گفت‌وگو با طراح بوستان آب و آتش درباره تونل كندوان
جریان زندگی در دل كوه‌های البرز
امروز تونل كندوان 82 ساله می‌شود. اولین و قدیمی‌ترین تونل ایران كه یكی از زیبایی‌های جاده چالوس هم هست، تونلی كه هم میراث تاریخی است و هم نوستالژی بسیاری از ایرانی‌ها. اگر پای صحبت قدیمی‌ترها كه حالا پا به سن گذاشته‌اند، بنشینی حتما برایت می‌گویند كه یكی از ماندگارترین خاطره‌هایشان این است كه رفته‌اند، جاده چالوس و برای اولین بار از تونل كندوان رد شده‌اند و هنوز هم اگر با آنها همسفر شوی، نزدیك تونل كندوان كه می‌شوی، با همان هیجان اولیه می‌گویند: «هیس... الان وارد تونل می‌شویم...» و اگر نگاهشان كنی، حتما در چشمانشان همان برق اولیه را می‌بینی. همان شگفتی و ته ذهنشان همان سؤال اولیه كه چطور 82 سال قبل بدون هیچ ابزار و تكنولوژی پیشرفته‌ای دل كوه را حفر كرده‌اند تا جاده از آن عبور كند... با مهندس مهرداد مال عزیزی كه طراحی پارك آب و آتش تهران را در كارنامه خود دارد هم‌صحبت شدم تا درباره اهمیت تونل كندوان برایمان بگوید.
در ایران تونلهای طولانی و زیادی ساخته شده، اما چرا تونل كندوان به یك خاطره جمعی تبدیل شده و نسل‌های زیادی به این تونل علاقه‌مندند؟
تونل كندوان به‌عنوان یك پروژه جاده‌ای و پل ورسك به عنوان بخشی از مسیر راه‌آهن ایران، دو نماد برای آغاز توسعه در ایران است. هر دو این پروژه‌ها از دل طبیعت عبور كرده‌اند، اما به آن آسیب نزده‌اند. این روزها كه ملاحظات محیط‌زیستی برای پروژه‌های عمرانی به دغدغه تبدیل شده، اهمیت تونل كندوان و پل ورسك بیشتر به چشم می‌آید. تونل كندوان زمانی كلنگ زده شد كه این تفكر شكل گرفته بود كه مسیر كرج به چالوس باید كوتاه شده و در همه طول سال بتوان در آن تردد كرد قبل از حفر تونل كندوان حدود پنج، شش ماه از سال جاده چالوس به دلیل برف و بوران غیر‌قابل تردد بود. در سال 1314 بود كه ساخت تونل شروع شد و سه سال طول كشید كه به اتمام برسد. این زمان برای تونل سواره‌رو، زمان معقول و تا حدودی یك ركورد به شمار می‌آمد، چون علم و دانش جاده و پل‌سازی در تمام جهان در ابتدای راه بود. شاید به همین دلیل است كه این تونل شكل یادمانی به خود گرفته است. تونل كندوان از یك جهت دیگر هم اهمیت دارد؛ این تونل كمترین آسیب را به طبیعت و اقلیم ارتفاعات البرز وارد كرده است. همه اینها باعث شده كه تونل كندوان بین مردم اهمیت پیدا كند.
تونل كندوان یكی از اولینهای ایران هم هست، شاید همین اولین بودن هم باعث اهمیت این تونل شده است؟
خیلی از اولینهای كشور ما متاسفانه یا از بین رفته‌اند یا در حال نابودی هستند. رسانه‌ها هم خیلی از اولین‌ها را مورد توجه قرار نمی‌‌دهند. اولین‌هایی در ذهن مردم ماندگار می‌شوند كه بارگذاری آنها ادامه داشته باشد و مردم از آنها استفاده كنند. تونل كندوان هرچند 82 ساله شده، اما هنوز مردم از آن استفاده میكنند. هنوز آزاد‌راه تهران -شمال، نتوانسته جایگزین آن شود؛ حتی تونل شش كیلومتری كه با پیشرفته‌ترین تجهیزات ساخته شده. تونل كندوان هر چند سالمند است، اما هیچ‌كس به بازنشستگی آن فكر نمی‌كند...
