پاره شدن دیواره شکم یا به اصطلاح فتق یکی از مشکلاتی است که می‌تواند برای هر کسی دردسر ایجاد کند
وقتی هیچی سرجای خودش نیست
حتما بارها و بارها، اسم فتق به گوش‌تان خورده است و در نگاه‌تان این بیماری ساده به نظر می‌آید ولی این بیماری آن‌قدرها هم كه فكر می‌كنید ساده و كم‌دردسر نیست. علاوه بر این، شاید خیلی‌ها تصور كنند كه فتق یك بیماری مختص آقایان محسوب می‌شود در حالی‌كه این بیماری تنها مختص آقایان نیست و خانم‌ها، كودكان و نوجوانان را نیز می‌تواند درگیر خود كند. اما این‌كه از كجا باید متوجه شد كه یك فرد به فتق مبتلا شده و برای درمان آن چه كاری می‌توان انجام داد، سوالاتی هستند كه پاسخ آنها را باید از «دكتر فرامرز كریمیان»، جراح عمومی و عضو انجمن جراحان آمریكا پرسید.
بهاره جلالوند
فتق را بشناسید
به‌طور طبیعی، احشاء شكم مانند روده‌ها، در دیواره شكم محصور هستند. وقتی بنا بر هر دلیل ضعف در دیواره شكم ایجاد شود، احشاء (به‌ویژه روده باریك) در جای خود قرار نمی‌گیرند و از ناحیه دیواره شكم بیرون می‌زنند و به زیر پوست می‌آیند كه این مساله ناشی از پارگی دیواره شكم است و در اصطلاح به چنین حالتی فتق گفته می‌شود. دیواره شكم افراد به صورت طبیعی باید صاف باشد ولی زمانی‌كه در فردی فتق به‌وجود می‌آید، یك حالت برجسته، از قسمتی كه دچار فتق شده بیرون می‌زند كه كاملا مشهود است. بیمارانی كه به فتق مبتلا هستند، اظهار می‌كنند كه این ناحیه حالت نرم دارد و در زمان فشار دادن به سمت داخل می‌رود.
داخلی یا خارجی؟
به‌طور كلی، فتق به دو دسته داخلی و خارجی دسته‌بندی می‌شود كه در فتق خارجی، پارگی دیواره شكم به‌گونه‌ای است كه اعضای داخلی به سمت خارج و زیر پوست می‌آیند كه می‌توان به فتق ناحیه شكم، كشاله ران و ناف، اشاره كرد. اما در فتق داخلی، احشاء از یك حفره بدن، به یك حفره دیگر می‌روند. برای مثال، فتق هیاتال یك فتق داخلی به حساب می‌آید كه در آن بنا بر دلایل مختلف معده به داخل قفسه سینه كشیده شده یا در كنار مری، بالا می‌رود و از بیرون بدن چیزی مشخص نیست.
این بیماری را جدی بگیرید
همان‌طور كه گفته شد، فتق خارجی توسط خود فرد قابل رویت است و برجسته شدن غیرعادی یك قسمت از شكم یا كشاله ران كه حالت نرم دارد و با فشار به سمت داخل می‌رود، می‌تواند نشان‌دهنده فتق باشد. بسیاری از افرادی كه به فتق خارجی مبتلا هستند، اظهار می‌كنند كه با دراز كشیدن قسمت برجسته به سمت داخل می‌رود و دیده نمی‌شود. این احتمال وجود دارد كه داخل فتق، روده حاوی هوا وارد شود و ممكن است بیمار جابه‌جایی هوای درون روده را در ناحیه فتق حس كند. علاوه بر این، فتق همیشه خیلی راحت با فشار دادن سر جای خود نمی‌رود و می‌تواند در بیرون باقی بماند و در اصطلاح به دام بیفتد كه این مساله سبب بروز فشار زیاد، پیچ خوردن و حتی سیاه‌شدن آن قسمت به دلیل اختلال در خون‌رسانی خواهد شد. فتق‌های داخلی به آسانی فتق‌های خارجی قابل تشخیص نیستند و با توجه به محل بروز آنها، می‌توانند با علامت یا بدون علامت باشند. به طور كلی، برخی از فتق‌های داخلی می‌توانند باعث بروز درد شدید، تب و لرز و بد حال شدن بیمار شوند و او را مجبور به مراجعه به اورژانس كنند.
