مبلغ اهدایی جایزه جلال را با معتبرترین جایزه‌های ادبی جهان مقایسه کرده‌ایم
در آرزوی تأمین اعتبار 110سکه
یکی از پرچالش‌ترین مباحث درباره جایزه ادبی جلال آل‌احمد، موضوع جایزه و مبلغ آن است. می‌دانیم که طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، میزان جوایز این رویداد ادبی 120سکه تعیین شده است. این میزان جایزه همیشه برای دست‌اندرکاران آن یک چالش بوده است چراکه با افزایش تصاعدی بهای سکه، وزارت ارشاد در تأمین مبالغ لازم برای جایزه دچار مشکل شد.
به‌همین‌دلیل جایزه به‌جای سکه، به پول نقد تغییر یافت و سال 1394 و در زمان ریاست حسن روحانی بر شورای عالی انقلاب فرهنگی، این شورا مصوبه‌ای داشت و تبصره زیر به ماده۱۲ را به اساسنامه جایزه الحاق کرد که براساس نوع و کیفیت اثر، میزان جایزه از حداقل تعداد ۳۰سکه تا حداکثر تعداد ۱۱۰سکه تمام‌بهارآزادی تعیین و اهدا می‌شود.
عملا اتفاقی که در این جایزه، رویداد به فراموشی‌سپردن بحث اهدای سکه بود، چنان‌که در دوره‌های مختلف حداکثر کاری که ارشاد کرده، افزایش مبلغ اهدایی بوده است به‌طوری‌که امسال و در پانزدهمین دوره این جایزه هم قرار است مانند دوره قبل مبلغ جایزه برگزیدگان این دوره از ۱۵۰میلیون تومان در دوره قبل به ۲۵۰میلیون تومان و مبلغ جایزه شایستگان تقدیر این دوره نیز از ۳۰میلیون به ۵۰میلیون تومان افزایش یافته است و به گفته مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، رسیدن به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی نیازمند حمایت نمایندگان در تأمین اعتبار جایزه است.
آیا 110 سکه زیاد است؟
شاید برای شما هم مبلغ جایزه، براساس سکه خیلی زیاد و سنگین باشد اما واقعیت این است که این مبلغ برای جایزه‌ای که قرار است خط‌وربط‌های ادبیات داستانی در ایران را تعیین کند، خیلی هم زیاد نیست. فرض کنیم قرار باشد مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی به میزان 110 سکه اجرا شود، این مبلغ چیزی بیش از دومیلیارد تومان به نرخ امروز سکه در بازار می‌شود. این مبلغ، بخشی از دستمزد بازیگران یک فیلم سینمایی است و اگر قرار است این جایزه به یک رویداد جریان‌ساز در حوزه ادبیات فارسی‌زبانان تبدیل شود، باید به اندازه نام و اعتبار هم برایش خرج کرد. در همین منطقه ما جایزه ادبی شیخ‌زاید را داریم که در مدت کوتاهی از زمان تأسیس آن توانسته است به یک برند ادبی در کشورهای عرب‌زبان تبدیل شود و ما با رقبایی این‌گونه، باید رقابت کنیم و اگر قرار است دست‌و‌دل‌مان هنگام پول‌خرج‌کردن برای ادبیات داستانی و تاریخ‌نگاری به‌خصوص در زمانی که خودمان به ضعف‌های‌مان درباره روایتگری واقف هستیم، نباید انتظار زیادی از برگزاری رویدادهایی مانند جایزه جلال آل‌احمد داشته باشیم.اما واقعا 110 سکه برای جایزه جلال رقم زیادی است؟ بد نیست چند جایزه ادبی مشهور جهان را از این منظر بررسی کنیم تا ببینیم وضعیت جایزه جلال در میان آنها چگونه است.
