در این گزارش انواع سفر و سفرنامهها را با هم مرور كردهایم
طعم ماندگار سفر با سفرنامهنویسی
حالا كه جولان كرونا امكان سفر آرام و بیدغدغه را از ما گرفته و اصلا بهتر است برای كمك به قطع زنجیره این ویروس منحوس، مدتی قید سفر را بزنیم، بد نیست به جایگزینهای سفر فكر كنیم، یعنی به هرچیزی كه میتواند مثل سفر حالمان را خوب كند. جدای از حال خوب، حالا كه از سفر محرومیم و اغلب در قرنطینه و خانهنشین بوده و فرصت به اندازه كافی داریم، بهترین زمان برای آموختن است؛ آموختن هر دانشی كه به نوعی به سفر مربوط میشود و میتواند به سفری دلچسب، جذاب، همراه با دانش و آگاهی و مفید به حال خودمان و جامعه مقصد منجر شود. یكی از این آموزهها به دوره پس از سفر برمیگردد، یعنی زمانی كه از سفر بازگشته ایم و خاطرات آن برای همیشه برایمان به یادگار مانده و هر از چند گاه لبخندزنان در ذهنمان مرورشان میكنیم و تا فرصت و مجالی رخ دهد، برای دوستان و اطرافیان تعریفش میكنیم. به این تعریفها سفرنامه میگوییم. شاید بگویید سفرنامه از نامش پیداست كه نوعی نامه است و نگاشتنی، اما ما در اینجا میخواهیم همین موضوع را با هم مرور كنیم كه اصلا سفرنامهنویسی به چه معناست و چه گونههایی دارد و چرا فكر كردن به آن و یادگیریاش به عنوان یك اتفاق فردی از یك سو و پرداختن به یكی از بخشهای مهم صنعت گردشگری از دیگر سو میتواند مهم باشد.
بیایید به این سوال جور دیگر پاسخ دهیم. به نظرتان ماركوپولو چرا سفرنامه خود را نوشت؟ ماركوپولو زمانی كه در اسارت بود خاطرات سفرهای خود را به همبندی خود گفت و او نیز علاوه بر لذت شنیدن، نوشتهها را به كتاب تبدیل كرد.
سفرنامه در واقع یكی از بهترین راهها برای مرور سفر و انتقال تجربیات خود به دیگران است. ما با نوشتن سفرنامه علاوه بر اینكه خودمان سفرهایمان را مرور میكنیم و با مرور آن لذت میبریم، دیگران را نیز در این لذت همراه میكنیم. علاوه بر این با همراه كردن دیگران با خاطراتمان، آنها را ترغیب میكنیم كه سراغ رویاهای خود بروند. و البته مهمتر از همه در سفرنامه از آیین و رسوم، فرهنگ، ساختار جامعه، اقتصاد و سیاست مقصد گردشگری میگوییم و همین گفتهها، افرادی را كه تجربه این سفرها را ندارند با دنیا و تنوع گسترده آن آشناتر میكند.
سفرنامههای برجای مانده از گذشتگان، نهتنها مرور خاطرات سفردوستان تاریخ بوده، بلكه روایت دلنشینی از تاریخ را نیز برای ما به همراه دارد. شاید كمتر كسی از خواندن كتابهای خشك تاریخی لذت ببرد، اما سفرنامهها یكی از بهترین و جذابترین راهها برای مرور تاریخ است. سفرنامه تاورنیه، شاردن، ماركوپولو و ناصرخسرو امروزه فقط یك سفرنامه نیستند، بلكه بخشی از تاریخ گذشته جهان به حساب میآیند كه در اغلب كتابهای تاریخی به آنها ارجاع داده میشود.
گذشته از انتقال روایتها و داستانهای زیبا و دلنشین از سفر و مرور تاریخ و ساختار فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، سفرنامه در دنیای امروز میتواند بخشی از اقتصاد صنعت درآمدزای گردشگری باشد، یعنی نوشتن یك سفرنامه خوب در قالب یك كتاب یا چارچوبهای تعریف شده دیگر و ارائه آن در بازار فروش میتواند به منبعی درآمدزا برای نویسنده
(گردشگر) تبدیل شود و بخشی از چرخه اقتصادی گردشگری را (هرچند اندك) بچرخاند.
