دستاوردهای ضد تحریمی بازار جدید
دكتر مجید شاكری، كارشناس اقتصادی جزئیات بیشتری از بازار متشكل ارزی را تشریح كرد و گفت: بازار متشكل ارزی یك بازار عمده‌فروشی نقدی اسكناس در تهران است؛ بنابراین حواله نبوده و بازار فردایی هم نیست. البته بر اساس آن قرار نیست مكانیسم و نرخ جدیدی در بازار خلق شود، چراكه این بازار هم‌اكنون وجود دارد اما نظام‌مند نیست و صرافان به صورت روزمره، بدهی و بستانكاری خود را در آن تهاتر كرده و باقیمانده تهاتر را در بازار خرده‌فروشی وارد می‌كنند.
وی منافع راه‌اندازی این بازار را به این گونه برشمرد كه كارایی اطلاعاتی را برای صرافان بالا می‌برد. در فقدان بازار متشكل ارزی، اگر یك صراف در پایان معاملات ۵۰ هزار یورو نیاز داشته باشد، منابع اطلاعاتی محدود و مشخصی در اختیار دارد كه نشان می‌دهد این مبلغ را چه كسانی در اختیار دارند و كدام واردكنندگان می‌توانند این مبلغ را به صورت نقدی در تهران تحویل دهند؛ یا این كه به صورت تلفنی تعهد كنند كه معامله انجام شود، اما در بازار متشكل ارزی یك بستر معاملات رو در رو وجود دارد كه كاملا شفاف است و به ازای این شفافیت، تأمین نیاز ارزی برای معاملات صرافی صورت می‌گیرد؛ در بازار متشكل ارزی، كل بستر تسویه كه بزرگ‌ترین اصل معاملاتی است، در یك بستر شفاف و قانونمند پیش می‌رود.
شاكری با بیان این كه مكانیسم بازار متشكل ارزی كاملا با بورس متفاوت است، در تشریح منافع بانك مركزی از این بازار اظهار كرد: همواره یكی از ریسك‌هایی كه بانك مركزی با آن مواجه است این‌كه در فقدان بازار متشكل ارزی و به‌ویژه در تلاطمات ارزی، طرف بیرونی و داخلی می‌توانست به صورت لفظی و با انجام معاملات كم‌عمق، نرخ ارز را افزایش دهد و تغییرات نرخ را رقم زند، اما در بازار متشكل ارزی، صحبت از معاملاتی است كه به صورت واقعی رخ می‌دهد و حجیم است؛ با این حال، تأثیر نرخ‌های كم‌عمق (دارای حجم كم) بر بازار كم خواهد شد.
همچنین بانك مركزی در بازار متشكل ارزی یك صندلی دارد و می‌تواند به صورت پیوسته، شفاف، قانونی و مؤثر در بازار ارز مداخله كند؛ بدون این كه نگرانی درباره تبعات آینده قضایی آن داشته باشد یا این كه فكر كند از كجا باید عامل مداخله پیدا كند.
این كارشناس مالی به دستاوردهای بازار متشكل ارزی در حوزه اقتصاد كلان و تحریم اشاره كرد و گفت: هم‌اكنون به‌رغم این كه میزان مبادلاتی كه از طریق كانال دبی انجام می‌شود، نسبت به اواخر سال ۲۰۱۷ میلادی به‌شدت كاهش یافته، ولی مرجع نرخ همچنان دبی است؛ بازار متشكل ارزی یك شانس جدی دارد كه به مرور زمان، روش محاسبه را تغییر دهد و ابزار ارجاع ایجاد نرخ را از دبی به تهران آورد و مرجعیت دبی در نرخ‌گذاری را از بین ببرد. به دلیل اثرگذاری نرخ درهم در تهران است كه وزارت خزانه‌داری آمریكا و امارات با فشار امنیتی بر درهم، در مقطعی توانسته‌اند كه نرخ ارز در تهران را بالا ببرند.
وی به نكته ظریفی در این باره اشاره كرد و گفت: ساعت كاری تهران از دبی جلوتر است و این شانس وجود دارد كه نرخ در تهران زودتر تولید شود و دبی هم بر این اساس ناگزیر تابع نرخ تهران خواهد بود یا حداقل در محاسبات خود ناچار است آن را لحاظ كند. وی اظهار كرد: هم‌اكنون حتی بازار سبكی مثل هرات نیز از این پیشگامی جغرافیایی و جلو بودن ساعت كاری، حسن استفاده را می‌كند و سعی می‌كند نرخ تهران را تحت تأثیر قرار دهد. به گفته مجید شاكری، یكی دیگر از اتفاقات بسیار خوب در بازار متشكل ارزی، این است كه خود كانون صرافان نیز یك صندلی در (هیات‌مدیره) آن دارد و در راه‌اندازی این بازار از مشاوره این كانون استفاده شده است.
