درباره معضلی گریبانگیر به نام شایعه که در این روزها حسابی داغ شده است
در سیل شایعه غرق نشوید!
كلمه «شایعه» را شاید بتوان در لغات عامیانه تلفیقی از دروغ‌پراكنی، غلو و اغراق، تهمت‌ها و قضاوت‌های نادرست، اخبار اشتباه و... معنا كرد. عباراتی كه تنها بخشی از اتفاقات روزمره ما در شبكه‌های مجازی است كه بدون تعارف شاید خودمان نیز بارها حتی با پخش آنها حتی به صورت شفاهی، به پررنگ‌تر شدنشان دامن زده‌ایم. چند بار مرتضی پاشایی و استاد مشایخی را قبل از فوت، بدون در نظر گرفتن حال بستگان آنها پس از شنیدن این خبر دروغ، فوت شده نامیدیم؟ چند بار خبر پناهندگی ورزشكاران كشورمان را پخش كردیم؟ چند صد بار خبرهای دروغ را به هنرمندان نسبت دادیم تا جایی كه موجب كدورت و قهر بسیاری از آنها با شبكه‌های مجازی شد؟ درباره جدیدترین شایعه روزهای اخیرمان یعنی بحران سیل نیز شرایط دقیقا همین است. بحران بزرگی كه درباره آن كم شایعه ساخته نشد؛ اما شایعه چطور شكل می‌گیرد؟
انتقال دهان به دهان حكایت‌ها و اخبار غیرموثق در وضعیت‌هاى غیرعادى و بحران را شایعه می‌گویند. این شاید كوتاه‌ترین و درست‌ترین تعریف شایعه باشد. در چنین مواقعى دو نوع خبر به صورت همزمان منتشر مى‌شود، اخبارى كه مورد تایید رسمى رادیو و تلویزیون، مطبوعات و منابع آگاه است و دیگری اخبار غیرموثق و مشكوك كه
به صورت غیررسمى منتشر مى‌شود اما از آنجا كه در نگاه توده مردم، آنچه بسیار رواج می‌یابد و همه مردم درباره آن صحبت می‌كنند، گاهی قابل استناد است! و با این روش شایعه به صورت شفاهی میان مردم رواج می‌یابد. البته باید به این نكته هم توجه داشت كه شایعه شامل اطلاعاتی می‌شود كه برای مردم بسیار اهمیت دارد و توده مردم درباره آن كنجكاو هستند؛ بنابراین ممكن است بخشی از شایعه، حقیقت هم داشته باشد، اما این حكم، همواره صادق نیست. نكته مهم دیگر نقش پر رنگ شبكه‌های اجتماعی در ترویج شایعه است كه نباید از آن غافل
شد.
چرا شایعه؟
درباره چرایی ایجاد شایعه باید گفت كه وقتی فقدان اطلاعات وجود داشته و مردم درباره موضوعی اطلاع كافی نداشته باشند، شایعه ایجاد می‌شود؛ برای مثال شایعه فوت یك هنرمند. وقتی مردم از زنده بودن یا نبودن او در شرایط بیماری‌اش مطلع نباشند، خبر شایعه را منتشر می‌کنند و به آن دامن می‌زنند. درباره هدف انتشار آنها نیز باید گفت كه بخشی از شایعات به منظور ایجاد ترس و وحشت و نگرانی در جامعه تولید و پخش می‌شوند و برخی دیگر ایجاد می‌شوند تا ترویج بدبینی و آزار و اذیت نسبت به یك شخص خاص داشته باشند. از بین بردن آرامش یك تا چند نفر از بزرگ‌ترین اهداف شایعه‌سازان است. مهم‌ترین شایعاتی كه با آن دست و پنجه نرم می‌كنیم اما شایعات اقتصادی و شایعات مبتنی بر ترس است. شایعات اقتصادی شایعاتی هستند كه موجب ایجاد حالتی از نگرانی و ترس در بازار مالی یا اوضاع اقتصادی كشور به ویژه در زمان بحران‌ها و جنگ می‌شوند و شایعه مبتنی بر ترس نیز جدیدترین شایعه اطرافمان یعنی بحران سیل‌زدگی است كه مردم از بروز آن نگران هستند و شایعه‌سازان از ساخت هیچ شایعه و خبر اشتباهی دریغ نمی‌كنند!
