مستند دستكندهای پنهان ایران روزهای شنبه ساعت 21 پخش می‌شود
اسرار پنهان ایران در تلویزیون
مستندسازی كار راحتی نیست، حتی اگر این تصور را در ذهن‌تان دارید كه مستندساز دوربین خودش را به همراه دارد و بعد از ضبط تصاویر با موضوعات متفاوت و با یك تدوین ساده، كار را پخش می‌كند، برای همیشه از ذهن تان خارج كنید، زیرا چنین چیزی به‌هیچ‌وجه صحت ندارد و گاهی مستندساز برای ساخت اثرش سال‌ها وقت صرف می‌كند تا به آن چیزی كه در ذهن دارد، برسد. بنابراین نه‌تنها مستندسازی كار راحتی نیست، بلكه جزو قالب‌های برنامه‌سازی پیچیده است كه باید مستندساز صبر و حوصله زیادی هم به خرج بدهد. همچنین در كنارش باید تحقیقات میدانی گسترده‌ای متناسب با موضوعی كه دستمایه مستندش قرار داده، انجام بدهد. حالا وقتی یك مستندساز تصمیم می‌گیرد برای اولین‌بار مستند جامعی از شهرهای پنهان و زیرزمینی ایران بسازد، پس سختی كارش نه‌تنها افزایش می‌یابد، بلكه باید تلاش كند به شكل زیبا این موضوع را روایت كند تا مخاطبانی كه علاقه‌ای به تاریخ ندارند، پای تماشای چنین اثری بنشینند و كسانی كه اهل تحقیق و پژوهش هم هستند به داده‌های قبلی‌شان اضافه شود. همین جذابیت‌های مستند باعث شد تا سراغ جمال اسكویی، تهیه‌كننده و كارگردان مستند دستكندهای پنهان ایران برویم و درباره جزئیات كار با هم صحبت كنیم.
كشف شهرهای پنهان
جمال اسكویی در پاسخ به این سوال كه چطور شد سراغ چنین مستندی رفتید به جام‌جم می‌گوید: هزاران سال قبل، تمدن‌های قدیمی به دلایلی كه برخی از آنها برای محققان و تاریخ‌شناسان كنونی مجهول است، تصمیم گرفتند از زندگی روی سطح زمین به پایین رفته و در اعماق آن به‌دنبال پناهگاه‌هایی برای خود بگردند. آنها در این تلاش توانستند به‌طور خارق‌العاده، دستكندهایی زیرزمینی ایجاد كنند كه دارای تعداد زیادی اتاق، مكان‌هایی برای عبادت، محل‌هایی برای جمع‌آوری محصولات كشاورزی و دیگر موارد بوده و پناهگاه‌هایی امن به‌شمار می‌آمدند.
وی ادامه می‌دهد: این دستكندهای زیرزمینی باظرافت خاصی ساخته‌شده و با وجود قرار داشتن در زیرزمین، از معماری فوق‌العاده‌ای برخوردارند. یكی از مشكلات اصلی این دستكندها، ورود فاضلاب خانه‌های بالادست به این فضاهاست؛ بسیاری از آنها به‌مرور زمان به دست فراموشی سپرده‌شده و كاملا از یاد رفته‌اند.
كاربری دستكندها
۱. جنبه پناهگاهی داشته در مقابل هجوم دشمن یا حفاظت از سرما 2. جنبه آیینی داشته و بعضی از پیروان آیین‌های غیررسمی به‌صورت پنهانی در این سازه‌ها به برگزاری مراسم می‌پرداختند 3. جنبه آرامگاهی داشته و در بعضی از دوره‌های تاریخی به دفن اموات می‌پرداختند. قدمت بعضی از این دستكندها به دوره اشكانی می‌رسد.
این كارگردان عنوان می‌كند: دلیل این‌كه به ذهنم رسید مستندی درباره دستكندهای پنهان ایران تولید كنم به روزی بر می‌گردد كه به شكل اتفاقی سری به نوش‌آباد كاشان زده بودم كه این هم جزو همین دستكندها محسوب می‌شود. همان زمان سوژه‌ای به ذهنم رسید كه مستندی درباره دستكندهای پنهان ایران بسازم.
نبود نوشته‌های مكتوب
اسكویی تاكید می‌كند: راستش بعد از دیدن نوش آباد متوجه شدم غیر از این مكان، چند جای دیگر هم هست كه در ایران به‌عنوان شهرهای پنهان كشف شده‌اند. شاید در گذشته گزارش‌های خیلی كوتاهی درباره این سوژه، در تلویزیون ضبط و پخش شده بود، اما تا به حال مستندی كامل و جامع درباره این دستكندها ساخته نشده بود. پیگیری كردم و متوجه شدم مجموعه كاملی درباره همه اینها با هم نداریم، حتی كتابی هم نوشته نشده است. بنابراین برای ساختش تصمیم گرفتم و طرح را به شبكه مستند دادم و بعد از بررسی كار به مرحله تولید رسید.
وی درباره حضور ایرج میلانی در كسوت نویسنده توضیح می‌دهد: در ابتدای كار آقای میلانی به‌عنوان نویسنده حضور داشت، اما بعد به‌دلیل مشغله كاری ادامه نداد و ما را به كارشناسان و باستان‌شناسان معرفی كردند و ما از این طریق دستكندها را پیدا كردیم و سراغ‌شان رفتیم.
این كارگردان در پاسخ به این‌كه آیا تصمیم دارید باز هم درباره دستكندهای دیگر مستندی بسازید یا نه، عنوان می‌كند: من از شبكه مستند قدردانی می‌كنم كه این فرصت را برایم فراهم كرد تا مستند دستكندهای پنهان ایران پخش شود. ساخت فصل دیگری از این مستند بستگی به تصمیم مدیران دارد. ضمن این‌كه دستكندهایی باید در شهرهای مختلف شناسایی شود و بعد ما سراغ‌شان برویم. بررسی تعداد دستكندها به لحاظ فرهنگی و محیطی نیاز به زمان بیشتری دارد كه باید تحقیقات و پژوهش‌های بیشتری صورت بگیرد.
