دو روز پیش و بعد از دو سال پر چالش، بالاخره آكادمی سوئد برگزیدگان امسال و سال گذشته جایزه ادبیات را معرفی كرد. سال گذشته این آكادمی با بحرانی مواجه شد كه در همین صفحه درباره‌اش نوشته‌ایم. در عوض این آكادمی امسال دو نفر را معرفی كرد و همان طور كه می‌دانید نوبل ادبیات ۲۰۱۹ نیز به پیتر هانتكه، نویسنده و نمایشنامه‌نویس سرشناس اتریشی مقیم فرانسه تعلق گرفت.
آندرس اولسون، رئیس كمیته نوبل آكادمی سوئد، هنگام اعلام نام برنده امسال این جایزه بین‌المللی، پتر هانتكه را شخصیتی خواند كه از سال ۱۹۶۶ تاكنون با آثاری در ژانرهای مختلف ادبی توانسته است خود را به‌عنوان یكی از نویسندگان تأثیرگذار سال‌های پس از جنگ اروپا تثبیت كند.
آكادمی سوئد اعلام كرد كه این نویسنده سرشناس اتریشی با وسعت قلمرو زبانی و جوشش ایده‌هایش، تجربه‌های انسانی را مرور كرده است.
در حالی كه آكادمی نوبل از این انتخاب خرسند به نظر می‌رسد، صنوف ادبی و بسیاری از نویسندگان و علاقه‌مندان به ادبیات و از جمله رسانه‌های جهان به این انتخاب انتقاد كرده‌اند؛ از جمله این منتقدان می‌توان به انجمن قلم آمریكا اشاره كرد كه به آكادمی نوبل اعتراض كرده چون هانتكه علنا از اسلوبودان میلوشوویچ و رادوان كاراجیج، مرتكبین نسل‌كشی و پاكسازی قومی در جنگ بوسنی، حمایت كرده بود.
 فرانس24، تلگراف و بسیاری دیگر از رسانه‌های جهان نیز به اظهارات و حضور هانتكه در مراسم تدفین اسلوبودان میلوشوویچ، رئیس‌جمهور یوگسلاوی سابق كه متهم به جنایت جنگی بود، انتقاد كرده‌اند.




 چرا نوبل امسال استثنایی شد؟
جایزه ادبیات نوبل را امسال نوبل استثنایی نامیده‌اند چون سال گذشته به دلیل یك رسوایی بزرگ در آكادمی نوبل سوئد به كسی تعلق نگرفت و به همین دلیل استثنائا جایزه سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ امسال به شكل همزمان اعلام شد.
ماجرا از این قرار بود كه ژان كلود آرنو، كارگردان و همسر كاتارینا فروستنسون یكی از اعضای كمیته داوری جایزه نوبل ادبیات بر اساس گزارش رسانه‌های سوئد، طی سال‌های اخیر ۱۸ زن را كه عضو آكادمی یا همسر و دختر اعضای آكادمی سوئد بوده‌اند مورد آزار یا سوءاستفاده جنسی قرار داده است.
به جز این آرنو هفت بار نام برندگان آتی جایزه نوبل ادبیات را كه باید مخفی می‌ماندند را لو داده و همچنین برای گرداندن یك كلوب فرهنگی كه خود سرپرست آن بوده، از پول‌های آكادمی استفاده كرده است. ژان كلود آرنو در آغاز ماه دسامبر ۲۰۱۸ در دادگاه عالی سوئد به جرم تجاوز به دو سال و نیم حبس محكوم شد.
آكادمی نوبل همچنین خانم فروستنسون را متهم كرد كه نام برندگان جایزه نوبل ادبیات را با همسرش در میان می‌گذاشته؛ در حالی كه این خلاف قاعده «رازداری» در نوبل محسوب می‌شود. در پی این رسوایی، اصلاحاتی در آكادمی نوبل سوئد انجام گرفت، ولی سال گذشته هیچ نویسنده‌ای به عنوان برگزیده جایزه ادبیات نوبل معرفی نشد. اگر هم احتمالا در جریان نیستید، جایزه نوبل ادبیات از سال ۱۹۰۱ میلادی هر ساله به یك هنرمند در حوزه هنرهای غیر بصری اعطا می‌شود. اسامی برندگان این جایزه نیز روز دهم دسامبر هر سال هم‌زمان با سالروز درگذشت بنیادگذار آن آلفرد نوبل در استكهلم اعلام می‌شود.