نقش شبكه‌های اجتماعی
بر هیچ‌كس پوشیده نیست كه شبكه‌های اجتماعی نقش بسیار پر رنگی را در تلاش برای هرچه بهتر دیده شدن اخبار ایفا می‌كنند. در جریان سیل كنونی، اگر شبكه‌های اجتماعی نبودند شاید اخبار بسیاری به گوش مردم نمی‌رسید. اما این شبكه‌ها همان قدر كه ضروری و حیاتی هستند، ممكن است مخرب نیز باشند. شایعه سیل عظیم تهران یا توفان در تهران كه توسط یكی از اعضای شورای شهر مطرح شد، توسط تلگرام، واتس‌اپ و اینستاگرام بیشتر انتشار یافت و مردم با فوروارد این پیام‌ها به یكدیگر باعث دامن زدن به این شایعه شدند. شاید جالب باشد اگر بدانید شبكه‌های اجتماعی مهم و معتبر در دنیا با تغییر رویه و الگوریتم خود سعی در كاهش آمار پخش شایعات داشته‌اند. سایت یوتیوب بعد از حادثه تیراندازی لاس‌وگاس الگوریتم جست‌وجوی خود را تغییر داد تا جلوی انتشار شایعات و پخش فیلم‌های مضر توسط این سایت را بگیرد و امیدوار است كه بتواند دسترسی به نظریه‌های توطئه‌آمیز، پیام‌های مضر و اطلاعات غلط روی این پلتفرم را كاهش دهد. همچنین بهمن سال گذشته بود كه شبكه اجتماعی واتس‌اپ نیز اعلام كرد فوروارد پیام در واتس‌اپ برای جلوگیری از نشر شایعه و اخبار كذب، از سوی توسعه‌دهنده آن محدود خواهد شد.
بحران سیل
جدیدترین بحران جامعه ماجرای سیل بوده و كماكان هست. هواشناسی تا اواسط اردیبهشت‌ماه را روزهایی پرباران پیش‌بینی كرده است و تخلیه شهرهای جنوبی كماكان ادامه دارد. اما در روزهای اخیر تعداد شماره‌حساب‌های دروغین كه در فضای مجازی به نام كمك به مردم منتشر شد، بسیار زیاد بود. شایعه سیل عظیم در تهران دهان به دهان پیچید و بر نگرانی مردم بسیار دامن زد. اما درخصوص این شایعات باید گفت كه اطلاعات درست را تنها باید از منابع موثق پیگیری كرد و بر انتشار كذب دامن نزد. در این روزهای نگران و پرآشوب،حتی اگر یك درصد به خبری اطمینان ندارید، آن را پخش نكنید. نكته قابل تاسف البته این‌كه مردم هنوز درباره سیل و مردم كشورشان نگران هستند و البته باید به برخی سلبریتی‌ها و اعضای شورای شهر هم درباره شایعه‌سازی توضیح داد!
شما مجرم هستید اگر...
