به مناسبت روز جهانی مبارزه با موادمخدر، اهمیت نخستین برخورد والدین در اولین لحظه آگاهی از اعتیاد فرزند را بررسی کردهایم
آغوش شما درمانگر است
تصور کنید فرزندتان را در آغوش میگیرید و حس میکنید بوی سیگار میدهد. یا به این فکر کنید جیبهای لباس فرزندتان را وارسی میکنید تا لباس او را بشویید و یک نخ یا پاکت سیگار در جیب او پیدا میکنید! شاید هم یک روز درِ اتاق او را باز کنید و ببینید در حال کشیدن سیگار یا ماده مخدر دیگری است! واکنش شما در هریک از این موقعیتها چیست؟ خط قرمز پررنگ اغلب والدین، مصرف دخانیات است. بنابراین واکنش آنها نسبت به این مسأله بسیار مهم است و البته که اغلب واکنشی تند، آنی و قهری نشان میدهند. امروز پنجم تیرماه/ 26 ژوئن، روز جهانی مبارزه با موادمخدر است. این مناسبت بهانهای شد تا درباره دخانیات، والدین و فرزندان با دکتر حامد واحدی اردستانی، روانشناس و دکترای روانشناسی سلامت گفتوگو کنیم که حاصلش را در ادامه میخوانید.
او ادامه میدهد:«بررسیهای زیستشناختی نشان میدهد پیشینه و زمینه ژنتیک قوی در افرادی که دچار سوء مصرف مواد میشوند، وجود دارد. عوامل اجتماعی نکته دیگری در گرایش نوجوانان است که از آنجمله میتوان به در دسترس بودن ماده مخدر اشاره کرد. بحث در دسترس بودن از نکتههایی است که میزان شیوع مصرف موادمخدر را افزایش میدهد. در این مورد، بحث سیاستهای کلان مطرح است. برای مثال وقتی بیکاری در جامعهای افزایش یابد، آسیبهای اجتماعی بیشتر و سوءمصرف مواد نیز بیشتر میشود. عوامل فرهنگی نیز از محرکهای دیگر است. در فرهنگ بعضی از جمعیتها، مصرف مواد رایج بوده و امری پذیرفتهشده است؛ حتی برای پذیرایی از مهمان یا در مراسم خاص، مخدرها به مهمانان تعارف شده و مصرف میشود.»
تفریح نمیکنند، پناه میبرند
وقتی روان شما خسته، کسل و افسرده است، از چه راهکارهایی برای عبور از این حالت کمک میگیرید؟ مطالعه؟ ورزش؟ معاشرت؟ کار؟ گریه؟ سکوت؟ کشیدن سیگار؟ بنابراین زمینه روانی گرایش به مصرف مخدرها شاید از هر عامل دیگری پررنگتر باشد. این روانشناس توضیح میدهد: «زمانی نوجوان شروع به مصرف مخدرها میکند که نتوانستهباشد با کمکگرفتن از سازوکارهای دفاعی خودش، در برابر اضطراب به شرایط باثباتی برسد. درواقع نوجوان نتوانستهاست با استفاده از روشهای مقابله درونروانی خود، نابسامانیها را سروسامان دهد. بنابراین در این شرایط نوجوان ممکن است از یک عامل بیرونی ـ در بحث ما مخدرها ـ کمک بگیرد. به همین دلیل مصرف موادمخدر، برای تفریح و خوشگذرانی نیست و گرایش به آن زمینه روانشناختی دارد. افراد تا زمانی که میتوانند با سازوکارهای دفاعیشان، به شرایط مسلط شده و به اضطرابها غلبه کنند، به مصرف مخدرها ـ یک عامل بیرونی بهطور کلی ـ پناه نمیبرند.»
فریاد، او را فراری میدهد
خونسرد و منطقیبودن گاهی غیرممکن است! بهویژه در رابطه والدین و فرزندان وقتی از فرزند، خطایی سر میزند. اما دقیقا واکنش والدین در بزنگاهها بسیار مهم است. تصور کنید برای نخستین بار متوجه میشوید فرزند شما مخدری مصرف کردهاست. واکنش شما چه باید باشد؟ دکتر اردکانی در این باره توضیح میدهد:«با توضیحاتی که درباره زمینه روانشناختی مصرف مخدرها ارائه شد؛ حالا میدانیم مصرف مخدرها علتی دارد. مسأله یا خبری برای فرزند ما اتفاق افتادهاست که ما از آن اطلاع نداریم. حتما در روان فرد اتفاقی افتاده که نتوانستهاست با آن کنار بیاید و مشکل را برطرف کند.» او ادامه میدهد:«بنابراین به جای اینکه به مسأله اخلاقی استفاده از مخدر بپردازیم باید مساله را تحلیل کنیم تا به علت پی ببریم. اما والدین به این دلیل که نمیتوانند تکانههای خشم و اضطراب، ناشی از این اتفاق را کنترل کنند، واکنشهای نامناسبی نشان میدهند. در این لحظه و با بروز واکنشهای عصبی، تنها نقطه امید و کمک به فرزند را کور میکنند.»
