جدیدترین خانه موزه پایتخت به تازگی در خیابان ولیعصر(عج) افتتاح شده است
تهــران در خانه مینــایی
خانه مینایی جدیدترین خانه موزه پایتخت است كه مهر امسال همزمان با اولین سال از برگزاری هفته تهران گشایش یافت. واقعیت آن است كه ناگفتههای جذاب مهمترین خیابان تهران كه به داشتن 18 هزار چنار معروف بوده، سالها در گوشه دل تهرانشناسان مانده بود و پاتوقی برای شنیدن گفتنیهای جذاب درباره خیابان ولیعصر(عج) كه به عنوان بخشی از پیكره تهران، سه دوره تاریخی را از سر گذرانده، وجود نداشت. حالا اما خانه مینایی كه بنا بر شناسنامهاش عمری 85 ساله دارد، فرصت منحصر بهفردی پیدا كرد تا به عنوان جدیدترین خانه موزه تهران روایتگری نوین از حافظه تاریخی تهران باشد، طوری كه اینبار، مخاطب در خانه موزه مینایی تنها تماشاگر آثار قدیمی موزهای نیست، بلكه این بار جادوی فناوری فرصتی خاص فراهم كرده تا این خانه، روایت خانه خیابان ولیعصر(عج) باشد.
خیابان ولیعصر(عج) زمانی خیابانی كوتاه میان باغهای اعیان و رجال تهران بوده كه نگینهای زیادی به خود دیده؛ از خانه فرمانفرما كه بعدها كاخ مرمر در آن ساخته شد تا خانه انیسالدوله، مسجد و مدرسه و ساعت مشیرالسلطنه و عمارت حسین پاشا ملقب به امیر بهادر؛ بیمارستان وزیری، مسجد فخریه در قسمت جنوبی این خیابان و قرار گرفتن عمارت باغ فردوس، امامزاده صالح، میدان تجریش و كاخ سعدآباد در شمال خیابان، همه و همه گواه آن هستند كه در این خیابان میتوان تهران در حال عبور از سنت به مدرنیته را روایت كرد.
اما در نهایت با وجود این فضاهای تاریخی شناخته شده تهران، سرانجام كار سرنوشت، روایتگری را به گردن خانه مینایی انداخت تا با هفت روایت به بازتعریف میراث تهران بپردازد.
معماری با طعم فرنگ
خانه مینایی در خیابان ولیعصر تهران بالاتر از میدان منیریه در حدفاصل دو كوچه شهید كریمی طینت و كامرانیه قرار دارد. خانهای دو طبقه كه به روایت اسناد در اواخر دوره قاجاریه ساخته شده و به واسطه فرهاد مینایی از وكلای امین محله منیریه به همین نام هم معروف مانده است. روایت خانه حكایت از آن دارد كه این خانه 500مترمربعی با 12 اتاق و دو حیاط شمالی و جنوبی توسط آقا تقی رضا یكی از ردههای بالای صنف قصابهای تهران ساخته شده و در نهایت هم وارثان خاندان مینایی موفق شدند در سال 94 خانه را كه تعمیرات آن زیاد و نگهداریاش پر هزینه بوده به سازمان زیباسازی شهر تهران بفروشند. خانه مینایی در میان واحدهای تازهساز كوچه قدیم انشا، با طرح دو طاووس كه سردر ورودی خانه آجركاری شده، از میانه كوچه رخ نشان میدهد. خانهای كه هنوز از ته مانده معماری قاجاری، باغچهای دارد اما ورود آداب و رسوم فرنگی همان دوره، اثرش را بر ساخت بنا گذاشته و همچون بقیه ابنیه مسكونی افراد فرنگ رفته و تجار، عناصری چون بخاری دیواری بزرگ (شومینه) گچبریها با نقش فرنگی و بالكن جلو زده دارد و به جای ارسیهای ایرانی، پنجرههای طرح كلاسیك دارد. اما این خانه تهرانی مزین به حوض و درخت خرمالوی جذابش، خانهای موزهای به مراتب متفاوت از سایر خانه موزههای تهران است، چرا كه تنها قصدش روایت میراث معماری و آثار خانه نیست، بلكه سرانجام شیفتگی ناشی از خیابان ولیعصر تهران كار خود را به اینجا رساند كه این خانه روایتگر قصه طولانیترین خیابان تهران باشد.