هانتكه چطور نویسنده‌ای است؟
هانتكه در زمان جنگ جهانی دوم در ششم دسامبر 1942 در گریفن در جنوب اتریش متولد شد. پدرش یك سرباز آلمانی و مادرش از اقلیت اسلوونی در اتریش بود كه بعدها در سال 1971 خودكشی كرد و هانتكه كتاب «اندوهی فراتر از رویاها» را درباره او نوشت.
«نامه كوتاه، وداع طولانی»، مجموعه شعر «دنیای درونی دنیای بیرونی دنیای درون» از دیگر آثار این نویسنده اتریشی هستند.
خبرگزاری آلمانی دویچه‌وله، درباره پتر هانتكه نوشته است: او دهه‌هاست كه با آثار خود كارشناسان و خوانندگان ادبیات را به دو قطب متضاد تقسیم كرده است؛ گروهی به تمامی ستایشگر او هستند و گروهی دیگر بیزاری خود را از او پنهان نمی‌كنند. این نویسنده خشمگین كه دوره‌های متفاوتی را در خلاقیت ادبی خود پشت سر گذاشته، خود نیز همواره در معرض خشم منتقدانش بوده است. منتقدان هانتكه هنوز هم او را به‌خاطر مواضعش در مناقشه بالكان نبخشیده‌اند.
هانتكه در این مناقشه جانب صرب‌ها را گرفت، حملات هوایی ناتو را محكوم كرد و در مراسم تدفین اسلوبودان میلوشویچ، رئیس‌جمهور یوگسلاوی سابق كه متهم به جنایت جنگی بود، به ایراد سخنرانی پرداخت. او كه نخستین رمانش را در سال ۱۹۶۶ میلادی منتشر كرد، در همان سال به خاطر اظهارنظر در یكی از جلسات حلقه‌ای ادبی معروف به «گروه ۴۷» به شكلی برق‌آسا مشهور شد. هانتكه خشمگین و جوان در این جلسه نویسندگان نامدار آلمانی و آلمانی‌زبان را به «ناتوانی در توصیف» متهم كرده بود.
این شهرت سپس با نخستین اجرای نمایشنامه هانتكه در فرانكفورت با عنوان «دشنام به تماشاگران» بیشتر شد. تماشاچیان خوش‌پوش آن زمان در سالن تئاتر از سوی بازیگران با الفاظی تحریك‌آمیز به عنوان موجوداتی «بی‌خاصیت» خطاب قرار می‌گرفتند.
هانتكه سپس در آثار دیگر ادبی و نمایشی خود همچون «كاسپار» در صحنه ادبی و سپهر عمومی حضوری آشكار داشت. در سال ۲۰۱۱ هم نخستین اجرای نمایشنامه‌ا‌ش با نام «هنوز هم طوفان» در زالتسبورگ كه به جنگ آزادیبخش اسلوونیایی‌های كرنتن اتریش می‌پردازد، توجه‌ها را دوباره به این نویسنده پرخاشجو معطوف كرد.
هانتكه را كسی نامیده‌اند كه با بیش از ۲۰ اثر نمایشی، فصلی جدید را در تاریخ تئاتر باز كرده است. نثر توانمند و غنای زبانی در داستان‌ها، رمان‌ها و تأملاتش او را به چهره‌ای ماندگار در ادبیات آلمانی‌زبان تبدیل كرده و رفتن برخی از این آثار بر پرده سینما نیز بر این ماندگاری افزوده است. فیلم «بهشت بر فراز برلین» به كارگردانی ویم وندرس، دوست سالیان هانتكه، مشهورترین این آثار است.
«ترس دروازه‌بان از پنالتی»، «ماجراهای مداد»، «زن چپ‌دست»، «نامه كوتاه برای وداع بلند»، «من ساكن برج عاجم»، «تأملی بر تنهایی» و «بعدازظهر یك نویسنده» از جمله داستان‌ها، رمان‌ها و تأملات پتر هانتكه هستند.
