با زهرا قائدی، برنامه‌ساز رادیو
واکنش سریع رادیویی در بحران‌ها
رسانه‌ها با توجه به قدرتی که در جذب توده مخاطبان و مشارکت در فرآیند شکل‌دهی به افکارعمومی دارند، نقش قابل‌ملاحظه‌ای در بحران‌ها و کشمکش‌های اجتماعی، سیاسی و بین‌المللی ایفا می‌کنند. البته درک عمومی جامعه و واکنش‌های تشدیدکننده یا ثبات‌بخش توده‌ها در قبال بحران منحصرا در اختیار رسانه‌ها نیست اما رسانه‌ها در این زمینه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل و بازیگران اجتماعی مطرحند.
نگرش سیستماتیک به رویدادها از جمله رویدادهای بحرانی نشان می‌دهد که در ویترین و نیز پس‌زمینه و پشت‌پرده هر بحرانی بازیگران مختلف کم‌وبیش ایفای نقش می‌کنند؛ با نقش‌هایی که شاید بعضا ناخواسته و ناآگاهانه نیز باشد. این بازیگران اعم از مردم و گروه‌های مختلف اجتماعی و صنفی، نهادهای دولتی، عناصر بین‌المللی و رسانه‌ها هستند. با این نگاه است که نقش رسانه‌ها در هر بحران قابل مشاهده، ردیابی و تحلیل می‌شود. البته این نقش می‌تواند هم در راستای بحران‌سازی و هم در راستای بحران‌زدایی باشد. امروزه در عصر ارتباطات و اطلاعات، هرگاه بحرانی رخ می‌دهد آنچه ذهن را به خود مشغول می‌کند، این است که آیا رسانه‌ها با محرک بحران همراه خواهند شد یا در مهار و برون‌رفت از آن گام برخواهند داشت. به عبارتی، در همان حال که رسانه‌ها می‌توانند ابزاری در خدمت بحران‌زدایی یا کاهش اثرات آن باشند، می‌توانند ابزاری در خدمت بحران‌سازی و تشدید بحران به شمار روند. در این میان نقش رادیو و تلویزیون بسیار حائزاهمیت است و سوژه «حاج‌قاسم» و اتفاق یکباره‌ای که سه سال پیش در دی‌ماه افتاد همه را حتی رسانه‌ها را شوکه کرد.
با زهرا قائدی، برنامه‌ساز و تهیه‌کننده برنامه‌های مختلف رادیو گفت‌وگو کردیم که چه آموزش‌هایی برای رفع بحران لازم است و درباره کارکرد صداوسیما در ادای احترام به حاج‌قاسم، به طرح نکاتی پرداخت که قابل‌توجهند.
بگذارید گفت‌وگو را با این سؤال آغاز کنم؛ چه زمانی از شهادت حاج‌قاسم باخبر شدید؟
ساعت حدود 5 و 30 دقیقه صبح بود که از اتاقم بیرون آمدم و دیدم مادرم در حال گریه‌کردن است. وقتی علت را جویا شدم گفتند: خبر شهادت حاج‌قاسم آمده. اول گفتم از همین خبرهایی است که زود تکذیب می‌شود ولی متأسفانه خبر درست بود.
شنیده‌ایم شما فوری به سازمان آمدید، چرا؟
من نیامدم سازمان. آقای شهرام ملازاده، مدیر وقت رادیو پیام و آوا زنگ زدند و گفتند سریع آنونسی بسازید. از آقای علیرضا تابان خواستم که برایم متنی را بخوانند با صداهایی که خیلی کم و محدود در اینترنت از حاج‌قاسم بود. چند آنونس برای رادیو پیام و آوا ساختم. حدود ساعت 7 صبح بود که با مهدیه پهلوانی، گزارشگر تماس گرفته و از ایشان خواستم که گزارش‌هایی را تهیه کنند. چون من و ایشان به همراه آقای حسین معصومی برنامه‌های «از تبار حبیب» را که با موضوع شهدای مدافع‌حرم بود، تهیه می‌کردیم. به آقای داداشی، مدیر پخش رادیو ایران زنگ زدم که یک‌سری برنامه داریم، اگر بخواهید آنها را میکس و تنظیم کرده برای‌تان می‌فرستم. ایشان تایید کردند و مشغول جای‌گذاری این برنامه‌ها با برنامه‌های طنز رادیوایران بودند. آقای زریباف، مدیر گروه دفاع‌مقدس رادیوایران هم زنگ زد و خواستار این شد که با دو تن از خانواده‌های شهدای مدافع‌حرم صحبتی داشته باشیم که تا قبل از ظهر بتوانیم ویژه‌برنامه‌ای را روی آنتن بفرستیم. با پسر سردار همدانی هم هماهنگ شد و با ایشان گفت‌وگو کردیم و همکاران‌مان در پخش رادیوایران ویژه‌برنامه‌ای را پخش کردند.از روز شنبه هم هر روز به مدت یک هفته در ویژه‌برنامه «خانواده‌ای به نام ایران»که جایگزین برنامه «خانه و خانواده» شده بود درخصوص شهادت سردار سلیمانی، حمله موشکی سپاه و سقوط هواپیمای اوکراینی صحبت می‌کردیم.