جواد جاویدنیا، معاون دادستان كل كشور با اشاره به برخی شایعات منتشرشده در فضای مجازی پس از وقوع سیل اخیر اعلام كرد كه معاونت فضای مجازی دادستانی كل كشور از پلیس فتا خواسته تا ضمن رصد كردن شایعات منتشرشده، با تولیدكنندگان و منتشركنندگان اخبار دروغ برخورد كند. بر همین اساس با همه مواردی كه نشر اكاذیب، تشویش اذهان عمومی و شایعه‌پراكنی در شرایط كنونی باشد، برخورد می‌شود و نسبت به تولیدكنندگان این شایعات و كسانی كه بدون توجه به صحت و سقم اخبار نسبت به انتشار آن اقدام می‌كنند، نیز برخورد خواهد شد. چون منتشركنندگان شایعات نیز شریك در جرم محسوب می‌شوند. همچنین تا قبل از بحران سیل پایگاه اطلاع رسانی پلیس فتا اعلام كرده بود افرادی كه اقدام به پخش مطالب كذب و دروغین در سطح جامعه می‌كنند، برابر ماده ۱۸ قانون جرایم رایانه‌ای (هركس به قصد تشویش اذهان عمومی در فضای مجازی اخبار خلاف واقع را منتشركند) مجرم محسوب شده و افزون بر اعاده حیثیت به حبس از ۹۱ روز تا دو سال زندان یا جزای نقدی از پنج میلیون تا 40 میلیون ریال محكوم خواهد شد.
به صورت غیررسمى منتشر مى‌شود اما از آنجا كه در نگاه توده مردم، آنچه بسیار رواج می‌یابد و همه مردم درباره آن صحبت می‌كنند، گاهی قابل استناد است! و با این روش شایعه به صورت شفاهی میان مردم رواج می‌یابد. البته باید به این نكته هم توجه داشت كه شایعه شامل اطلاعاتی می‌شود كه برای مردم بسیار اهمیت دارد و توده مردم درباره آن كنجكاو هستند؛ بنابراین ممكن است بخشی از شایعه، حقیقت هم داشته باشد، اما این حكم، همواره صادق نیست. نكته مهم دیگر نقش پر رنگ شبكه‌های اجتماعی در ترویج شایعه است كه نباید از آن غافل
شد.
چرا شایعه؟
درباره چرایی ایجاد شایعه باید گفت كه وقتی فقدان اطلاعات وجود داشته و مردم درباره موضوعی اطلاع كافی نداشته باشند، شایعه ایجاد می‌شود؛ برای مثال شایعه فوت یك هنرمند. وقتی مردم از زنده بودن یا نبودن او در شرایط بیماری‌اش مطلع نباشند، خبر شایعه را منتشر می‌کنند و به آن دامن می‌زنند. درباره هدف انتشار آنها نیز باید گفت كه بخشی از شایعات به منظور ایجاد ترس و وحشت و نگرانی در جامعه تولید و پخش می‌شوند و برخی دیگر ایجاد می‌شوند تا ترویج بدبینی و آزار و اذیت نسبت به یك شخص خاص داشته باشند. از بین بردن آرامش یك تا چند نفر از بزرگ‌ترین اهداف شایعه‌سازان است. مهم‌ترین شایعاتی كه با آن دست و پنجه نرم می‌كنیم اما شایعات اقتصادی و شایعات مبتنی بر ترس است. شایعات اقتصادی شایعاتی هستند كه موجب ایجاد حالتی از نگرانی و ترس در بازار مالی یا اوضاع اقتصادی كشور به ویژه در زمان بحران‌ها و جنگ می‌شوند و شایعه مبتنی بر ترس نیز جدیدترین شایعه اطرافمان یعنی بحران سیل‌زدگی است كه مردم از بروز آن نگران هستند و شایعه‌سازان از ساخت هیچ شایعه و خبر اشتباهی دریغ نمی‌كنند!