و زیبایی جاده چالوس هم سن بازنشستگی تونل كندوان را بالاتر برده.
این را باید به حساب دانش و بالا رفتن شعور اجتماعی مردم گذاشت. این‌كه قدر یك پروژه دست‌ساز را بدانند و به این نكته پی ببرند كه این تونل در زمانی ساخته شده كه ماشین‌های راهسازی و تونل‌سازی پیشرفته وارد پروژه‌های عمرانی نشده بود. در این شرایط جنبه تاریخی تونل اهمیت پیدا می‌كند و این كه تونلی ساخته شده، اما محیط‌زیست را از بین نبرده. از طرفی با ساخت این تونل ارتباط دو اقلیم و فرهنگ برقرار شد و باعث اتفاقات مهم سیاسی و اجتماعی و اقتصادی بین مازندران و تهران شد. تونل كندوان راه رسیدن به پایتخت را كوتاه و همیشگی كرد و باعث تغییراتی شد كه توسعه ایران را در پی داشت. این كه رسانه‌ها درباره تونل كندوان می‌نویسند و توجه مردم را به این تونل و تغییراتی كه به‌وجود آورد جلب میكنند هم یكی از شگفتی‌های تونل كندوان است.
تونل كندوان یكی از زنده‌ترین تونلهای ایران است، هنوز هم از گوشه و كنار این تونل آب می‌ریزد و چه خوب كه بازسازی‌اش نكرده‌اند كه این زیبایی‌ها را از آن بگیرند.
تكنولوژی تونل‌سازی و تعریض تونل بسیار ساده و روان شده است. در یك‌سال شاید بتوان بیشتر از ده كیلومتر در مسیرهای صعب‌العبور تونل ساخت یا تونلهای قدیمی از تعریض و بازسازی كرد، اما تونل كندوان باید به همین شكل محافظت شود. تونل كندوان روی گسل خطرناك ساخته شده و در زلزله رودبار هم تونل آسیب‌دید و كشته گرفت. می‌توان این تونل را با تزریق بتون به تونلی بی‌جان تبدیل كرد، اما زیبایی و قدمت تونل كندوان در همین زنده بودن آن است. این كه وقتی از داخل آن عبور می‌كنی همه اقلیم و فضای طبیعی البرز را حس می‌كنی. در زمان ساخت تونل روزانه حدود 200 لیتر آب از چشمه‌های اطراف تونل به داخل آن سرازیر می‌شد. یعنی جنبه‌های طبیعی تونل خیلی قوی‌تر و زیباتر از جنبه‌های مهندسی آن است. تونل‌هایی كه امروزه ساخته می‌شوند، همه زیبایی‌های طبیعی را از بین می‌برند تا یك تونل زیبا و سیمانی بسازند. همه اینها ما را به این نتیجه می‌رساند كه اگر قرار است در دل كوه‌ها تونلی ساخته شود، اقلیم، طبیعت و جغرافیا هم در نظر گرفته شود و درست مثل تونل كندوان زمانی كه از تونلی در هر مكانی عبور می‌كنی، طبیعت و اقلیم آن را هم حس كنی. این را هم بگویم تونلهای امروزی نه تنها جان ندارند كه باعث نابودی اقلیم طبیعی آن منطقه هم
می‌شوند.