گران‌ترین جایزه‌ها
جایزه ادبی نوبل: همگان می‌دانند که مشهورترین جایزه ادبی جهان، جایزه ادبی نوبل است که هرسال توسط مؤسسه نوبل اهدا می‌شود. مبلغ این جایزه از دو سال قبل به حدود ۱۰میلیون کرون سوئد معادل یک‌میلیون و 100هزاردلار آمریکا افزایش یافته است. اگر قیمت 40هزار تومانی برای دلار را پیش‌فرض بگیریم، جایزه ادبی نوبل مبلغی حدود 44میلیارد تومان می‌شود. در رشته‌های دیگر جایزه نوبل، برندگان مشترک زیاد انتخاب می‌شوند که برای اهدای جایزه میان آنان، قواعد خاصی وجود دارد اما چون جایزه ادبی نوبل به یک نفر اهدا می‌شود، همه این مبلغ به یک نفر می‌رسد.
جایزه آسترید لیندگران: مشهورترین جایزه ادبی ادبیات کودک‌ونوجوان، جایزه آسترید لیندگرن است که دولت سوئیس آن را از سال 2003 برای تقدیر از این نویسنده مشهور کشورش راه‌اندازی کرده است و جایزه نقدی آن پنج‌میلیون کرون سوئیس (حدودا 520هزار دلار آمریکا) است که چیزی حدود 21میلیارد تومان است. در حوزه ادبیات کودک‌ونوجوان البته سابقه جایزه هانس کریستین‌اندرسن یا نوبل کوچک که از سال 1956 اهدا می‌شود بیشتر است اما این جایزه به‌جای مبلغ نقدی، به برگزیدگان خود یک مدال طلا اهدا می‌کند.
جایزه ایمپک دوبلین: یکی از جایزه‌های گران‌قیمت دیگر، جایزه ایمپک دوبلین است که در هرسال به یک کتاب داستانی تعلق می‌گیرد. این جایزه که با کمک شهرداری و شورای شهر دوبلین برگزار می‌شود، بیش از جایزه‌ای ۱۰۰هزار یورویی یعنی بیش از چهارمیلیارد تومانی به رمان‌های منتشرشده به زبان انگلیسی اهدا می‌کند.
جایزه ادبی پلانتا: اسپانیایی‌زبان‌ها برای برگزیدگان جایزه‌های ادبی خود دست‌ودلبازی کرده‌اند. جایزه ادبی پلانتا، از معتبرترین جایزه‌های ادبی اسپانیایی‌زبان است که از سال ۱۹۵۲ توسط کمپانی پلانتا، یکی از موسسات فرهنگی و نشر در اسپانیا بنیان‌گذاری شده است. این جایزه ادبی ۶۰۱ هزار یورو را به نویسنده یک کتاب ارزشمند ادبی اهدا می‌کند که این مبلغ را اگر با یوروی 43هزار تومانی محاسبه کنیم، حدود 25میلیارد تومان می‌شود. البته این جایزه از سال ۱۹۷۴ به برنده دوم خود نیز یک جایزه ۱۵۰هزار یورویی اهدا می‌کند که همین مبلغ هم حدود 5/6میلیارد تومان می‌شود و از 110 سکه ما بیشتر است.
جایزه میگل دو سروانتس: این جایزه 125هزار یورویی، حدود پنج‌میلیارد و 400میلیون تومان می‌ارزد و معتبرترین جایزه ادبی اسپانیا است. این جایزه توسط انجمن آکادمی‌های اسپانیایی‌زبان انتخاب می‌شود.این جایزه مهم تاکنون به چهره‌های مشهوری چون خورخه لوئیس‌بورخس، اوکتاویو پاز، کارلوس فوئنتس و ماریو بارگاس یوسا اهدا شده است.
جایزه رومولو گالگوس: این جایزه دوسالانه از سال 1964 در ونزوئلا و بازهم به آثار اسپانیایی اهدا می‌شود. مبلغ نقدی این جایزه 100هزار یورو یعنی بیش از چهارمیلیارد تومان است و نویسندگان مشهوری چون مارکز، یوسا و فوئنتس آن را دریافت کرده‌اند.