نقش شبكه‌های اجتماعی
بر هیچ‌كس پوشیده نیست كه شبكه‌های اجتماعی نقش بسیار پر رنگی را در تلاش برای هرچه بهتر دیده شدن اخبار ایفا می‌كنند. در جریان سیل كنونی، اگر شبكه‌های اجتماعی نبودند شاید اخبار بسیاری به گوش مردم نمی‌رسید. اما این شبكه‌ها همان قدر كه ضروری و حیاتی هستند، ممكن است مخرب نیز باشند. شایعه سیل عظیم تهران یا توفان در تهران كه توسط یكی از اعضای شورای شهر مطرح شد، توسط تلگرام، واتس‌اپ و اینستاگرام بیشتر انتشار یافت و مردم با فوروارد این پیام‌ها به یكدیگر باعث دامن زدن به این شایعه شدند. شاید جالب باشد اگر بدانید شبكه‌های اجتماعی مهم و معتبر در دنیا با تغییر رویه و الگوریتم خود سعی در كاهش آمار پخش شایعات داشته‌اند. سایت یوتیوب بعد از حادثه تیراندازی لاس‌وگاس الگوریتم جست‌وجوی خود را تغییر داد تا جلوی انتشار شایعات و پخش فیلم‌های مضر توسط این سایت را بگیرد و امیدوار است كه بتواند دسترسی به نظریه‌های توطئه‌آمیز، پیام‌های مضر و اطلاعات غلط روی این پلتفرم را كاهش دهد. همچنین بهمن سال گذشته بود كه شبكه اجتماعی واتس‌اپ نیز اعلام كرد فوروارد پیام در واتس‌اپ برای جلوگیری از نشر شایعه و اخبار كذب، از سوی توسعه‌دهنده آن محدود خواهد شد.
بحران سیل
جدیدترین بحران جامعه ماجرای سیل بوده و كماكان هست. هواشناسی تا اواسط اردیبهشت‌ماه را روزهایی پرباران پیش‌بینی كرده است و تخلیه شهرهای جنوبی كماكان ادامه دارد. اما در روزهای اخیر تعداد شماره‌حساب‌های دروغین كه در فضای مجازی به نام كمك به مردم منتشر شد، بسیار زیاد بود. شایعه سیل عظیم در تهران دهان به دهان پیچید و بر نگرانی مردم بسیار دامن زد. اما درخصوص این شایعات باید گفت كه اطلاعات درست را تنها باید از منابع موثق پیگیری كرد و بر انتشار كذب دامن نزد. در این روزهای نگران و پرآشوب،حتی اگر یك درصد به خبری اطمینان ندارید، آن را پخش نكنید. نكته قابل تاسف البته این‌كه مردم هنوز درباره سیل و مردم كشورشان نگران هستند و البته باید به برخی سلبریتی‌ها و اعضای شورای شهر هم درباره شایعه‌سازی توضیح داد!
شما مجرم هستید اگر...
جواد جاویدنیا، معاون دادستان كل كشور با اشاره به برخی شایعات منتشرشده در فضای مجازی پس از وقوع سیل اخیر اعلام كرد كه معاونت فضای مجازی دادستانی كل كشور از پلیس فتا خواسته تا ضمن رصد كردن شایعات منتشرشده، با تولیدكنندگان و منتشركنندگان اخبار دروغ برخورد كند. بر همین اساس با همه مواردی كه نشر اكاذیب، تشویش اذهان عمومی و شایعه‌پراكنی در شرایط كنونی باشد، برخورد می‌شود و نسبت به تولیدكنندگان این شایعات و كسانی كه بدون توجه به صحت و سقم اخبار نسبت به انتشار آن اقدام می‌كنند، نیز برخورد خواهد شد. چون منتشركنندگان شایعات نیز شریك در جرم محسوب می‌شوند. همچنین تا قبل از بحران سیل پایگاه اطلاع رسانی پلیس فتا اعلام كرده بود افرادی كه اقدام به پخش مطالب كذب و دروغین در سطح جامعه می‌كنند، برابر ماده ۱۸ قانون جرایم رایانه‌ای (هركس به قصد تشویش اذهان عمومی در فضای مجازی اخبار خلاف واقع را منتشركند) مجرم محسوب شده و افزون بر اعاده حیثیت به حبس از ۹۱ روز تا دو سال زندان یا جزای نقدی از پنج میلیون تا 40 میلیون ریال محكوم خواهد شد.