با همه اینها كه گفتید، آیا دغدغه این كه تونل كندوان به عنوان میراث فرهنگی حفظ شود، وجود دارد؟
حتما وجود دارد و مسؤولان فرهنگی و میراث فرهنگی درصددند هستند كه این تونل به عنوان میراث ملی ثبت شود، اما به نظرم چیزی كه این دغدغه را بیشتر كرده و مسؤولان را نسبت به قضیه حساس‌تر می‌كند، رسانه‌ها هستند. این كه تونل كندوان نباید قاطی سیاست شده و به عنوان یكی از اولین‌ها، زیباترین‌ها و دوست‌داشتنی‌ترین پدیده‌های ایرانی باید حفظ شود. تونل كندوان را نباید به نحوی بازسازی یا تعریض كرد كه ماهیت طبیعی و دست‌ساز بودن آن از بین برود. به نظرم اگر آزاد‌راه شمال به طور كامل به بهره‌برداری برسد، اگر برای عبور از تونل آن در ابتدا مردم صف بكشند باز هم نگاه مردم به سمت جاده چالوس و تونل كندوان است، چون این مسیر جان دارد و جان مسافران را تازه می‌كند.
تونل كندوان به‌عنوان یك پروژه جاده‌ای و پل ورسك به عنوان بخشی از مسیر راه‌آهن ایران، دو نماد برای آغاز توسعه در ایران است. هر دو این پروژه‌ها از دل طبیعت عبور كرده‌اند، اما به آن آسیب نزده‌اند. این روزها كه ملاحظات محیط‌زیستی برای پروژه‌های عمرانی به دغدغه تبدیل شده، اهمیت تونل كندوان و پل ورسك بیشتر به چشم می‌آید. تونل كندوان زمانی كلنگ زده شد كه این تفكر شكل گرفته بود كه مسیر كرج به چالوس باید كوتاه شده و در همه طول سال بتوان در آن تردد كرد قبل از حفر تونل كندوان حدود پنج، شش ماه از سال جاده چالوس به دلیل برف و بوران غیر‌قابل تردد بود. در سال 1314 بود كه ساخت تونل شروع شد و سه سال طول كشید كه به اتمام برسد. این زمان برای تونل سواره‌رو، زمان معقول و تا حدودی یك ركورد به شمار می‌آمد، چون علم و دانش جاده و پل‌سازی در تمام جهان در ابتدای راه بود. شاید به همین دلیل است كه این تونل شكل یادمانی به خود گرفته است. تونل كندوان از یك جهت دیگر هم اهمیت دارد؛ این تونل كمترین آسیب را به طبیعت و اقلیم ارتفاعات البرز وارد كرده است. همه اینها باعث شده كه تونل كندوان بین مردم اهمیت پیدا كند.
تونل كندوان یكی از اولینهای ایران هم هست، شاید همین اولین بودن هم باعث اهمیت این تونل شده است؟
خیلی از اولینهای كشور ما متاسفانه یا از بین رفته‌اند یا در حال نابودی هستند. رسانه‌ها هم خیلی از اولین‌ها را مورد توجه قرار نمی‌‌دهند. اولین‌هایی در ذهن مردم ماندگار می‌شوند كه بارگذاری آنها ادامه داشته باشد و مردم از آنها استفاده كنند. تونل كندوان هرچند 82 ساله شده، اما هنوز مردم از آن استفاده میكنند. هنوز آزاد‌راه تهران -شمال، نتوانسته جایگزین آن شود؛ حتی تونل شش كیلومتری كه با پیشرفته‌ترین تجهیزات ساخته شده. تونل كندوان هر چند سالمند است، اما هیچ‌كس به بازنشستگی آن فكر نمی‌كند...
و زیبایی جاده چالوس هم سن بازنشستگی تونل كندوان را بالاتر برده.
