كتاب‌هایی كه كمك می‌كنند شما با نوشتن و احیانا نویسنده شدن واقعی‌تر برخورد كنید
هركس داستان خودش
نوشتن و به‌طور خاص داستان‌نوشتن همیشه برای عده‌ای امری جذاب و وسوسه‌كننده است. اگر از حق نگذریم وسوسه‌كننده و جذاب است و تصور این‌كه یك اثر مكتوب در دست داشته باشیم كه خودمان آن را به وجود آورده باشیم موقعیت متفاوتی درست می‌كند كه شاید هركسی یك بار وسوسه شود بخواهد آن را تجربه كند. برای همین برخی سعی می‌كنند از طرق مختلف به این نقطه و امكان برسند. شاید راحت‌ترین راه كپی كردن و از روی دست دیگران نوشتن باشد كه البته شاید اثر مكتوبی در دستان ما قرار دهد، ولی خودمان نقش زیادی در خلق آن نداشته‌ایم و بیشتر در حكم یك دستگاه كپی انسانی ظاهر شده‌ایم و نه بیشتر! اما استفاده كردن از تجربیات دیگران در كنار بهره بردن از راهنمایی یك فرد مطلع و مسلط به این حوزه شاید مسیر را برای یك طالب نوشتن و نویسنده شدن هموارتر كند. هرچند كه حتما نكاتی مانند تجربه داشتن و داشتن معلم به عنوان راهنما و... از نكات كلیدی در امر نوشتن است و متن كسی كه تجربه زیسته در جهان پیرامون خود دارد با كسی كه تجربه‌ای از زیستن در جهان ندارد تفاوت بسیاری دارد؛ نشان می‌دهد نمی‌توان به مقوله تجربه زیسته شخصی بی‌تفاوت بود. خواندن یكی از راه‌های تجربه كردن و اندوختن تجربیات گوناگون دیگران است كه شاید بسیاری به آن جدی نگاه نمی‌كنند. به عبارتی چه بسیار نوقلم‌هایی كه فكر می‌كنند همین كه ایده و موضوعی در ذهن داشته باشند، می‌توانند دست به قلم شوند و بنویسند و البته نشدنی هم نیست ولی نباید فراموش كرد كه خواندن به‌عنوان بخشی از اندوخته تجارب ما، چه در كسب فنون و مهارت‌های نویسندگی و چه در نوع نگاه ما اثر بسیاری دارد و نمی‌توان گفت «من نیازی به خواندن ندارم و می‌خواهم داستان خودم را بنویسم»، بی‌شك هركسی باید داستان خودش را بنویسد ولی فرق است میان كسی كه از تجربیات دیگران بهره می‌برد و كسی كه هیچ بهره‌ای از تجربه دیگران نمی‌برد و با اثر خام در برابر مخاطبان خود ظاهر می‌شود. از این رو نباید مقوله خواندن را یكسره رها كرد و به آن توجهی نداشت. در این شماره می‌خواهیم درباره داستان‌نویسی و نویسنده شدن حرف بزنیم و سراغ یك بسته پیشنهادی با این موضوع رفتیم كه اگر خواستید روزی سراغ نوشتن بروید بتوانید از آنها كمك بگیرید. البته به تعداد آدم‌های روی زمین از این دسته‌بندی‌ها و پیشنهادها وجود دارد، ولی این بسته را می‌توان گفت بسته پیشنهادی قفسه كتاب جام‌جم است كه می‌توانید از آنها استفاده كنید و به مرور با كتب دیگر كه در اینجا نامی از آنها نبردیم هم آشنا شوید و بر تجربه خود اضافه كنید. اگر از خواندن داستان‌ها و رمان‌های ادبیات جهان و ایران صرف‌نظر كنیم و در این بسته نامی از آنها نبریم كه خواندن آنها پیش فرض ثابتی برای حركت در این وادی است در ادامه می‌خواهیم كتاب‌هایی كه شاید بتواند ذهن و زبان شما را قلقلك بدهد، معرفی كنیم؛ كتاب‌هایی كه نه می‌توان گفت بدون آنها راه به جایی نمی‌برید و نه با آنها موفقیت صد‌درصد و تضمینی است، بلكه بیشتر یك گزینه برای ورود به این وادی است.
