تیرباران یک نمونه موفق بود
مازیار معاونی منتقد
سینمای ترور رابطه تنگاتنگی با موضوعات سیاسی دارد. در جهان و نیز در ایران کمتر میتوان فیلمی یافت که ترور از دستمایههای اصلی آن باشد، اما با سیاست و تقابل گروههای سیاسی با حکومتها و مردان سیاست ارتباط نداشتهباشد.
قبل از انقلاب با توجه به حاکمیت بلامنازع فیلمفارسی بر سینمای ایران و بعدها ایجاد موج نو، نمونه شاخصی از فیلم ترور به ذهن من نمیرسد. حتی فیلمهایی که به طور مستقیم به سیاست پرداختهباشد، هم زیاد نبوده مگر آثار معدودی مانند فیلمهای مسعود کیمیایی یا فیلمهایی چون «دام نامرئی» که سال 1357 توسط ساواک ساخته شده و داستان یک سپهبد ارتش به نام احمد مقربی را روایت میکند.
بحران سالهای اول انقلاب و درگیریهای شدیدی که مخصوصا بین گروهک منافقین و نظام جمهوری اسلامی اتفاق میافتد، مهمترین و پرتعدادترین فیلمهای ترور در سینمای ایران را رقم زدهاند. بهخصوص از زمانی که این سازمان وارد مبارزات مسلحانه میشود و ترور شخصیتهای نظام اتفاق میافتد، دستمایهای در اختیار فیلمسازان ایرانی قرار میگیرد که از همان سالها تا حالا که دهه 90 را سپری میکنیم، بر اساس اقتضائاتی اثری در دسته سینمای ترور ساخته شود.
شاید بتوان از جمله فیلمهای مرتبط با ترور، آثاری را پیدا کرد که به درگیری حکومت و گروهک منافقین ارتباط نداشتهباشد اما به طور کلی تمرکز سینمای ترور ایران بهویژه در چهار دهه گذشته بر تقابل منافقین با حکومت بودهاست. اولین فیلمی که از این دسته به خاطر دارم، فیلم «پرچمدار» تولید نیمه دهه 60 است که شهریار بحرانی آن را کارگردانی کرده؛ کارگردانی که از فیلمسازان جریان حوزه است و بیشتر از هر چیز با فیلم حمله به اچ3 شناخته میشود. پرچمدار، حمله به یکی از فرماندهان سپاه را روایت میکند اما به ترتیبی دراماتیزه شده که مابهازای واقعی شخصیت فرمانده را معرفی نمیکرد.
مهمترین و شاخصترین فیلم ترور سینمای بعد از انقلاب، اثری است به نام «تیرباران» به کارگردانی علی اصغر شادروان که مجید مجیدی در این فیلم نقش سیدعلی اندرزگو را ایفا کردهبود. این فیلم محصول سال 1365 است و به مبارزات هیات مؤتلفه اسلامی و سازمان فدائیان اسلام با رژیم پهلوی میپرداخت.
معتقدم این فیلم بیش از هر فیلم دیگری در سینمای ایران مبتنی بر مقوله ترور بود، چون داستان و سنگ بنای اصلی فیلم ترور ابوالحسن منصور، نخستوزیر ایران در سال 1342 و زندگی و مبارزات و شهادت سید علیاندرزگو است.
«تیرباران» اثری خوشساخت و به لحاظ سینمایی ارزشمند است؛ ضمن اینکه هم مقطع مهمی از تاریخ ایران را نمایش میدهد و اثری قابل اعتنا در سینمای سیاسی و سینمای تاریخی محسوب میشود.
بعد از این نمونهها نیز بیشترین آثار مرتبط با سینمای ترور تا هماکنون مربوط است به فعالیتهای مسلحانه منافقین در ایران که هم بهترین فیلمهای سینمای ایران را شکل دادهاند و هم پرتعدادترین آثار در مقوله سینمای ترور را.