چطور از فرزندانمان در برابر آسیبهای شبكههای اجتماعی محافظت كنیم؟
هر والد یك ابرقهرمان
كتاب «مادر و خاطرات پنجاه سال زندگی در ایران» روایت مادری كردن مادر خانم توران میرهادی در ابتدای سالهای 1300 است. در جایی از داستان، مادر رسالتی برای خود تعریف میكند: زنده نگاه داشتن بچهها. در آن سالها و شرایط بهداشتی و اقتصادی یكی از بزرگترین چالشهای والدین، از دست رفتن فرزندان به علت بیماری، گرسنگی و حوادث كوچك و بزرگی مثل خفهشدن در حوض یا افتادن از درخت بود. مادر داستان پس از بررسی شرایط برای خود در فهرست اولویتهای مادرانهاش یك اولویت انتخاب میكند و مسیری را در رسیدن به آن برای خود و فرزندانش در نظر میگیرد. در طول عمر بشر، والدین همواره رسالتی جدی برای محافظت از فرزندانشان داشتهاند. شاید روزهایی برسد كه والدین سال 1399(2020) به این فكر كنند كه جنگیدن با شیر و پلنگ آسانتر از حفظ كردن فرزندانشان از هجمههایی است كه در این دنیای مدرن آنها را نشانه رفتهاست. ماههای اخیر بیش از هر زمانی به دلیل قرنطینه و تعطیلی مدارس و شرایط آنلاین آموزشی، نوجوانان امكان استفاده از اینترنت را داشتند. پیش از این نیز طی تحقیقاتی در سال 2018 در مركز تحقیقات پیو(Pew Research Center) نتایجی در زمینه میزان استفاده نوجوانان از اینترنت منتشر شد كه نشان میداد حدود 45 درصد نوجوانان بین 13 تا 17 سال به طورمداوم آنلاین بودند و حدود 97 درصد از یك شبكه اجتماعی استفاده میكردند، اما این روزها با ظهور شبكههای اجتماعی جدید با كاربران نزدیك به صد درصدی نوجوان در شبكههای اجتماعی، والدین با تغییرات و مشكلات هر روزهای مواجه هستند.
زهرا صالحینیا خبرنگار
نوجوانی سن شكلگیری هویت است، نوجوانان در گام بعدی پس از خانواده، در جامعه دوستان در پی ساختن هویت برای خود هستند، با پیشرفت شبكههای اجتماعی و هرچه كمرنگشدن مرزهای جغرافیایی و فرهنگی این جامعه دوستان گستردهتر و متنوعتر میشود، این تنوع و گستردگی دامنه وسیعی از ارزشهای اخلاقی، قوانین و شرایط را شامل میشود و نوجوان با دنیای متنوعی از ارزشها و قوانین مواجه میشود. در این شرایط هرچه ارزشهای اصیل درون خانواده در بستری آرام و سرشار از مهر طی سالها به نوجوان منتقل شدهباشد، نوجوان در مقابل ارزشهای خارج از خانواده محكمتر و با معیارهایی قویتر ظاهر میشود. والدین اگر اصول و قوانین درست و ارزشمند خود را داشتهباشند و آنها را به صورت واقعی زندگی كنند، میتوانند مطمئن باشند فرزندشان هم این اصول را به صورت عملی آموزش دیدهاست.
توفان احساسات
در خانواده اگر درباره احساسات اصیلی چون مهر و عشق گفتوگو شده باشد، فرزندتان هر احساسی را كه در او برانگیخته شود یا شاهد آن باشد، عشق برداشت نمیكند. نوجوانی و دوران بلوغ زمان شروع احساسات جنسی و تمایلات نسبت به جنس مخالف است، شرایط آزاد شبكههای اجتماعی باعث میشود كه نوجوانان ساده و بدون مرز باشد، این تمایل و علاقه اجتنابناپذیر است. اما اگر از سمت والدین این پذیرش وجود داشتهباشد كه نوجوان در اصل علاقه به ایجاد رابطه و كشف جنس مخالف دارد، میتواند برای این شرایط جدید و پیچیده برنامهریزی كند و در سپری كردن این دوره او راهنمای فرزندش باشد.