تکانهها را کنترل کنیم
دوره نوجوانی خودمان را به یاد بیاوریم. حتما الگوهایی برای رفتارهای خود داشتیم؛ الگوهایی که شاید از نظر ما بسیار هم خوب بود اما از نظر والدین نه. دکتر واحدی اردکانی توضیح میدهد:« شاید فرزند شما از شخص خاصی درحال الگوبرداری است. در زندگی نوجوان شما هیچ الگویی وجود نداشته که از روی آن همانندسازی کند و بنابراین الگویی بیرون از فضای خانه را انتخاب کرده که این مسأله محل سوال و اشکال است. در واقع خانواده نتوانسته آن الگوی خوب را به او بدهد. ممکن است خود شما، الگوی اصلی او بودهباشید.» او ادامه میدهد: «بهترین واکنش، کنترل و حفظ تکانههای درونی از سوی والدین و تلاش برای واکاوی علت است. این کار را هم باید متخصص (رواندرمانگر) و در آرامش و رضایت نوجوان انجام شود. نکته بسیار مهم این است که در نخستین برخورد، والدین باید چه واکنشی داشتهباشند.»
ارتباط درست با خود و دنیا
والدین همیشه تلاش میکنند فرزندشان را از خطرها آگاه کرده و او را از آسیب مصون نگه دارند. این اما بخشی از ماجراست. دکتر واحدی درباره راهکارهای دور نگه داشتن نوجوانان از مخدرها میگوید: «سیاستهای کلان برای محدودکردن دسترسی به نوجوانان بسیار مهم است. درحال حاضر امکان دسترسی بسیار آسان است. از سوی دیگر عواملی مانند فقر و بیکاری، افراد را به سمت تولید، توزیع و مصرف مواد سوق میدهد.»
او اضافه میکند: «از بعد روانشناختی، اگر فرد بتواند ارتباط مناسبی با خود و دنیای بیرون داشتهباشد، بسیار مهم و کمککننده است. اضطراب بهشدت روان فرد را آزار میدهد اما نمیتواند بهزبان بیاورد. ارتباط درون با بیرون قطع است. بلوغ کلامی کامل نیست که بتواند حال و هوای درون را با کلمهها بیان کند.»
احساس به کلام بیاید
والدین میتوانند به فرزند کمک کنند حالتهای درونی خود را شناخته و بیان کنند. به چه شکل؟ دکتر واحدی اردکانی میگوید: «با فرزندتان حرف بزنید و باز هم حرف بزنید. اگر فرزند شما حال خوبی ندارد؛ از جملههایی مانند «مگه من چی برات کم گذاشتم؟» و جملههای تنبیهی مانند آن استفاده نکنید. بگذارید با شما ارتباط کلامی ـ حسی موثر برقرار کنند. هیجانهای درونی باید به کلام درآیند تا به اضطراب درونی تبدیل نشود. اگر احساس به کلام درآید، فرزند شما بهقدری مضطرب نخواهد شد که برای کنترل اضطراب بهمخدرها رویآورد. از سوی دیگر با صحبتهای درست و بجای شما میتواند به روشهای کنترل درست اضطراب و تخلیه آن مسلط شود.»
مزایای رقابتی
ذوالفقاری میگوید: «تولیدات دانش بنیان ما را چند شرکت دیگر هم عرضه میکنند؛ اما مزیت رقابتی محصولات ما این است که بسیار ارزانتر هستند. باید بگویم حتی بسیاری از بخشهای پلتفرمهایی ک ما عرضه میکنیم رایگان هستند. در ضمن باید توجه کرد که کار کردن با پلتفرمهای نرمافزاری ما به کد نویسی نیاز ندارد و این ویژگی، کار با آنها را بسیار آسان میکند.»
چشمانداز ذوق
ذوالفقاری با انگیزه فراوان به توسعه در ایران و پیشرفت در بازار کشورهای همسایه اشاره میکند و میگوید: «در حال حاضر دو مجموعه در کابل و سلیمانیه عراق داریم. ما میخواهیم بازارمان را گسترده کنیم. شرکت ما شبیه یک هولدینگ بزرگ شده است که باید بازار هدفمان را فراتر از ایران ببینیم.»