جایزه کتاب شیخ‌زاید: اگرچه اهدای این جایزه از سال ۲۰۰۷ آغاز شده است اما توانسته به معروف‌ترین جایزه ادبی جهان عرب تبدیل شود. جایزه‌ای که هرسال در 9 بخش مختلف برگزار می‌شود و به هر نویسنده مبلغ هفت‌میلیون درهم، معادل 212هزار دلار یعنی حدود 5/8 میلیارد دلار را اهدا می‌کند. این جایزه البته به‌دلیل پیوندهای فراوان ادبیات عرب با زبان اسپانیایی به بهترین کتاب اسپانیایی‌زبانی که درباره فرهنگ عربی نوشته شده باشد هم اهدا می‌شود.
ارزان‌ترین جایزه‌ها
بوکر: مشهورترین جایزه زبان انگلیسی، جایزه بوکر مشهور به «من‌بوکر» است که از سال 1969 تا سال 2014 به نویسندگان بزرگ کشورهای انگلیسی‌زبان اهدا می‌شد اما از سال 2014 به بعد، به هر کتابی که به زبان انگلیسی نوشته شده باشد تعلق می‌گیرد. این جایزه ابتدا توسط کمپانی بوکر و در ادامه توسط گروه من (Man Group) پشتیبانی مالی شده است.مبلغ جایزه بوکر 50 هزار یورو یعنی 5/2میلیارد تومان است و مبلغی کمی بیش از جایزه جلال (برای هر رشته) دارد. مارگارت آتوود (دو بار)، آلیس مونرو و فیلیپ راث ازجمله نویسندگان بزرگی هستند که موفق به دریافت جایزه بوکر بین‌المللی شده‌اند.
پولیتزر: جایزه پولیتزر هم که سابقه‌ای طولانی دارد و از سال 1917 توسط دانشگاه کلمبیا اهدا می‌شود، در 21 دسته‌بندی مختلف به انتخاب برگزیدگان می‌پردازد و در 20 دسته‌بندی ازجمله گونه‌های مختلف ادبی، مبلغ 15هزار دلار آمریکا یعنی 600میلیون تومان به متتخبان خود اهدا می‌کند. از مشهورترین برگزیدگان این جایزه در رشته ادبیات داستانی می‌توان به ارنست همینگوی، ویلیام فاکنر، جان اشتاین‌بک، الکسس هیلی، سال بلو، فیلیپ راث، مارگارت میچل، کورمک مک‌کارتی، جومپا لاهیری و هارپر لی اشاره کرد. این جایزه البته تنها به شهروندان آمریکا اهدا می‌شود.
جایزه گئورگ بوشنر: این جایزه را آلمانی‌ها به نویسندگان آلمانی‌زبان اهدا می‌کنند و از سال 1923 تاکنون سابقه برگزاری دارد. مبلغ این جایزه 50هزار یوروست که تقریبا با جایزه جلال در هر رشته برابری می‌کند. آکادمی زبان و ادبیات آلمان از این جایزه حمایت مالی می‌کند و تاکنون به نویسندگان بزرگی همچون گونتر گراس، هاینریش بل، پیتر هانتکه و فردریش دورنمات اهدا شده است. در آلمان همچنین جایزه‌ای هم‌ارز به لحاظ مبلغ به نام جایزه گوته به یاد یوهان ولفگانگ فون گوته، نویسنده و شاعر سرشناس آلمانی اهدا می‌شود که ازجمله مشهورترین برگزیدگان آن می‌توان به زیگموند فروید، هرمان هسه، توماس مان، اینگمار برگمان و علی احمد سعید اسبر (آدونیس) اشاره کرد.
