان اشاره كردم، مدتی فكر كردم تا قضیه
قرض دادن آن به موزه برزیل را با چنین تعبیری بیان كنم: «به رسم امانتی بیبازگشت.»
خوشبختانه دوستان و همكاران عزیز روزنامهنگار من، به سرعت بازتاب این تحشیه را در روزنامههای مختلف ازجمله جامجم (در این نشانی is.gd/46uTFr) منعكس كردند. اما یكی دو روز بعد خبر سوختن احتمالی دندان دایناسور سر و شكل تازهای پیدا كرد و دوباره به گوش خودم رسید. گویا دانشجوی باستانشناسی با نام كوچك «علی» كه در رشته خود انشاءا... تخصص و سررشتهای دارد (اما نه در دیرینهشناسی) خبر را با جزئیاتش (از جمله همان تعبیر «رسم امانت») نقل كرده بود؛ منتها بدون ذكر منبع! بازنشر خبر بیمنبع آن، مثل قطع كردن سر آن است و نتیجهاش روییدن شاخ و برگ اضافه است. واقعا شاید دوستان فعال در حوزه باستانشناسی نمیدانند چه چیزی به تخصص آنها مربوط نیست.
توجه كنید كه صرف اظهار عقیده هیچ اشكالی ندارد؛ نقل خبر نیز؛ اما نقل خبر با حذف منبع یا ادعای اینكه «ما پیگیری خواهیم كرد» (چنانچه در اخبار منقول از دوستان باستانشناس آمده بود) این پیام را میرساند كه «درست آمدهاید، این دقیقا كار خود ماست!» با تلاش مشترك و شبانهروزی دوستان باستانشناسی كه هرگز حاضر نشدند اعتراف كنند ماجرای اكتشاف دایناسور به آنها ربطی نداشته و ندارد؛ در كنار خبرنگاران جوانی كه تخصص ایشان «وبگردی» است؛ دندان دایناسور ما تبدیل شد به دایناسوری كامل كه حالاحالاها باید حسرت پیداشدن چنان نمونهای را بخوریم!