مهارت انتخاب
یكی از مهمترین مهارتهایی كه والدین میتوانند در فرزند خود پرورش دهند تا در شرایط مواجهه با ارزشهای خارج از خانواده انتخابی شایستهتر داشتهباشد، آموزش نحوه صحیح تصمیمگیری با در نظر گرفتن مزایا و معایب یك تصمیم و بررسی نتایج آن است. تمرینهای تصمیمگیری و انتخاب از سنین پایین كودكی و از بررسی تصمیمات كوچك و نتایج آن مانند انتخاب بازی، انتخاب لیوان شیر و بسیاری دیگر از انتخابهای كوچك اما تاثیرگذار در درك قدرت تصمیم در كودك شروع میشود. در واقع اگر از كودكی، فرزندتان بداند در مسیر زندگی خود همواره با انتخاب و تصمیماتی مواجه است كه تبعاتی برایش دارد و خود مسؤول این تبعات است، در مقابل شرایط جدید، پیشنهادهای خارج از خانواده و خطراتی كه پیشرو دارد، میتواند انتخابی شایستهتر داشتهباشد؛ چرا كه شما در هر لحظه كنار او نیستید و نمیتوانید تضمین كنید كه همواره مراقب روح و جسم او باشید.
مسؤولیت
راهنمایی نوجوان به سمت استفاده مسؤولانه از شبكه اجتماعی باعث میشود به جای استفاده صرف از شبكه اجتماعی برای تفریح، رسالتی نیز برای خود قائل باشد. نوجوانی سن آرمانگرایی است. میتوانید با فرزندتان در یكی از زمینههای محیطزیست، خیریه، آموزش، ترویج علم و مذهب فعالیت جدی را آغاز كنید و در او این انگیزه را فعال كنید كه دانش و دغدغه خود را با دیگران به اشتراك بگذارد. سن نوجوانی و علاقه به دیدهشدن را نیز میتوانید از این طریق در مسیر درستی راهبری كنید.
برنامهریزی
یكی از اصلیترین معضلات شبكههای اجتماعی، مختل كردن روند خواب و برنامه غذایی و فعالیتهای جسمی نوجوانان است كه در روحیه و شرایط خاص جسمی آنها در زمان بلوغ تاثیر چشمگیری دارد. در یك توافق دوجانبه، برنامهای برای استفاده از اینترنت و شبكههای اجتماعی خانواده تنظیم كنید و میتوانید محلی را در خانه بهعنوان پاركینگ تبلت و تلفنهمراه در نظر بگیرید.
قلدری
Bullying یا قلدری یكی از رفتارهای آسیبزننده و شایع میان نوجوانان همسن است كه ممكن است در شرایط حاد به آسیبهای روحی شدید و طولانی یا خودكشی در نوجوانان منجر شود. قلدری یا بولی كردن شامل لیست طولانی از تمسخر ظاهر، خانواده، عقاید، شرایط مالی و همچنین توهین، ایجاد شایعات، تجاوز جنسی كلامی و جسمی و فشارهای جامعه همسالان است. اولین قدم برای محافظت از فرزندتان در مقابل قلدری جامعه همسالان این است كه فرزند شما بداند آغوش امنی برای پناه آوردن و گفتن از شرایط سخت روحی و جسمیاش همواره فراهم است. فرزندتان باید بداند میتواند بدون سرزنش و قضاوت شدن از سمت شما از تجربیاتش بگوید و در كنار شما زخمهایش را درمان كند. پس از این مرحله و با دیدن امنیت و آرامش، شما میتوانید در پی احیای روحی و جسمی او باشید و در شرایط مناسب در مسیر همراهی و همدلی با او، راه بهتری را انتخاب كنید.
نوجوانان در فضاهای مجازی كه همراه جامعه همسالان خود هستند در بسیاری از موارد تحتقلدریهایی در مورد ظاهر خود قرار میگیرند، اعتماد به نفس نسبت به ظاهر در سنین بلوغ و نوجوانی در پایینترین حد خود قرار دارد و این مدل از تحقیرها باعث میشود اعتماد به نفس و عزتنفس فرزندتان دچار خدشه شود و ممكن است برای جلب توجه و پركردن این خلأ وارد رابطه پر خطری شود یا تصمیماتی برای جلبتوجه دیگران بگیرد؛ مانند كشیدن سیگار یا نمایشبرهنگی.
ممكن است نوجوان شما در دستهای باشد كه در حال قلدری كردن است. این مدل رفتاری نیز برای فرزندتان خطراتی در پی دارد و لزوما نشان از قوی بودن او نیست. در این شرایط درباره ارزشهای صحیح اخلاقی با او گفتوگو كنید. نوجوان خود را از انتشار شایعات، زورگویی یا آسیب رساندن به شهرت شخصی (از طریق آنلاین یا موارد دیگر) منع كنید و تبعات این رفتارها را به همراه او بررسی كنید. در شرایط حساس روحی این دوره، پررنگ كردن و بیان توانمندیهای فرزندتان، گرامیداشت آنها و همچنین ابراز محبت به نوجوان نه فقط در زمانهای خاص، بلكه در شرایط متفاوت ظاهری و زمانی میتواند قلب و روح او را مالامال از عشق و اعتماد كند.