جایزه کافکا: یکی از ارزان‌ترین جایزه‌های ادبی جهان یعنی جایزه بین‌المللی فرانتس کافکا که از سال 2001 توسط بنیاد فرانتس کافکا و دولت کشور چک و شهر پراگ راه‌اندازی می‌شود، علاوه بر یک مجسمه برنزی، مبلغ 10هزار دلار آمریکا یعنی 400میلیون تومان به برگزیدگان می‌دهد. از میان برگزیدگان مشهور جایزه کافکا می‌توان به الفرید جلنیک، هارولد پینتر، میلان کوندرا، مارگارت آتوود، پیتر هانتکه، هاروکی موراکامی و فیلیپ راث اشاره کرد.
آرش شفاعی - گروه فرهنگ و هنرعملا اتفاقی که در این جایزه، رویداد به فراموشی‌سپردن بحث اهدای سکه بود، چنان‌که در دوره‌های مختلف حداکثر کاری که ارشاد کرده، افزایش مبلغ اهدایی بوده است به‌طوری‌که امسال و در پانزدهمین دوره این جایزه هم قرار است مانند دوره قبل مبلغ جایزه برگزیدگان این دوره از ۱۵۰میلیون تومان در دوره قبل به ۲۵۰میلیون تومان و مبلغ جایزه شایستگان تقدیر این دوره نیز از ۳۰میلیون به ۵۰میلیون تومان افزایش یافته است و به گفته مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، رسیدن به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی نیازمند حمایت نمایندگان در تأمین اعتبار جایزه است.
آیا 110 سکه زیاد است؟
شاید برای شما هم مبلغ جایزه، براساس سکه خیلی زیاد و سنگین باشد اما واقعیت این است که این مبلغ برای جایزه‌ای که قرار است خط‌وربط‌های ادبیات داستانی در ایران را تعیین کند، خیلی هم زیاد نیست. فرض کنیم قرار باشد مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی به میزان 110 سکه اجرا شود، این مبلغ چیزی بیش از دومیلیارد تومان به نرخ امروز سکه در بازار می‌شود. این مبلغ، بخشی از دستمزد بازیگران یک فیلم سینمایی است و اگر قرار است این جایزه به یک رویداد جریان‌ساز در حوزه ادبیات فارسی‌زبانان تبدیل شود، باید به اندازه نام و اعتبار هم برایش خرج کرد. در همین منطقه ما جایزه ادبی شیخ‌زاید را داریم که در مدت کوتاهی از زمان تأسیس آن توانسته است به یک برند ادبی در کشورهای عرب‌زبان تبدیل شود و ما با رقبایی این‌گونه، باید رقابت کنیم و اگر قرار است دست‌و‌دل‌مان هنگام پول‌خرج‌کردن برای ادبیات داستانی و تاریخ‌نگاری به‌خصوص در زمانی که خودمان به ضعف‌های‌مان درباره روایتگری واقف هستیم، نباید انتظار زیادی از برگزاری رویدادهایی مانند جایزه جلال آل‌احمد داشته باشیم.اما واقعا 110 سکه برای جایزه جلال رقم زیادی است؟ بد نیست چند جایزه ادبی مشهور جهان را از این منظر بررسی کنیم تا ببینیم وضعیت جایزه جلال در میان آنها چگونه است.
گران‌ترین جایزه‌ها
جایزه ادبی نوبل: همگان می‌دانند که مشهورترین جایزه ادبی جهان، جایزه ادبی نوبل است که هرسال توسط مؤسسه نوبل اهدا می‌شود. مبلغ این جایزه از دو سال قبل به حدود ۱۰میلیون کرون سوئد معادل یک‌میلیون و 100هزاردلار آمریکا افزایش یافته است. اگر قیمت 40هزار تومانی برای دلار را پیش‌فرض بگیریم، جایزه ادبی نوبل مبلغی حدود 44میلیارد تومان می‌شود. در رشته‌های دیگر جایزه نوبل، برندگان مشترک زیاد انتخاب می‌شوند که برای اهدای جایزه میان آنان، قواعد خاصی وجود دارد اما چون جایزه ادبی نوبل به یک نفر اهدا می‌شود، همه این مبلغ به یک نفر می‌رسد.