اولین گام: چگونه بنویسیم؟
نوشتن سفرنامه آنقدرها كه فكر میكنیم سخت و پیچیده نیست. برای شروع بهتر است در ابتدا تا میتوانیم سفرنامه بخوانیم، البته اگر كرونا حوصله و انرژیتان را گرفته، قید این مرحله را هم بزنید و دست به قلم شوید. خاطرات و سفرهایتان را مرور كنید و برای شروع آماده باشید.
یك سفر و انواع سفرنامه
شاید فكر كنید همین كه گفتید سفرنامه دیگر تمام است، اما باید بدانید سفرنامه اگرچه دركل بیان خاطرات و روایت سفر است، اما انواع و قالبهای مختلفی دارد، كه هر كسی بر اساس سلیقه و نوع سفرش سبكی را انتخاب كرده و مینویسد. حالا بگذارید كمی راهنماییتان كنم تا سفرنامههایتان برای دوستداران سفرنامه، جذاب و خواندنی باشد. خب اگر اهل ایرانگردی هستید سفرنامههایتان احتمالا با سفرنامههایی كه مربوط به سفرهای خارج از ایران است، متفاوت است. سفرنامههای خارجی در هر نوع و سبكی جذاب است، زیرا تعداد افرادی كه به سفرهای خارجی به ویژه مقاصد دور دسترسی دارند، خیلی كم است (خیلی كم یعنی آمار دقیقی نداریم ولی شما باور كنید اغلب ما سفردوستان ایرانی دورتر از آسیا و اروپا نرفتهایم). همین تفاوت سفرها باعث میشود نوع سفرنامه و سبك نوشتن آن متفاوت باشد و نوشتن سفرنامههای ایرانگردی كمی سختتر باشد.
سفرهای ایرانگردی خود به دستههای مختلفی تقسیم میشود كه گفتن آن از حوصله این صفحه خارج است. اما فعلا همین كافی است كه بدانید محبوبترین سفرهایی كه در میان ایرانگردان میبینیم شامل طبیعتگردی، روستاگردی و شهرگردی میشود. حالا بگذریم كه ماجراجویی در میان این سفرها نقش پررنگی دارد. بیایید انواع سفرها و سفرنامههایی را كه میتوانیم درخصوص این سفرها بنویسیم با هم مرور كنیم.
جزئیات و جذابیتهای شهرگردی
از شهرگردی شروع میكنیم، رایج ترین سفری كه تقریبا همه ما تجربه آن را داریم. شهرگردی كه از نامش مشخص است، به سفرهایی گفته میشود كه در شهر میگذرد، مثل سفر به شیراز، اصفهان، مشهد و.... اگر اهل شهرگردی هستید مانند من، روایت روزها و حتی روزنوشت (روزانهنویسی) میتواند بسیار جذاب باشد. روزانهنویسی به نظر اغلب افراد، كار بیهوده و حوصلهسربری است، به ویژه شهرگردی در ایران، اما باید بگوییم این سبك نوشتن قدمت تاریخی دارد. البته نه به این دقت، اما اگر اغلب سفرنامههای برجای مانده از گذشته به صورت روزنویس است. یكی از سفرنامههایی كه میتواند در این سبك سفرنامهها قرار بگیرد، سفرنامه ادوارد اسكات وارینگ به ایران است. البته این سفرنامه خیلی مفصلتر از یك روزانهنویسی است، ولی بخشهای بسیاری از سفرنامه به صورت روزانهنویسی است. وارینگ در قسمتهای مختلفی از سفرنامهاش دقیقا به صورت روزانه و با تاریخ، اتفاقات و جزئیات سفر را شرح میدهد.
به طور مثال فرض كنید سفری به شیراز داشتید، باید از لحظه شروع سفر تمامی اتفاقات را با جزئیات بنویسید. مثلا روز اول ساعت 7 صبح از خواب بیدار شدید و بعد از خوردن صبحانه جذاب و هیجانانگیز هتل سراغ ماجراجویی در میان كوچهها و خیابانهای شهر رفتید. با اتوبوس شماره ۱۴۰ خط واحد، خودتان را به بازار وكیل رساندید. بازار وكیل كه برجای مانده از دوره زندیه است برای خرید سوغاتی شیراز جای محبوب و البته ارزانی است.كمی فراتر فكر كنید. اگر این سفرنامه را فردی در قرن ۲۳ بخواند، برایش جالب نخواهد بود كه زنی در قرن ۲۱ با اتوبوس خود را به جایی به اسم بازار میرساند كه از دیوارهای خشتیاش عكس بگیرد و سوغاتی بخرد.