چرا به‌وجود می‌آید؟
فتق به‌دلایل زیادی می‌تواند به وجود بیاید. برخی از افراد به صورت مادرزادی دچار فتق هستند و در زمان تولد یك سوراخ در دیواره شكم‌شان وجود دارد كه این مساله می‌تواند باعث بروز فتق در آنها شود. دلیل بروز فتق، می‌تواند غیرمادرزادی نیز باشد برای مثال، به دنبال فعالیت سنگین بدنی یا ورزش سنگین، می‌توان به فتق در ناحیه كشاله ران یا ناف دچار شد. همچنین زور زدن، سرفه‌های مزمن و مكرر، ناراحتی‌های ریوی، یبوست و بزرگی پروستات نیز می‌توانند به پارگی جدار شكم و بروز فتق منجر شوند. علاوه بر این، در سن بالا دیواره شكم ضعف پیدا می‌كند كه یكی از دلایل بروز فتق است. یكی دیگر از دلایلی كه می‌تواند در بروز فتق نقش داشته باشد، جراحی در ناحیه شكم است، بدین شكل كه گاهی بعد از مدتی، ناحیه‌ای كه جراحی شده با وجود زدن بخیه و بهبود، باز و دیواره شكم دچار پارگی می‌شود. مثلا بارداری‌ای كه توام باكشیده شدن دیواره شكم است، یكی از عواملی محسوب می‌شود كه می‌تواند باعث باز شدن جای جراحی‌های قبلی شود. به‌طور كلی، فتقی كه بعد از جراحی به وجود می‌آید، معمولا در خانم‌ها شایع‌تر است. شاید برخی از افراد تصور كنند كه بد نشستن و حالت خمیده در هنگام نشستن، می‌تواند سبب بروز فتق شود در حالی‌كه این باور نادرست است و بد‌نشستن عاملی برای بروز فتق به حساب نمی‌آید ولی می‌تواند در تشدید فتق در افراد مبتلا، نقش داشته باشد.
درمان فتق با جراحی؟
درمان فتق به‌طور كلی جراحی است و یك فتق به ظاهر ساده، در صورت عدم درمان می‌تواند جان فرد را به خطر بیندازد. البته باید به این مساله توجه داشت كه پیش از جراحی، عوامل زمینه‌ساز فتق باید درمان شوند. برای مثال، اگر فردی به سرفه مزمن، پروستات، یبوست و... مبتلاست، پیش از هر چیز باید این مشكلات را برطرف كند چون در صورت درمان نشدن این مشكلات، احتمال عود فتق وجود دارد و عملا جراحی در چنین شرایطی به یك كار بی‌فایده تبدیل خواهد شد. چنانچه بیمار مسن و شرایط بدنی او به‌گونه‌ای باشد كه جراحی برایش خطر داشته، این كار فقط زمانی‌كه ضرورت جراحی و شرایط اورژانس پیش بیاید، به انجام می‌رسد. جراحی فتق‌های خارجی نگران كننده نیست و در شرایطی كه بیمار مشكل خاصی نداشته باشد، نهایتا یك روز در بیمارستان بستری خواهد شد. حتی جراحی در برخی موارد می‌تواند به‌صورت لاپاراسكوپی (بدون برش بزرگ روی بدن) انجام شود. گاهی در شرایطی كه بیمار یك‌بار جراحی شده و مجدد مشكل او عود كرده باشد نیز از لاپاراسكوپی كمك گرفته می‌شود تا عوارض ناشی از جراحی به حداقل ممكن برسد. اما جراحی فتق‌های داخلی، پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد با این حال اگر جراح انجام آن را ضروری دانست، نباید انجام این كار را به تعویق انداخت چون جان بیمار می‌تواند به خطر بیفتد. به‌طور كلی، همیشه احتمال بروز عود فتق وجود دارد به‌ویژه در شرایطی كه بیمار عوامل مستعد كننده بروز فتق را جدی نگیرد و آنها را درمان نكند.
ورزش سنگین ممنوع است
افرادی كه به فتق مبتلا هستند، از انجام كارهای سنگین به ویژه ورزش سنگین باید پرهیز کنند. این دسته از افراد از انجام ورزش‌هایی كه به فتق آنها فشار وارد می‌كنند، مانند ورزش‌های شكمی باید پرهیز کنند چون انجام چنین ورزش‌هایی می‌تواند خطرناك باشد. بیماران مبتلا به فتق، در صورت تمایل به فعالیت ورزشی، می‌توانند پیاده روی یا راه رفتن در آب را انتخاب كنند.