از هانتكه ترجمه‌هایی در ایران از جمله «پیوندهای گسسته»، «اهانت به تماشاگر»، «از غم بال در آوردن»، «آسمان برلین»، «زن چپ‌دست»، «فروشنده دوره‌گرد» و «محاكمه» منتشر شده است.



هانتكه درباره نوبل و جنگ چه گفته؟
فرانس 24 در مقاله‌ای پیتر هانتكه را این طور معرفی كرده است: نویسنده‌ای آوانگارد و منتقد نوبل. در این مقاله آمده كه هانتكه یكی از اصیل‌ترین نویسندگان آلمانی‌زبان زنده در جهان است كه پیشتر در اظهارنظری جنجالی خواستار اعطانشدن جایزه نوبل ادبیات و لغو برگزاری آن شده بود.
این رمان‌نویس، نمایشنامه‌نویس، شاعر و مترجم سال ۲۰۱۴ در مصاحبه با یك از رسانه‌های اتریشی اظهار كرده بود: جایزه نوبل ادبیات با تقدیس كاذب نویسنده، یك لحظه توجه و شش صفحه در روزنامه همراه می‌شود. جایزه نوبل ادبیات بالاخره باید منسوخ شود. این جایزه‌ای است كه شما را اذیت می‌كند و آن‌گاه شما خود را اذیت می‌كنید چون به آن فكر می‌كنید.
گویا اولین‌باری نبود كه هانتكه در نقش یك ساختارشكن ظاهر می‌شد. او پیشتر توماس مان، از بزرگان ادبیات آلمان و برنده نوبل ادبیات ۱۹۲۹ را نویسنده‌ای «افتضاح» و نوشته‌های او را «بچگانه و ناپخته» توصیف كرده بود.
اما آنچه بسیاری از نویسندگان و طرفداران هانتكه را شوكه كرد، حضور او در مراسم تدفین اسلوبودان میلوشویچ رئیس‌جمهور سابق صربستان و ابراز همدردی با صرب‌ها در جنگ یوگسلاوی در دهه ۹۰ میلادی بود. میلوشویچ در حالی درگذشت كه به جرم جنایت علیه بشریت محاكمه می‌شد و از هانتكه خواسته بود در دفاع از او شهادت دهد؛ پیتر هانتكه نیز در مقابل هزاران نفر در مراسم تدفین او سخنرانی كرد.
زمانی كه هانتكه در سال ۲۰۱۴ برای دریافت جایزه «ایبسن» به نروژ رفت، افرادی با پلاكاردهایی با مضمون فاشیست و انكاركننده نسل‌كشی از او استقبال كردند.



كامیلا چه كم از هانتكه داشت؟
كسی نمی‌داند در دنیای ادبیات چه خبر است و چه اتفاقی می‌افتد كه یك نویسنده به دلیل حمایت از یك پویش صلح‌طلبانه فلسطینی از گرفتن جایزه محروم می‌شود اما جایزه دیگری به نویسنده حامی نسل‌كشی اهدا می‌شود.
اگر خاطرتان باشد، دوشنبه اول مهر در صفحه 9 روزنامه جام‌جم در گزارش مفصلی نوشتیم كه بنیاد نلی زاكس به دلیل عضویت كامیلا شمسی در پویش BDS جایزه‌اش را از او پس گرفته در حالی كه هدف این پویش استفاده از اهرم‌های اقتصادی برای تحت فشار قرار دادن دولت اسرائیل است تا به اشغال سرزمین فلسطین و تبعیض پایان دهد و حق بازگشت میلیون‌ها آواره فلسطینی را به رسمیت بشناسد.
این جنبش در ۹ جولای ۲۰۰۵ توسط ۱۷۱ سازمان غیردولتی فلسطینی بنیانگذاری شده و بر یكی از بیانیه‌های سازمان ملل علیه رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی استناد كرده و از پویش‌های جنگ‌طلبانه محسوب نمی‌شود.