به این ترتیب سال 1406 ما ایران سبزتری خواهیم داشت، درست مثل کشورهای همسایه‌مان که این کار را کلید زده‌اند و همگی برای سرسبزی غرب و جنوب غرب آسیا تلاش می‌کنند. پاکستان تا پایان سال 2022 متعهد به کاشت 10میلیارد اصله نهال بود، عربستان تعهد کاشت 50 میلیارد نهال را داده است، ترکیه تا امروز 5/4 میلیارد نهال کاشته و افغانستان نیز مانند ما باید یک میلیارد نهال بکارد. همه اینها به این علت است که ما کشورها جزو سرزمین‌هایی با پوشش بسیار کم جنگل هستیم و سطح عریان شده مراتع و اراضی‌مان بستر مناسبی برای خیزش گرد و غبار و توفان‌های شن است.

ایران نیز که 14میلیون هکتار جنگل و 17میلیون هکتار بیشه‌زار دارد، باز هم پوشش گیاهی فقیری دارد که با انواع مشکلات دست و پنجه نرم می‌کند. به گفته رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، جنگل‌های شمال ایران از سال 1370 تا امروز در بازه‌ای 31ساله درگیر 69 بیماری و آفت شده، یک میلیون و 490هزار هکتار از مساحت جنگل‌های زاگرس تحت تاثیر خشکیدگی بلوط قرار گرفته و سطح قابل توجهی از آن به‌واسطه وجود پروانه‌های جوانه‌خوار و برگ‌خوار، دچار افت کیفیت شده است. اینها همه توجیهاتی منطقی برای احیا، توسعه و غنی‌سازی عرصه‌های جنگلی است.  

احیای جنگل و بیشتر

تا سال 1406 نهال‌های طرح ایران سبز یکی یکی در زمین کاشته می‌شو‌د و تحت مراقبت قرار می‌گیر‌د تا در خاک جاگیرشو‌د، البته فقط عرصه‌های جنگلی از این نهال‌ها میزبانی نخواهد کرد بلکه در سه حوزه دیگر نیز نهالکاری انجام خواهد شد. به غیر از 300 میلیون نهالی که برای ترمیم جنگل‌ها استفاده خواهد شد، زراعت چوب نیز با هدف پاسخ به بخشی از نیازهای چوبی کشور پیش خواهد رفت. همچنین کنترل گسترش بیابان‌ها و توفان‌های شن و گرد وغبار نیز جزو برنامه‌های اصلی است و درنهایت گام چهارم با ارتقای سرانه فضای سبز شهری برداشته خواهد شد. هم اکنون سرانه فضای سبز جنگلی یا جنگلداری شهری در کشور کمتر از شش مترمربع است که براساس قانون هوای پاک تا سال 1406 این سرانه در اطراف شهرها باید به 15متر برسد که البته به گفته رسول اشرفی پور، رئیس شورای عالی جنگل، حتی با کاشت موفق یک میلیارد نهال نیز این سرانه محقق نخواهد شد.

تجربیاتی که چشم‌ها را ترساند

کارشناسان با قاطعیت می‌گویند تولید و کاشت نهال فقط 20درصد راه است و 80 درصد بقیه وقتی طی می‌شود که مراقبت‌ها و نگهداری از نهال‌ها به نتیجه برسد و نهال‌های ضعیف به درخت‌هایی مقاوم تبدیل شو‌د. این دقیقا همان چرخه‌ای است که سال‌ها در کشورمان لنگ زده و طرح‌های مختلف که هدفش سبز کردن ایران، تولید بادشکن طبیعی و تثبیت خاک و منابع آب بوده، عمدتا با شکست مواجه شده است. البته رئیس شورای‌عالی جنگل می‌گوید طرح ایران سبز اسناد پشتیبان دارد که اقدامات در آن بر اساس شناسنامه‌های تعیین شده پیش می‌رود ولی چه می‌شود کرد که سال‌ها ناموفق بودن طرح‌های مختلف، ذهن‌ها را بدبین و شکاک کرده‌است.

از جمله طرح‌های شکست خورده، ایجاد جنگل دست‌کاشت در مسیر سمنان به مشهد(60هزار درخت) است که تقریبا هیچ اثری از آن نمانده است و دیگری طرح حرم تا حرم در مسیر تهران ـــ قم موسوم به طرح طوبی که از درختان این طرح فقط در حد انگشتان چند دست باقی مانده است. این شکست‌ها مصادیق بیشتری نیز دارد که یکی از آنها به جنگل‌های بلوط زاگرس مربوط می‌شود، بلوط‌هایی که سال 1387مشخص شد به بیماری زغالی بلوط و آفت چوبخوار دچار شده اما طرح‌های مقابله‌ای و نحوه اجرای عملیات در مناطق آسیب دیده فقط موجی از انتقادها را به پا کرد.  در جنگل بلیران آمل نیز در سال 1393 اوضاع طوری پیش رفت که فرماندار وقت اعلام کرد: «اقدام برخی شرکت‌ها که به نام طرح‌های جنگلکاری وجنگلداری بخشی از عرصه‌های جنگلی شهرستان را دراختیار گرفتند، فقط باعث تخریب این منابع خدادادی شده است».

چه کنیم تا شکست‌ها تکرار نشود؟

به واسطه همه این شکست‌ها ما از دکتر نبی شعبانیان، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و دبیر طرح کاشت یک میلیارد اصله نهال پرسیدیم که باید چه کرد تا این شکست‌ها تکرار نشود و ایران سبز به واقع محقق شود؟  وی در توضیح به آسیب شناسی‌های انجام شده از طرح‌های قبلی اشاره کرد و گفت: «در طرح حرم تا حرم از گونه‌های گیاهی غلط استفاده شده بود. همچنین تکنیک کاشت اشتباه بود، ضمن این که متولی نگهداری از نهال‌ها نیز مشخص نبود. در طرح جنگلکاری سمنان نیزهمین اشتباهات تکرار شد حال آن که در نقاطی مانند سیستان و بلوچستان، خوزستان، مهران، دهلران،  اندیمشک و طبس که جنگلکاری‌ها به‌صورت اصولی انجام شده به بار نشسته است.

شعبانیان توضیح داد که در عرصه‌های جنگلی که با معضل چرای دام روبه رو هستیم با این که جنگل زادآوری می‌کند اما نهال‌ها توسط دام‌ها خورده می‌شود و درنتیجه زادآوری به نتیجه نمی‌رسد. بنابراین در پویش ایران سبز بنا داریم هرجا که در جنگل نهال می‌کاریم چه توسط نیروهای مردمی و چه به وسیله یگان حفاظت از آنها محافظت کنیم.

اگر فقط از بعد اقتصادی نیز به ماجرا نگاه کنیم، حفاظت قطعا باید انجام شود، چون قیمت متوسط هر نهال به نرخ امروز 6000 تومان است که وقتی در یک میلیارد نهال ضرب می‌شود، رقمی هنگفت را که سرمایه‌ای ملی  و مردمی است به تصویر می‌کشد که از بین رفتن آن با هیچ عقل سلیمی سازگاری ندارد.

مریم خباز - گروه جامعه