روایت یكم: داستان خیابان ولیعصر
از همان ابتدای راهرو، دیوارنوشت روایت نخست، حكایت از آن دارد كه مرام این خانهموزه با دیگر خانهموزهها تفاوت دارد. اتاق تابستانی مزین به دیوارهای جذاب شده است. یك دیوار گاهشمار، مكانهای خیابان ولیعصر از قبل از سال 1300 شمسی تا سال 1400 را روایت كرده است؛ از زمانی كه باغ جلالیه و كاخ محمدیه محمد شاه قاجار و خیابان مهدی موش وجود داشته تا زمانه شكلگیری میدان راهآهن قنادی میهن و سالهای شكلگیری خیابان در عصر پهلوی تا زمانه سالهای شكلگیری تئاترشهر و حتی رستوران لوكس طلایی. گاهشمار هیچ كم و كاستی به جا نذاشته و در معرفی ساخت و سازهای مرتبط به خیابان ولیعصر، ساخت پردیس ملت، زیر گذر چهارراه ولیعصر و ایستگاه مترو هم ذكر شده است.
اولین اتاق روایت علاوه بر نقشهها و اسناد، نقشه آنلاینی دارد كه با لمس كردن آن، امكان دسترسی به اولین نقشه خیابان تا جدیدترین نقشه از آن را به گردشگر میدهد و بهاین ترتیب در ذهن مخاطب تصویری واقعی از روند تغییرات تاریخی این خیابان نقش میبندد. در این اتاق روایت تولد بزرگترین خیابان تهران در سال 1306 به دستور رضاخان به كریم بوذرجمهری رئیس بلدیه وقت بیان شده است.
در ادامه نخستین روایت، اولین نشانههای تاسیس خیابان ولیعصر در نقشه عبدالغفار نجمالدوله با تخریب دیوارهای ناصری گفته شده؛ قصهای كه در آن ماجرای مزرعه وزیر، باغ امیریه كامران میرزا چهارمین پسر ناصرالدین شاه و باغ فرمانفرما بیان شده است و ...
روایت دوم: هفتخوان شهر
یكی از جذابترین ایدههای خانه موزه مینایی در روایت دوم نمایش داده شده است. بخشی از راهرو خانه كه گردشگر میتواند با عبور از آن هفت نقطه مهم شهر را بر نقشهای در زیر پایش بشناسد. در طول این راهرو نقاط مهم خیابان ولیعصر از جمله میدان راهآهن و میدان تجریش و میدان منیریه به سبك نو روایت شدهاند. هر گوشه از این راهرو تلفن قدیمی قرار دارد كه گردشگر را دعوت به برداشتن گوشی میكند. هفت روایت خیابان ولیعصر در گوشیهای قدیمی تلفن قابل شنیدن است. عكسهای قدیمی شهر تهران و شمایل قدیمی میدانها بر دیوار راهرو طبقه اول هم از جاذبههای این بخش است.
روایت سوم: قصه مانیتوری كوچهها
روایت سوم سراغ قصه تكتك محلهها و خیابانهای مهم و تاریخی منتهی به خیابان ولیعصر رفته است. حد فاصل میدان تجریش تا میدان راهآهن پر از خیابانهای پر نام و نشان تهران است كه تاریخ شهر با نام آنها گره خورده است. از شكل گیری محلههای امانیه، محمودیه و یوسفآباد تا قصه خیابانهای زرتشت، تخت طاووس و مختاری تا كوچه وستاهل هر كدام روایتهایی شنیدنی دارند كه تنها با استفاده از یك مانیتور میتوان به روایتها دسترسی پیدا كرد و با وارد كردن یك شماره، یك بخش از تاریخ شهر را شنید.