شاكری گفت: هر عملیات روزانه بین كارگزاران مالی مختلف چه در حوزه پول چه در حوزه ارز دو مرحله دارد. در مرحله اول این كارگزاران معاملات بین خود را تسویه می‌كنند یعنی بدهی‌های بین خودشان را تهاتر می‌كنند و در مرحله دوم باقیمانده‌ای می‌ماند به صورتی كه كسی كه می‌خواهد در بازار بستانكار بماند آن باقیمانده را تامین كند.شاكری بیان كرد: تاكنون عملیات تسویه بین صرافان به صورت روزانه انجام می‌شد، از پشت تلفن گرفته تا به صورت غیرمتشكل. خیلی وقت‌ها با توجه به مشكلاتی از جمله تحریم‌ها و مسائل قضایی كه برای صرافان به وجود می‌آید تسویه كار بسیار دشواری می‌شود.این كارشناس مسائل اقتصادی در ادامه گفت: بازار متشكل ارزی مثل یك نقطه مشترك بین صرافان می‌ماند چون قبلاً صرافان به صورت تلفنی با كسانی كه فروشنده ارز خاصی بودند تماس می‌گرفتند و ارز خود را تامین می‌كردند. در واقع اطلاعات صراف مربوط به دانش وی از گذشته بود و شناخت كسانی كه فروشنده ارز مورد نیاز بودند؛ اما در وضعیت جدید نیاز عمده‌فروشی صراف‌ها با كارایی اطلاعاتی بالا و به صورت متشكل پاسخ داده می‌شود.
شاكری در پاسخ به سوالی مبنی بر این كه آیا بازار متشكل ارزی قرار است نرخ جدیدی را ایجاد كند، گفت: نه این نرخ عمده‌فروشی قبل از این و به صورت تلفنی هم وجود داشته است، اما شفاف نبوده است، بانك مركزی به عملیات تسویه بین صرافان امنیت می‌دهد و در عوض از صرافان شفافیت اطلاعاتی می‌گیرد یعنی این كه تمام فروشندگان ارزها و میزان ارز آنها مشخص می‌شود.این كارشناس اقتصادی اذعان كرد: بانك مركزی از صرافان نرخ می‌گیرد. دلیلش هم این است كه می‌خواهد مرجع نرخی در تهران داشته باشد چون مرجع نرخ بودن در دبی سخت است به خاطر این كه طرف مقابل با فشار امنیتی روی عوامل این بازار می‌تواند باعث سختی كار شود كه ریسك تسویه بالا رود و تأثیر خودش را در بازار تهران نشان دهد. شبیه همان كاری كه آمریكا در 20 روز ابتدایی سال 98 انجام داد؛ بنابراین بازار متشكل ارز برای صرافان، امنیت به بارآورده و از زاویه بانك مركزی شفافیت می‌آورد. از طرف دیگر این بانك برای مداخله كردن (خرید و فروش ارز حول نرخ سیاستگذاری) كارش آسان می‌شود چون قبلا باید كسی (عامل) را پیدا می‌كرد تا این كار را انجام دهد كه مفاسد زیادی داشت، اما اكنون خود بانک مرکزی نقش ویژه‌ای در این بازار دارد.
وی درباره این كه آیا بازار متشكل ارزی همان طرح پرتال ارزی است كه در سال‌های 90 و 91 مطرح شد، گفت: پرتال ارزی سال 91-90 چیز كامل‌تری از این بازار بود. شباهت پرتال با سامانه نیما بیش از شباهتش با بازار متشكل ارز است، هر چند در آن مقطع، شرایط دیگری در كشور حكمفرما بود. شاكری درباره تاثیر بازار متشكل ارزی بر قیمت دلار هم گفت: متشكل شدن بازار ارز و این كه نرخ عمده‌ای برای ارز اعلام می‌شود كه نرخ لفظی و فردایی نیست، باعث می‌شود جنس كار دلال در تهران كه از طریق معامله فردایی و لفظی بوده و معاملاتش خیلی وقت‌ها حجمی نداشته دچار مشكلات جدی بشود، چون حالا دیگر كم كم این مسأله نمود پیدا می‌كند؛ اما با راه‌اندازی بازار متشكل ارزی، یك بازار نقدی ایجاد می‌شود كه طرف باید حجم معامله قابل توجهی داشته باشد تا نرخش در بازار ثبت شود چون نرخ عمده‌فروشی است یعنی واریانس نرخ كاهش پیدا می‌كند نه خود نرخ.