برای ساخت آیتم‌ها چه ایده‌ای داشتید؟
مهم‌ترین ویژگی‌ای که می‌توانم به آن اشاره کنم ارتباط خیلی عجیب و پدرانه حاج‌قاسم با خانواده‌های شهدای مدافع حرم بود. این را محور قرار دادم و تلاش کردم فارغ از نقش نظامی حاج‌قاسم در کشور، این نقش عاطفی ایشان را هم پررنگ کنم.
اما در کنار این مقدمه‌چینی‌ها می‌خواستیم به این سؤال برسیم که مورد دغدعه است؛ برای زمان بحران آموزش دیده‌اید؟
بله. هرکسی که آنتن و برنامه زنده داشته باشد حتما آمادگی هر اتفاقی را در کشور دارد. ماجرای شهادت حاج‌قاسم سلیمانی اولین اتفاقی که ما با آن روبه‌رو بودیم نبود. قبل از آن ریزش پلاسکو، زلزله و موارد این‌چنینی را هم تجربه کرده بودیم و بعد از آن هم بارها سازمان در لحظات حساسی نزدیک شد که تلاش من و همه همکارانم در صف اول رسانه یعنی آنتن زنده بر حل و بهبود موقعیت حساس بوده است.
چه آموزش‌هایی برای موقع بحران لازم است؟
یک بخشی آموزش است. بخشی هم جزو ویژگی‌های شخصیتی افراد است. طبیعی است کسی که استرس زیادی دارد، در لحظات بحرانی تصمیم‌گیری درستی نمی‌تواند بکند اما حتما باید برنامه‌ساز، خطوط قرمز را در مواقع بحرانی بداند تا بتواند آزادانه در این مواقع تصمیم گرفته و عمل کند.
چه چیز باعث می‌شود یک تهیه‌کننده رادیویی در موقع بحران بتواند بهترین عملکرد را داشته باشد؟
فقط و فقط تجربه و البته تسلط‌های فنی اما تجربه خیلی مهم است.
به نظر شما در این چند سال رسانه‌ملی کارنامه قابل‌قبولی در معرفی حاج‌قاسم داشته است (از ظرفیت عظیم حاج‌قاسم استفاده کرده است.)
بله. در این سال‌ها در تمام ابعاد شخصیتی حاج‌قاسم سلیمانی برنامه‌های باکیفیتی توسط همکارانم تولید شده است. ضمن این‌که باید مراقبت کرد که بیش از اندازه تولید محتوای تکراری اتفاق نیفتد. مثل تمام رسانه‌های دنیا توجه به قهرمان‌ها یکی از وظایف رسانه است که صداوسیما به‌خوبی به وظیفه‌اش عمل کرده است.
چطور خود را توانستید مدیریت کنید؟
به دلیل این‌که اصولا آدم پراسترسی نیستم و استرس نمی‌گیرم. چند دقیقه وقت گذاشتم و به اصل موضوع فکر کردم. و بعد شروع کردم به جست‌وجو در منابع موجودی که وجود داشت و به خروجی برنامه رسیدم. ولی چیزی که خیلی در برنامه‌سازی مهم است، فارغ از رفتار احساسی، یک رفتار حرفه‌ای از خودمان چه در بحران‌ها و برنامه‌سازی‌های روزمره‌مان نشان دهیم.
مجتبی برزگر - روزنامه‌نگار
با زهرا قائدی، برنامه‌ساز و تهیه‌کننده برنامه‌های مختلف رادیو گفت‌وگو کردیم که چه آموزش‌هایی برای رفع بحران لازم است و درباره کارکرد صداوسیما در ادای احترام به حاج‌قاسم، به طرح نکاتی پرداخت که قابل‌توجهند.
بگذارید گفت‌وگو را با این سؤال آغاز کنم؛ چه زمانی از شهادت حاج‌قاسم باخبر شدید؟
ساعت حدود 5 و 30 دقیقه صبح بود که از اتاقم بیرون آمدم و دیدم مادرم در حال گریه‌کردن است. وقتی علت را جویا شدم گفتند: خبر شهادت حاج‌قاسم آمده. اول گفتم از همین خبرهایی است که زود تکذیب می‌شود ولی متأسفانه خبر درست بود.