روستاگردی كنید و داستان بنویسید
اگر عشق طبیعت و اهل روستاگردی (سفر به روستا) و طبیعتگردی (سفرهایی كه در طبیعت رخ میدهد مانند كوهنوردی، درهنوردی، رودخانهنوردی و... ) هستید، شاید روزانهنویسی بیش از حد كسالتبار و حوصلهسربر باشد. به ویژه اگر یك طبیعتگرد حرفهای باشید. اینجا درست جایی است كه میتوانید دست به داستانگویی بزنید و هر آنچه احساستان میگوید را بنویسید. مثلا میتوانید صدای زنگوله گوسفندان را با آلبومهای موسیقی برتر دنیا مقایسه كنید یا حتی ستارگان آسمان را به هر آنچه حستان میگوید تشبیه كنید.
روایت داستان ورای سفرهایتان نهتنها میتواند برای مخاطب سفردوست جذاب باشد، بلكه برای همه كتابخوانها جالب و خواندنی میشود. آنها سفرنامه شما را به عنوان یك داستان میخوانند. كتاب سفر به سرزمین آریاییها كه سفرنامه افغانستان امیر هاشمیمقدم را روایت میكند درست مانند یك رمان نوشته شده است. رمانی كه شخصیت اول داستان سفری به افغانستان داشته و اتفاقات متعددی در این سفر برایش رخ میدهد. البته در این سفر، شخصیت اول اطلاعات تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی مقصد را نیز برای ما بازگو میكنند. «خارك، دُر یتیم خلیج فارس» از جلال آلاحمد یكی دیگر از این نوع سفرنامههاست كه به نظر میرسد جلال، داستان مردی را برای ما روایت میكند كه قدم در جزیره ناشناخته گذاشته است.
تماشاییهای مصور
باید واقعبین باشیم. برخی سفردوستان اهل نوشتن نیستند، اما اغلب اینها همان افرادی هستند كه سفرهایشان را با عكسهای بیشمار ثبت میكنند. سفرنامههای تصویری جزو محبوبترین سفرنامههای این روزهاست. سفرنامههایی كه میتواند برای هر نوع سفری نوشته شود، تنها باید كمی خلاق باشیم تا عكسهایمان را با سناریوی مشخصی در كنار هم قرار دهیم. داشتن سناریو در این نوع سفرنامهها از هر نوع سفرنامهای مهمتر است، زیرا اینجا تصاویر هستند كه با مخاطب حرف میزنند. شاید بهترین نمونه این نوع سفرنامهها در ایران، سفرنامههای منصور ضابطیان باشد. سفرنامههای مصوری كه با عكسهای خوش آب و رنگ برای ما داستانهای دیدنی تعریف میكنند. البته سفرنامههایی كه در اینستاگرام توسط سفردوستان از سفرهایشان روایت میشود هم در این دسته
قرار میگیرد. برای نوشتن این سفرنامهها تنها باید از سفرهایتان عكس داشته باشید و با كمی خلاقیت شروع به روایت سفر با تصاویر كنید.
سفرنامههایی برای گوشهای شنوا
شاید به نظرتان خیلی عجیب باشد اما باید بدانید امروزه یك نوع سفرنامه به نام سفرنامههای صوتی نیز وارد بخش سفرنامهها شده است. البته این نوع سفرنامهها از زمان رادیو وجود داشت، اما با ركود این رسانه جذاب، مدتی فراموش شد. حالا اما دوباره سفرنامههای صوتی در پوشهای به نام پادكست راه خود را از سر گرفته است. سفردوستانی كه نه حوصله نوشتن دارند و نه عكاس ماهری هستند، سفرهایشان را با بیانی شیوا و جذاب برای مخاطب تعریف میكنند، درست مانند قصههای شب در رادیو ملی، یادتان هست؟
خیالی هم میتوانید سفرنامه بنویسید
بیایید قبول كنیم كه برخی افراد اهل سفر رفتن نیستند. به نظرتان چون اهل سفر نیستند، حق نوشتن سفرنامه ندارند. پاسخ واضح است: خیر. هر كسی میتواند سفرنامه بنویسید، اگر سفر رفتهاید كه چه بهتر، میتوانید سفرتان را توصیف كنید، اما اگر سفر نرفته یا خاطرات سفر را فراموش كردهاید سراغ تخیلاتتان بروید. برای نوشتن سفرنامههای تخیلی نیاز است كمی اهل خواندن و نوشتن باشید، چون مهمترین مهارت در این نوع سفرنامهها تخیل است. سفرنامههای ژول ورن را به یاد بیاورید.