برای زیارت که وارد روضه منوره در حرم امام مِهر و مِهربانی می‌شوی، چشم، شکوه و عظمت بی‌مثالی را می‌بیند. از ضریح غرق در نور و نقره و در و دیوارهای آراسته نگاهت می‌رسد به گنبد دوار که نشان از آسمان و ملکوت دارد. در بین آن همه نور و روشنایی، قاب‌هایی پر از اشیای ریز و درشت قیمتی، بر زمینه مشکی به طور خاص خودنمایی می‌کند؛ خوانچه‌‎هایی از جواهرات زیبا که روی چهار دیوار بقعه مطهر نصب شده‌اند.
بهزاد نعمتی، پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی با معرفی این قاب‌های زیبای جواهرات به جام‌جم می‌گوید: این قاب‌ها به خوانچه‌های جواهرات معروفند. این خوانچه‌ها دربرگیرنده تعدادی از زینت‌آلات و اشیای قیمتی همچون گردنبند، دستبند، شمشیرها و خنجرهای مرصع و جواهرات تقدیمی پادشاهان و بزرگان است که پیشتر در خزانه آستان قدس نگهداری می‌شد و مدتی است برای زینت حرم مطهر در داخل قاب‌های شیشه‌ای روی دیوارها نصب شده است.
آنطور که بهزاد نعمتی می‌گوید تاریخ نصب این خوانچه‌ها به‌درستی معلوم نیست، اما مطابق اسناد، نصب اشیای نفیس روی دیوارهای حرم در دوره قاجار مرسوم شده، ‌طوری‌که ناصرالدین‌شاه در سال 1284ق قبل از ورود به حرم مطهر در دروازه پایین خیابان، جقّه سلطنتی را که مادرش به وی اهدا کرده بود از سر برداشت و به عنوان پیشکش به حرم مطهر ‌فرستاد. دیگر پادشاهان و بزرگان نیز به تبعیت از ناصر‌ الدین شاه اشیایی را تقدیم بارگاه مطهر کردند. این جواهرات بر دیوار بالاسر به‌طور زیبایی نصب شد. بنابراین این طور حدس زده می‌شود که آغازگر این سنت ناصرالدین شاه قاجار باشد.
نعمتی با اشاره به مستندات تاریخی این قاب‌ها یادآور می‌شود که قدیمی‌ترین سندی که وجود این خوانچه‌ها را تایید می‌کند عکسی است که نشان‌دهنده تعمیرضریح سوم در سال 1311شمسی است. در این عکس خوانچه‌ای بزرگ بر بالای دیوار پشت‌سر مبارک مشاهده می‌گردد. همچنین در سال 1322شمسی،‌ محمدرضا‌شاه پهلوی، قَمه‌ای برای نصب در یکی از خوانچه‌های جواهرات به حرم مطهر اهدا می‌کند که در اسناد به سال آن نیز اشاره شده است. شاید جالب باشد بدانیم که اولین صورت‌مجلسی که در آن مشخصات اشیای قیمتی و جواهرات داخل خوانچه‌ها به تفکیک با قیمت آنها آمده، مربوط به 24 اسفند 1324 به قلم احتشام کاویانیان است. در این سال اشیای خوانچه‌های بقعه مطهر با نظارت کمیسیونی، پس از تنظیف و مطابقت با صورتمجلس قبلی، دوباره ارزشگذاری شده و هریک از خوانچه‌ها همراه با اشیا و سیاهه آن مجددا لاک و مهر و در محل اولیه نصب می‌شود. مطابق این صورت‌مجلس، اشیای داخل این خوانچه‌ها 104 قلم بوده که 18 قلم آن به اشیای نفیس اهدایی ناصرالدین‌شاه و خانواده سلطنتی وی اختصاص داشته است.
خوانچه‌ها و جواهرات درون آنها همیشه ثابت نبوده، بلکه هر از چند گاهی به دلایلی جابه‌جا و تغییر ‌یافته است. از جمله در سال‌های 1344-1342 شمسی پس از توسعه بقعه مطهر در ضلع غربی، خوانچه بزرگ وسط دیوار به دو خوانچه کوچک‌تر و سه ترنج زیبا تبدیل می‌شود. در سال 1353شمسی نیز خوانچه‌های جواهرات حرم به‌سبب تعمیر کاشی‌ها و آینه‌کاری بقعه مطهر به خزانه منتقل شده و پس از انجام تعمیرات دوباره در محل‌های تعبیه شده نصب می‌گردد. اشیای قیمتی داخل خوانچه‌ها و ترنج‌ها بعد از سال 1373ش تقریبا بدون تغییر بوده است. تنها دو مورد تغییر ایجاد گردید که یکی از این تغییرات مربوط به اردیبهشت 1377است که یک عدد گردنبند اهدایی والده تولیت آستان قدس، آیت‌ا... واعظ طبسی طی صورتجلسه‌ای در خوانچه شماره چهار در دیوار بالاسر نصب می‌شود.