شنیده‌ایم شما فوری به سازمان آمدید، چرا؟
من نیامدم سازمان. آقای شهرام ملازاده، مدیر وقت رادیو پیام و آوا زنگ زدند و گفتند سریع آنونسی بسازید. از آقای علیرضا تابان خواستم که برایم متنی را بخوانند با صداهایی که خیلی کم و محدود در اینترنت از حاج‌قاسم بود. چند آنونس برای رادیو پیام و آوا ساختم. حدود ساعت 7 صبح بود که با مهدیه پهلوانی، گزارشگر تماس گرفته و از ایشان خواستم که گزارش‌هایی را تهیه کنند. چون من و ایشان به همراه آقای حسین معصومی برنامه‌های «از تبار حبیب» را که با موضوع شهدای مدافع‌حرم بود، تهیه می‌کردیم. به آقای داداشی، مدیر پخش رادیو ایران زنگ زدم که یک‌سری برنامه داریم، اگر بخواهید آنها را میکس و تنظیم کرده برای‌تان می‌فرستم. ایشان تایید کردند و مشغول جای‌گذاری این برنامه‌ها با برنامه‌های طنز رادیوایران بودند. آقای زریباف، مدیر گروه دفاع‌مقدس رادیوایران هم زنگ زد و خواستار این شد که با دو تن از خانواده‌های شهدای مدافع‌حرم صحبتی داشته باشیم که تا قبل از ظهر بتوانیم ویژه‌برنامه‌ای را روی آنتن بفرستیم. با پسر سردار همدانی هم هماهنگ شد و با ایشان گفت‌وگو کردیم و همکاران‌مان در پخش رادیوایران ویژه‌برنامه‌ای را پخش کردند.از روز شنبه هم هر روز به مدت یک هفته در ویژه‌برنامه «خانواده‌ای به نام ایران»که جایگزین برنامه «خانه و خانواده» شده بود درخصوص شهادت سردار سلیمانی، حمله موشکی سپاه و سقوط هواپیمای اوکراینی صحبت می‌کردیم.
برای ساخت آیتم‌ها چه ایده‌ای داشتید؟
مهم‌ترین ویژگی‌ای که می‌توانم به آن اشاره کنم ارتباط خیلی عجیب و پدرانه حاج‌قاسم با خانواده‌های شهدای مدافع حرم بود. این را محور قرار دادم و تلاش کردم فارغ از نقش نظامی حاج‌قاسم در کشور، این نقش عاطفی ایشان را هم پررنگ کنم.
اما در کنار این مقدمه‌چینی‌ها می‌خواستیم به این سؤال برسیم که مورد دغدعه است؛ برای زمان بحران آموزش دیده‌اید؟
بله. هرکسی که آنتن و برنامه زنده داشته باشد حتما آمادگی هر اتفاقی را در کشور دارد. ماجرای شهادت حاج‌قاسم سلیمانی اولین اتفاقی که ما با آن روبه‌رو بودیم نبود. قبل از آن ریزش پلاسکو، زلزله و موارد این‌چنینی را هم تجربه کرده بودیم و بعد از آن هم بارها سازمان در لحظات حساسی نزدیک شد که تلاش من و همه همکارانم در صف اول رسانه یعنی آنتن زنده بر حل و بهبود موقعیت حساس بوده است.
چه آموزش‌هایی برای موقع بحران لازم است؟
یک بخشی آموزش است. بخشی هم جزو ویژگی‌های شخصیتی افراد است. طبیعی است کسی که استرس زیادی دارد، در لحظات بحرانی تصمیم‌گیری درستی نمی‌تواند بکند اما حتما باید برنامه‌ساز، خطوط قرمز را در مواقع بحرانی بداند تا بتواند آزادانه در این مواقع تصمیم گرفته و عمل کند.
چه چیز باعث می‌شود یک تهیه‌کننده رادیویی در موقع بحران بتواند بهترین عملکرد را داشته باشد؟
فقط و فقط تجربه و البته تسلط‌های فنی اما تجربه خیلی مهم است.
به نظر شما در این چند سال رسانه‌ملی کارنامه قابل‌قبولی در معرفی حاج‌قاسم داشته است (از ظرفیت عظیم حاج‌قاسم استفاده کرده است.)
بله. در این سال‌ها در تمام ابعاد شخصیتی حاج‌قاسم سلیمانی برنامه‌های باکیفیتی توسط همکارانم تولید شده است. ضمن این‌که باید مراقبت کرد که بیش از اندازه تولید محتوای تکراری اتفاق نیفتد. مثل تمام رسانه‌های دنیا توجه به قهرمان‌ها یکی از وظایف رسانه است که صداوسیما به‌خوبی به وظیفه‌اش عمل کرده است.
چطور خود را توانستید مدیریت کنید؟
به دلیل این‌که اصولا آدم پراسترسی نیستم و استرس نمی‌گیرم. چند دقیقه وقت گذاشتم و به اصل موضوع فکر کردم. و بعد شروع کردم به جست‌وجو در منابع موجودی که وجود داشت و به خروجی برنامه رسیدم. ولی چیزی که خیلی در برنامه‌سازی مهم است، فارغ از رفتار احساسی، یک رفتار حرفه‌ای از خودمان چه در بحران‌ها و برنامه‌سازی‌های روزمره‌مان نشان دهیم.
مجتبی برزگر - روزنامه‌نگار