این را باید به حساب دانش و بالا رفتن شعور اجتماعی مردم گذاشت. این‌كه قدر یك پروژه دست‌ساز را بدانند و به این نكته پی ببرند كه این تونل در زمانی ساخته شده كه ماشین‌های راهسازی و تونل‌سازی پیشرفته وارد پروژه‌های عمرانی نشده بود. در این شرایط جنبه تاریخی تونل اهمیت پیدا می‌كند و این كه تونلی ساخته شده، اما محیط‌زیست را از بین نبرده. از طرفی با ساخت این تونل ارتباط دو اقلیم و فرهنگ برقرار شد و باعث اتفاقات مهم سیاسی و اجتماعی و اقتصادی بین مازندران و تهران شد. تونل كندوان راه رسیدن به پایتخت را كوتاه و همیشگی كرد و باعث تغییراتی شد كه توسعه ایران را در پی داشت. این كه رسانه‌ها درباره تونل كندوان می‌نویسند و توجه مردم را به این تونل و تغییراتی كه به‌وجود آورد جلب میكنند هم یكی از شگفتی‌های تونل كندوان است.
تونل كندوان یكی از زنده‌ترین تونلهای ایران است، هنوز هم از گوشه و كنار این تونل آب می‌ریزد و چه خوب كه بازسازی‌اش نكرده‌اند كه این زیبایی‌ها را از آن بگیرند.
تكنولوژی تونل‌سازی و تعریض تونل بسیار ساده و روان شده است. در یك‌سال شاید بتوان بیشتر از ده كیلومتر در مسیرهای صعب‌العبور تونل ساخت یا تونلهای قدیمی از تعریض و بازسازی كرد، اما تونل كندوان باید به همین شكل محافظت شود. تونل كندوان روی گسل خطرناك ساخته شده و در زلزله رودبار هم تونل آسیب‌دید و كشته گرفت. می‌توان این تونل را با تزریق بتون به تونلی بی‌جان تبدیل كرد، اما زیبایی و قدمت تونل كندوان در همین زنده بودن آن است. این كه وقتی از داخل آن عبور می‌كنی همه اقلیم و فضای طبیعی البرز را حس می‌كنی. در زمان ساخت تونل روزانه حدود 200 لیتر آب از چشمه‌های اطراف تونل به داخل آن سرازیر می‌شد. یعنی جنبه‌های طبیعی تونل خیلی قوی‌تر و زیباتر از جنبه‌های مهندسی آن است. تونل‌هایی كه امروزه ساخته می‌شوند، همه زیبایی‌های طبیعی را از بین می‌برند تا یك تونل زیبا و سیمانی بسازند. همه اینها ما را به این نتیجه می‌رساند كه اگر قرار است در دل كوه‌ها تونلی ساخته شود، اقلیم، طبیعت و جغرافیا هم در نظر گرفته شود و درست مثل تونل كندوان زمانی كه از تونلی در هر مكانی عبور می‌كنی، طبیعت و اقلیم آن را هم حس كنی. این را هم بگویم تونلهای امروزی نه تنها جان ندارند كه باعث نابودی اقلیم طبیعی آن منطقه هم
می‌شوند.
با همه اینها كه گفتید، آیا دغدغه این كه تونل كندوان به عنوان میراث فرهنگی حفظ شود، وجود دارد؟
حتما وجود دارد و مسؤولان فرهنگی و میراث فرهنگی درصددند هستند كه این تونل به عنوان میراث ملی ثبت شود، اما به نظرم چیزی كه این دغدغه را بیشتر كرده و مسؤولان را نسبت به قضیه حساس‌تر می‌كند، رسانه‌ها هستند. این كه تونل كندوان نباید قاطی سیاست شده و به عنوان یكی از اولین‌ها، زیباترین‌ها و دوست‌داشتنی‌ترین پدیده‌های ایرانی باید حفظ شود. تونل كندوان را نباید به نحوی بازسازی یا تعریض كرد كه ماهیت طبیعی و دست‌ساز بودن آن از بین برود. به نظرم اگر آزاد‌راه شمال به طور كامل به بهره‌برداری برسد، اگر برای عبور از تونل آن در ابتدا مردم صف بكشند باز هم نگاه مردم به سمت جاده چالوس و تونل كندوان است، چون این مسیر جان دارد و جان مسافران را تازه می‌كند.
ضمیمه نوجوانه
تیتر خبرها