یونس فردوس روزنامه‌نگار
همواره خواندن تاریخ را باید جدی بگیرید. نمی‌توانید بدون این‌كه تاریخ بخوانید در یك موضوع حرف زیادی برای گفتن داشته باشید. در حوزه داستان و نویسندگی هم لازم است یك پیشینه ولو سطحی و در حد اسامی در ذهن‌تان داشته باشید چون بالاخره قرار است در دسته نویسنده‌ها قرار بگیرید و خوب نیست مثلا اطلاع زیادی از نام‌ها و اتفاقاتی كه در جهان داستان افتاده نداشته باشید. خواندن تاریخچه اتفاقاتی كه در مسیر داستان‌نویسان افتاده هم جذاب است و هم میتواند به شما كمك كند تا بهتر متوجه شوید كه چه سختی‌هایی پیش پای یك نویسنده و به طور كلی اهل تفكر وجود دارد. برای همین خواندن تاریخ داستان‌نویسی و داستان‌نویسان به‌خصوص ایرانی‌ها را جدی بگیرید. در واقع بهتر است همزمان كه به نویسنده‌های بزرگ جهان نگاه می‌كنید از نویسنده‌های وطنی هم غافل نشوید و تاریخچه و سیر تكامل داستان فارسی را هم دنبال كنید.
«صدسال داستان‌نویسی ایران» برای این موضوع گزینه خوبی است. از ابتدا یعنی از همان اولین داستان‌هایی كه به صورت كپی یا ترجمه‌های دستكاری شده به اسم داستان فارسی نوشته شده تا همین اواخر را مرور كرده و جلو آمده است. حسن میرعابدینی، نویسنده این كتاب دست خواننده خود را گرفته و از پیچ و خم‌های تاریخ ادبیات صد سال اخیر گذرانده تا هم او را با این نهال صد ساله كه خیلی هم عمر ندارد آشنا كند و هم نشان دهد كه اگر امروز از داستان فارسی حرف می‌زنیم چه مسیری را طی كرده است.
تكنیك با چاشنی تاریخ
بالاتر گفتیم كه نمی‌توان در موضوعی كار كرد و تاریخ آن رشته و موضوع را ندانست. حالا در اینجا می‌خواهیم یادآوری كنیم حتی در به كار بردن تكنیك‌ها و شاید اگر بخواهیم مقداری علمی به ماجرا نگاه كنیم، بگوییم فرمول‌ها، نمی‌توان از تاریخ غافل شد، چرا كه تكنیك‌ها و سبك‌ها متاثر از تاریخ و زمان هستند و هركدام بیانگر رویكرد ادبی دوره‌ای هستند و حتی می‌توان فهمید جوامع به چه نوع ادبیاتی علاقه و گرایش داشته‌اند.
كتاب «داستان كوتاه در ایران» كه در واقع باید گفت مجموعه كتاب داستان كوتاه در ایران است و از سه جلد تشكیل شده بر همین مبنا نوشته شده است. حسین پاینده در این كتاب‌ها با نگاه تاریخی داستان كوتاه را بررسی كرده و ویژگی‌های آنها را برشمرده و مطرح كرده است. در جلد اول داستان‌های رئالیستی و ناتورالیستی، در جلد دوم داستان‌های مدرن و در جلد سوم این مجموعه داستان‌های پسامدرن را تجزیه و تحلیل كرده و نشان می‌دهد اگر كسی می‌خواهد داستان كوتاه رئال بنویسد باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد و خاستگاه این داستان و زمانه آن كی و كجا بوده است. او حتی نمونه‌های موفق هر گونه را نیز در كتابش آورده و جزئیاتی كه حرفش را زده در داستان نشان می‌دهد.
بفرمایید نوشابه انرژی‌زا!
هركسی در هر مسیری كه وارد می‌شود نیاز به مشوق و انگیزه دارد. اصلا بیایید همین الان خواندن ادامه این گزارش را رها كنید و نوشتن آن چه در ذهن دارید را آغاز كنید. اندكی كه پیش می‌روید احساس می‌كنید قلم‌تان روی كاغذ خوب حركت نمی‌كند یا انگشت‌هایتان نیروی كافی برای نوشتن و تایپ كردن ندارند. این ربطی به انگشتان و قلم و كاغذ و صفحه نمایشگر ندارد. بلكه شما انگیزه‌تان را از دست داده‌اید.