جایزه آسترید لیندگران: مشهورترین جایزه ادبی ادبیات کودک‌ونوجوان، جایزه آسترید لیندگرن است که دولت سوئیس آن را از سال 2003 برای تقدیر از این نویسنده مشهور کشورش راه‌اندازی کرده است و جایزه نقدی آن پنج‌میلیون کرون سوئیس (حدودا 520هزار دلار آمریکا) است که چیزی حدود 21میلیارد تومان است. در حوزه ادبیات کودک‌ونوجوان البته سابقه جایزه هانس کریستین‌اندرسن یا نوبل کوچک که از سال 1956 اهدا می‌شود بیشتر است اما این جایزه به‌جای مبلغ نقدی، به برگزیدگان خود یک مدال طلا اهدا می‌کند.
جایزه ایمپک دوبلین: یکی از جایزه‌های گران‌قیمت دیگر، جایزه ایمپک دوبلین است که در هرسال به یک کتاب داستانی تعلق می‌گیرد. این جایزه که با کمک شهرداری و شورای شهر دوبلین برگزار می‌شود، بیش از جایزه‌ای ۱۰۰هزار یورویی یعنی بیش از چهارمیلیارد تومانی به رمان‌های منتشرشده به زبان انگلیسی اهدا می‌کند.
جایزه ادبی پلانتا: اسپانیایی‌زبان‌ها برای برگزیدگان جایزه‌های ادبی خود دست‌ودلبازی کرده‌اند. جایزه ادبی پلانتا، از معتبرترین جایزه‌های ادبی اسپانیایی‌زبان است که از سال ۱۹۵۲ توسط کمپانی پلانتا، یکی از موسسات فرهنگی و نشر در اسپانیا بنیان‌گذاری شده است. این جایزه ادبی ۶۰۱ هزار یورو را به نویسنده یک کتاب ارزشمند ادبی اهدا می‌کند که این مبلغ را اگر با یوروی 43هزار تومانی محاسبه کنیم، حدود 25میلیارد تومان می‌شود. البته این جایزه از سال ۱۹۷۴ به برنده دوم خود نیز یک جایزه ۱۵۰هزار یورویی اهدا می‌کند که همین مبلغ هم حدود 5/6میلیارد تومان می‌شود و از 110 سکه ما بیشتر است.
جایزه میگل دو سروانتس: این جایزه 125هزار یورویی، حدود پنج‌میلیارد و 400میلیون تومان می‌ارزد و معتبرترین جایزه ادبی اسپانیا است. این جایزه توسط انجمن آکادمی‌های اسپانیایی‌زبان انتخاب می‌شود.این جایزه مهم تاکنون به چهره‌های مشهوری چون خورخه لوئیس‌بورخس، اوکتاویو پاز، کارلوس فوئنتس و ماریو بارگاس یوسا اهدا شده است.
جایزه رومولو گالگوس: این جایزه دوسالانه از سال 1964 در ونزوئلا و بازهم به آثار اسپانیایی اهدا می‌شود. مبلغ نقدی این جایزه 100هزار یورو یعنی بیش از چهارمیلیارد تومان است و نویسندگان مشهوری چون مارکز، یوسا و فوئنتس آن را دریافت کرده‌اند.
جایزه کتاب شیخ‌زاید: اگرچه اهدای این جایزه از سال ۲۰۰۷ آغاز شده است اما توانسته به معروف‌ترین جایزه ادبی جهان عرب تبدیل شود. جایزه‌ای که هرسال در 9 بخش مختلف برگزار می‌شود و به هر نویسنده مبلغ هفت‌میلیون درهم، معادل 212هزار دلار یعنی حدود 5/8 میلیارد دلار را اهدا می‌کند. این جایزه البته به‌دلیل پیوندهای فراوان ادبیات عرب با زبان اسپانیایی به بهترین کتاب اسپانیایی‌زبانی که درباره فرهنگ عربی نوشته شده باشد هم اهدا می‌شود.