روایت چهارم: دیروز و امروز تهران
آخرین روایت در طبقه اول خانه مینایی، به سراغ میدان راهآهن تهران رفته است. بر خلاف تصور عمومی، زمانی كه كلنگ احداث ایستگاه راهآهن تهران به زمین خورد، اثری از هیچ میدانی در این مكان نبوده. حتی در نقشههای مربوط به سال 1309، یعنی دو سال پس از آغاز طرح ساخت راهآهن باز هم نشانی از میدان راهآهن دیده نمیشود و در نهایت اسناد موجود گواه آن هستند كه با توجه به طرحهای طراحان ایستگاه راهآهن، برای ایجاد یك میدان، همزمان با اتمام بنای ایستگاه در سال 1317، میدان هم ساخته شده است. جاذبههای روایت چهارم به تماشای عكس هوایی میدان راهآهن متعلق به دهه 1340 و اسناد تهیه و نصب دستگاه دیزل ما دینامو در ایستگاه طهران است كه متعلق به وزارت طرق و شوارع است و امضای وزیر طرق هم بر آن نقش دارد. در انتهای مسیر هم اتاقی قرار دارد كه متعلق به تهرانیهاست و خانه موزه مینایی از تهرانیها دعوت كرده تا یادگاریهای خود از خیابان ولیعصر را به آن هدیه یا نزد این خانه موزه به امانت بگذارند تا سهم مردم هم در بیان خاطرهها ادا شود.
روایت پنجم: 50 سال پیش، خانه مینایی
برای گذر از بقیه روایتهای خانه باید به طبقه دوم رفت. پلههای قدیمی خانهها و نرده حاكی از آن است كه با وجود راه اندازی این خانه در سال 1398، حاكمیت ضوابط و مقررات جدید، باز هم موزه برای افراد دارای معلولیت دسترسپذیر نیست. اما این ابتدای راه است باید منتظر ماند و تمهیدات پیش روی آینده را مد نظر قرار داد. اتاق مهمانپذیر خانه هنوز هم چند مبل قدیمی را در خود دارد و گچبریهای جذابش در كنار شومینهاش كه رادیویی قدیمی در آن قصه خانه مینایی را روایت میكند، چند لحظهای مخاطب را به پنجاه سال قبل میبرد. پنجرهها و تابلوی نقاشی دیوار از یادگارهای قدیم خانه مینایی است.
روایت ششم: روایت شهروندان ولیعصر
خانه موزه مینایی، مسیری متفاوت را برای روایت انتخاب كرده است. آنطور كه میتوان مدعی شد این خانه موزه در مسیر رشد كردن قرار دارد و دادههای خود را نه تنها از گذشته میراثی میگیرد، بلكه سراغ منبع بسیار مهمی به نام تاریخ شفاهی رفته است. در خانه موزه مینایی، روایت ششم به شهروندان خیابان ولیعصر تعلق دارد كه قرار است از سوی كسبه بازگو شود. اولین مهمانان خانه صنف خیاطان هستند كه عكسها و فاكتورهایشان تا نمونههای دوخت و دیپلمهای فرانسوی شان را به موزه امانت داده اند تا بخشی از روایت خیابان ولیعصر را به خود اختصاص دهند. قرار است خانه موزه سراغ صنفهای دیگر هم برود و با اعلام فراخوان هر چند وقت یك بار یك صنف را در خیابان ولیعصر معرفی كند و روایتهایشان را با عكس و میراثشان به نمایش بگذارد.
روایت هفتم: هنر و ادبیات ولیعصریها
روایتهای خیابان ولیعصر و نمایش بخشی از فیلمهایی كه در این خیابان فیلمبرداری شده، تا ساخت روایتهای صوتی با صدای هنرمندان نام آشنا در كنار ایجاد دكوری خاص برای نشستن، فكر كردن و پیوند خوردن با معماری فضایی آرام و دلنشین در روایت هفتم رقم میخورد. جایی كه تصاویر بزرگ چنار امامزادههاشم و ساختمان تك افتاده هتل هیلتون، همه و همه حال و هوای طبقه دوم را خاص كرده است.