برای این موضوع به نظر بد نیست كتاب‌هایی مانند «بیست و هشت اشتباه نویسندگان» را به شما پیشنهاد كنیم. نویسنده خود از تجربیات و اندوخته‌هایش طی سال‌ها نوشتن حرف زده و هر فصل از آن میتواند مانند یك نوشابه انرژی‌زا شما را سرحال بیاورد تا دوباره بنویسید و از نوشتن خسته نشوید. نكاتی كه در رسیدن به نقطه آخر داستان و نوشتن به دردتان می‌خورد و كار را برایتان دلچسب‌تر می‌كند.
این كتاب در فصل‌های كوتاهش از اشتباهاتی كه حتی نویسنده‌های مهم انجام می‌دهند حرف می‌زند و یك نویسنده تازه‌كار و علاقه‌مند به نوشتن را از انجام آنها برحذر می‌دارد نویسنده تلاش می‌كند شما را روی نوشتن متمركز و از حواشی دور كند تا زودتر به نتیجه‌ای كه در ذهن دارید برسید.
گام‌به‌گام تا نویسنده شدن
برای بچه‌هایی كه در سال‌های ابتدایی تا میانی دهه 70 و حتی شاید بعدتر تحصیل می‌كردند عبارت «گام‌به‌گام» یادآوری كتب كمك آموزشی بود كه از سوی معلم معرفی می‌شد تا دانش‌آموز با تهیه آنها در مسیر پیشرفت تحصیلی موفق شود! حالا اگر شما هم دنبال رسیدن به موفقیت هستید مجموعه 10 جلدی «گام‌به‌گام تا داستان‌نویسی حرفه‌ای» میتواند گزینه خوبی باشد تا شما را با تكنیك‌ها و اشتباهات رایج میان نویسندگان و... آشنا كند و در مسیری كه برای خودتان ترسیم كرده‌اید پیش ببرد. این مجموعه كتاب كه نویسنده‌ها و مترجمان مختلفی دارد تلاش می‌كند با رویكرد تجربی هنرجو را با واقعیت‌ها روبه‌رو و او را در رسیدن به هدفش یاری كند.
منصرف شوید
احتمالا با رمان «بار هستی» میلان كوندرا آشنا هستید. این نویسنده از آن دست نویسنده‌هایی است كه آثارش هم پرفروش می‌شود و هم به سرعت جملاتش دست به دست می‌شود. او یك كتاب دارد كه اگر بخوانید بعید نیست تا حدودی زیادی از نوشتن و كتاب داشتن منصرف شوید. در واقع با معرفی این كتاب در این بسته می‌خواهم واقع‌بینی را نیز منتقل كنم. نگاهی كه كوندرا در این كتاب به رمان و جهان داستان دارد سبب می‌شود موضع واقع‌بینانه‌تری به نوشتن و نویسنده شدن داشته باشید. كوندرا در این كتاب ذهن خواننده‌اش را زیر تازیانه‌های كلماتش می‌برد و او را با حقیقتی به اسم رمان روبه‌رو می‌كند. هرچند كه نگاه او نیز متاثر از زمانه‌ای است كه او در آن زیسته، ولی به هر صورت بد نیست «هنر رمان» كوندرا را در برنامه خود قرار دهید تا ببینید چه نگاه‌هایی در جهان به رمان و ادبیات وجود دارد و شاید از آن نظرگاه از رمان منتشر كردن پشیمان شوید. در این كتاب كوندرا تلاش می‌كند در چند مقاله نظرش را درباره رمان، قالب هنری رایج قرن بیستم، مطرح كند و از آن حرف بزند. این كتاب میتواند افق‌های تازه‌ای مقابل چشم‌های شما باز كند تا با دید بهتری به این مقوله نگاه كنید.
