پاسدار زبان فارسی در علم

گرامیداشت دکتر محمد حیدری ملایری در هفته جهانی نجوم در ایران

پاسدار زبان فارسی در علم

هفته‌ جهانی نجوم هرساله اواسط بهار و برای ارتباط هرچه بیشتر نجوم با جامعه‌ برگزار می‌شود. در این هفته اکثر انجمن‌ها، دانشگاه‌ها و دیگر مراکز نجومی برنامه‌ها و نمایشگاه‌های مختلفی را برای بازدید عمومی و آشنایی مردم با آسمان شب برگزار می‌کنند.

کشور ما هم از این امر مستثنا نیست و سال‌هاست انجمن‌های نجوم داخلی و در رأس آن انجمن نجوم ایران، برنامه‌های مختلفی برای پیشبرد اهداف و ارتباط بین ستاره‌شناسی و جامعه در سطح کشور برگزار می‌کنند. بر اساس اعلام انجمن نجوم ایران، این هفته در ایران از روز دوشنبه، ۴اردیبهشت آغاز و تا دهم این ماه ادامه خواهدداشت. هر کدام از روزهای این هفته، به موضوعی خاص و البته گرامیداشت شخص یا اشخاص مؤثر در زمینه‌ ترویج نجوم ایران اختصاص دارد. در اعلامیه‌ انجمن نجوم ایران امروز، دومین روز از هفته‌ نجوم، «استارت‌آپ‌ها، کسب‌وکارها، توسعه و تربیت نیروی متخصص» نام گرفته‌است و یاد دکتر محمد حیدری ملایری از اخترفیزیکدانان برجسته ایرانی گرامی داشته خواهدشد. البته در به روز رسانی‌های بعدی انجمن نجوم ایران به افراد این فهرست اضافه خواهد شد.
زنده‌یاد دکتر محمد حیدری ملایری سال۱۳۴۵ کارشناسی فیزیک خود را از دانشگاه تهران دریافت کرد. حیدری سپس سال ۱۳۵۵ از دولت فرانسه بورسیه تحصیلی دریافت کرد و در دانشگاه پاریس در رشته اخترفیزیک‌ تحصیل کرد. از جمله عناوین علمی محمد حیدری فعالیت در رصدخانه پاریس به‌ عنوان پژوهشگر است. وی همچنین سال۱۳۶۴ به گروه اخترشناسان رصدخانه جنوبی اروپا (ESO) در شیلی پیوست و حدود هفت سال در این کشور آمریکای جنوبی اقامت داشت. دکتر حیدری از سال 67 تا 70 شمسی معاون گروه اخترشناسی این رصدخانه بود.
رصدخانه جنوبی اروپا حتی امروزه نیز از مهم‌ترین رصدخانه‌های فعال جهان است که با جذب پژوهشگران نیروهای متخصص زیادی را پرورش می‌دهد. اتفاقی که با وجود رصدخانه ملی ایران که زمان زیادی از تأسیسش نمی‌گذرد، در کشور هم می‌تواند اتفاق بیفتد؛ اتفاقی که البته با فعالیت بیشتر و شکل‌گیری ارتباط این رصدخانه ملی با جامعه و نقش آن در علاقه‌مند کردن افراد به پژوهش در این زمینه رخ خواهدداد. متاسفانه هنوز چنین اقداماتی از سوی رصدخانه صورت نگرفته‌است که امیدواریم در سال‌های پیش رو شاهد تحول و نقش‌آفرینی مؤثر این مجموعه در جامعه علمی کشور باشیم. 
تلاش برای معادل‌یابی واژگان علمی در زبان فارسی نیز از دیگر اقدامات مهم دکتر محمد حیدری ملایری بوده‌ است. او در طول دوران پژوهشش به دلیل علاقه‌ای که به زبان‌شناسی و تاریخ داشت، همواره سعی می‌کرد  کلمات جدیدی را برای معادل‌سازی واژگان علمی تهیه کند؛ زیرا بسیاری از واژه‌ها و اصطلاحات علم نوین، جدید هستند ‌و حتی هنوز هم برای برخی آنها معادل‌های فارسی مورد قبولی ساخته نشده‌است. حاصل تلاش‌های دکتر حیدری ملایری در زمینه اصطلاح شناسی علمی ایران، ساختن «فرهنگ ریشه‌شناختی اخترشناسی و اخترفیزیک» به سه زبان انگلیسی، فرانسه و فارسی بود. محمد حیدری ملایری 10اسفند1401 درگذشت و حالا جامعه علمی و به خصوص جامعه نجومی ایران قدردان فعالیت‌های اوست.

امین‌رضا کیفرگیر - گروه دانش و سلامت