ارزان‌ترین جایزه‌ها
بوکر: مشهورترین جایزه زبان انگلیسی، جایزه بوکر مشهور به «من‌بوکر» است که از سال 1969 تا سال 2014 به نویسندگان بزرگ کشورهای انگلیسی‌زبان اهدا می‌شد اما از سال 2014 به بعد، به هر کتابی که به زبان انگلیسی نوشته شده باشد تعلق می‌گیرد. این جایزه ابتدا توسط کمپانی بوکر و در ادامه توسط گروه من (Man Group) پشتیبانی مالی شده است.مبلغ جایزه بوکر 50 هزار یورو یعنی 5/2میلیارد تومان است و مبلغی کمی بیش از جایزه جلال (برای هر رشته) دارد. مارگارت آتوود (دو بار)، آلیس مونرو و فیلیپ راث ازجمله نویسندگان بزرگی هستند که موفق به دریافت جایزه بوکر بین‌المللی شده‌اند.
پولیتزر: جایزه پولیتزر هم که سابقه‌ای طولانی دارد و از سال 1917 توسط دانشگاه کلمبیا اهدا می‌شود، در 21 دسته‌بندی مختلف به انتخاب برگزیدگان می‌پردازد و در 20 دسته‌بندی ازجمله گونه‌های مختلف ادبی، مبلغ 15هزار دلار آمریکا یعنی 600میلیون تومان به متتخبان خود اهدا می‌کند. از مشهورترین برگزیدگان این جایزه در رشته ادبیات داستانی می‌توان به ارنست همینگوی، ویلیام فاکنر، جان اشتاین‌بک، الکسس هیلی، سال بلو، فیلیپ راث، مارگارت میچل، کورمک مک‌کارتی، جومپا لاهیری و هارپر لی اشاره کرد. این جایزه البته تنها به شهروندان آمریکا اهدا می‌شود.
جایزه گئورگ بوشنر: این جایزه را آلمانی‌ها به نویسندگان آلمانی‌زبان اهدا می‌کنند و از سال 1923 تاکنون سابقه برگزاری دارد. مبلغ این جایزه 50هزار یوروست که تقریبا با جایزه جلال در هر رشته برابری می‌کند. آکادمی زبان و ادبیات آلمان از این جایزه حمایت مالی می‌کند و تاکنون به نویسندگان بزرگی همچون گونتر گراس، هاینریش بل، پیتر هانتکه و فردریش دورنمات اهدا شده است. در آلمان همچنین جایزه‌ای هم‌ارز به لحاظ مبلغ به نام جایزه گوته به یاد یوهان ولفگانگ فون گوته، نویسنده و شاعر سرشناس آلمانی اهدا می‌شود که ازجمله مشهورترین برگزیدگان آن می‌توان به زیگموند فروید، هرمان هسه، توماس مان، اینگمار برگمان و علی احمد سعید اسبر (آدونیس) اشاره کرد.
جایزه کافکا: یکی از ارزان‌ترین جایزه‌های ادبی جهان یعنی جایزه بین‌المللی فرانتس کافکا که از سال 2001 توسط بنیاد فرانتس کافکا و دولت کشور چک و شهر پراگ راه‌اندازی می‌شود، علاوه بر یک مجسمه برنزی، مبلغ 10هزار دلار آمریکا یعنی 400میلیون تومان به برگزیدگان می‌دهد. از میان برگزیدگان مشهور جایزه کافکا می‌توان به الفرید جلنیک، هارولد پینتر، میلان کوندرا، مارگارت آتوود، پیتر هانتکه، هاروکی موراکامی و فیلیپ راث اشاره کرد.