عناصر تشكیل‌دهنده داستان
اگر در خاطرتان باشد در سال‌هایی كه پشت میز و نیمكت‌های مدرسه می‌نشستیم در درس علوم تجربی و بعدا در درس شیمی دبیرستان درباره عناصر تشكیل‌دهنده یك تركیب حرف می‌زدند. داستان‌ها هم عناصر تشكیل‌دهنده‌ای دارند كه از روی آنها می‌توان پی برد كه یك اثر تبدیل به داستان شده یا خیر! شناخت این عناصر و به كار بردن آنها میتواند ما را در رسیدن به آرزویمان كه همان داشتن یك اثر چاپ شده است، یاری دهد. نمی‌توان داستان نوشت و به عناصر تشكیل‌دهنده آن توجهی نكرد. مثل این‌كه یك آشپز بخواهد یك غذایی آماده كند، ولی از نحوه تركیب كردن و میزان هركدام از مواد تشكیل دهنده اطلاعی نداشته باشد. نتیجه آشپزی او چیزی است كه احتمالا كسی به آن غذا نمی‌گوید! داستان‌نویس هم اگر به عناصر تشكیل‌دهنده اثرش واقف نباشد و نداند از هركدام چه اندازه باید استفاده كند احتمالا آشی كه می‌پزد یا شور می‌شود یا بی‌نمك!
كتاب «عناصر داستان» از آن كتاب‌هایی است كه میتواند به عنوان یك اثر راهنما در این موضوع دست فرد تازه‌كار را بگیرد و او را با این عناصر آشنا كند. این كتاب از آن كتاب‌هایی است كه میتواند شما را با این عناصر آشنا كند، ولی این‌كه چگونه و كجا باید از آنها استفاده كنید نیاز به یك معلم و راهنما دارد و این‌طور نیست كه با خواندن چند كتاب حس كنیم نویسنده‌ایم و از منتقد منصف و راهنمای مشفق بی‌نیازیم!
«درس‌هایی درباره داستان‌نویسی» كتاب دیگری است كه در این حوزه بارها به كمك افراد آمده و حتی نویسنده‌هایی كه كتاب منتشر شده دارند هم از این كتاب یاد كرده‌اند و به آن ارجاع داده‌اند. این كتاب را مرحوم محسن سلیمانی ترجمه كرده و از كتب پركاربرد در این حوزه محسوب می‌شود.
شاید باید دو یا حتی چند كتاب دیگر هم در این حوزه به شما معرفی كنیم كه به عنوان كتاب‌های كمكی به آنها نیز مراجعه كنید. «رمان به روایت رمان‌نویسان» یكی از كتاب‌های مهمی است كه حتما به دردتان خواهد خورد ولی با این نكته كه باید حتما آثار بسیاری از ادبیات جهان خوانده باشید چرا كه مؤلف این كتاب از آثار مهم ادبیات جهان مواردی را معرفی كرده و درباره‌شان حرف زده است؛ دیدید بدون خواندن ادبیات جهان نمی‌توان این راه پرسنگلاخ را طی كرد و بهتر است حوصله كنیم تا نتیجه مطلوبی به دست بیاوریم.
كتاب دیگری كه باید در كنار آثار بالا قرار داد و در آن ما شاهد تجربیات نویسنده‌های ایران و جهان از نوشتن هستیم اثری است با عنوان «زیر و بم داستان» كه مرحوم حسین حداد آن را گردآوری كرده و اثر مهم و بزرگی محسوب می‌شود. در این كتاب نویسنده‌های گوناگون تجارب خود از به كار بستن عناصر و راه و رسم‌های نوشتن را بیان كرده‌اند و آنها را در اختیار مخاطب علاقه‌مند به این موضوع گذاشته‌اند.
اگر نویسنده تازه كارید با این كتاب می‌توانید با فوت و فن‌ها آشنا شوید و اگر نویسنده حرفه‌ای محسوب می‌شوید بهتر است درباره این كتاب و نقشی كه برایتان دارد حرفی نزنیم. «هنر داستان‌نویسی» كه دیوید لاج از مطرح‌ترین منتقدان و نظریه‌پردازان رمان آن را نوشته یك اثر مهم در این زمینه محسوب می‌شود كه نمی‌توان به سادگی از كنارش رد شد. البته همان نكته‌ای كه درباره دو كتاب قبلی گفته شد درباره این كتاب هم مطرح است و آن هم آشنایی با آثار ادبیات جهان است!