به‌طور طبیعی، احشاء شكم مانند روده‌ها، در دیواره شكم محصور هستند. وقتی بنا بر هر دلیل ضعف در دیواره شكم ایجاد شود، احشاء (به‌ویژه روده باریك) در جای خود قرار نمی‌گیرند و از ناحیه دیواره شكم بیرون می‌زنند و به زیر پوست می‌آیند كه این مساله ناشی از پارگی دیواره شكم است و در اصطلاح به چنین حالتی فتق گفته می‌شود. دیواره شكم افراد به صورت طبیعی باید صاف باشد ولی زمانی‌كه در فردی فتق به‌وجود می‌آید، یك حالت برجسته، از قسمتی كه دچار فتق شده بیرون می‌زند كه كاملا مشهود است. بیمارانی كه به فتق مبتلا هستند، اظهار می‌كنند كه این ناحیه حالت نرم دارد و در زمان فشار دادن به سمت داخل می‌رود.
داخلی یا خارجی؟
به‌طور كلی، فتق به دو دسته داخلی و خارجی دسته‌بندی می‌شود كه در فتق خارجی، پارگی دیواره شكم به‌گونه‌ای است كه اعضای داخلی به سمت خارج و زیر پوست می‌آیند كه می‌توان به فتق ناحیه شكم، كشاله ران و ناف، اشاره كرد. اما در فتق داخلی، احشاء از یك حفره بدن، به یك حفره دیگر می‌روند. برای مثال، فتق هیاتال یك فتق داخلی به حساب می‌آید كه در آن بنا بر دلایل مختلف معده به داخل قفسه سینه كشیده شده یا در كنار مری، بالا می‌رود و از بیرون بدن چیزی مشخص نیست.
این بیماری را جدی بگیرید
همان‌طور كه گفته شد، فتق خارجی توسط خود فرد قابل رویت است و برجسته شدن غیرعادی یك قسمت از شكم یا كشاله ران كه حالت نرم دارد و با فشار به سمت داخل می‌رود، می‌تواند نشان‌دهنده فتق باشد. بسیاری از افرادی كه به فتق خارجی مبتلا هستند، اظهار می‌كنند كه با دراز كشیدن قسمت برجسته به سمت داخل می‌رود و دیده نمی‌شود. این احتمال وجود دارد كه داخل فتق، روده حاوی هوا وارد شود و ممكن است بیمار جابه‌جایی هوای درون روده را در ناحیه فتق حس كند. علاوه بر این، فتق همیشه خیلی راحت با فشار دادن سر جای خود نمی‌رود و می‌تواند در بیرون باقی بماند و در اصطلاح به دام بیفتد كه این مساله سبب بروز فشار زیاد، پیچ خوردن و حتی سیاه‌شدن آن قسمت به دلیل اختلال در خون‌رسانی خواهد شد. فتق‌های داخلی به آسانی فتق‌های خارجی قابل تشخیص نیستند و با توجه به محل بروز آنها، می‌توانند با علامت یا بدون علامت باشند. به طور كلی، برخی از فتق‌های داخلی می‌توانند باعث بروز درد شدید، تب و لرز و بد حال شدن بیمار شوند و او را مجبور به مراجعه به اورژانس كنند.
چرا به‌وجود می‌آید؟
فتق به‌دلایل زیادی می‌تواند به وجود بیاید. برخی از افراد به صورت مادرزادی دچار فتق هستند و در زمان تولد یك سوراخ در دیواره شكم‌شان وجود دارد كه این مساله می‌تواند باعث بروز فتق در آنها شود. دلیل بروز فتق، می‌تواند غیرمادرزادی نیز باشد برای مثال، به دنبال فعالیت سنگین بدنی یا ورزش سنگین، می‌توان به فتق در ناحیه كشاله ران یا ناف دچار شد. همچنین زور زدن، سرفه‌های مزمن و مكرر، ناراحتی‌های ریوی، یبوست و بزرگی پروستات نیز می‌توانند به پارگی جدار شكم و بروز فتق منجر شوند. علاوه بر این، در سن بالا دیواره شكم ضعف پیدا می‌كند كه یكی از دلایل بروز فتق است. یكی دیگر از دلایلی كه می‌تواند در بروز فتق نقش داشته باشد، جراحی در ناحیه شكم است، بدین شكل كه گاهی بعد از مدتی، ناحیه‌ای كه جراحی شده با وجود زدن بخیه و بهبود، باز و دیواره شكم دچار پارگی می‌شود. مثلا بارداری‌ای كه توام باكشیده شدن دیواره شكم است، یكی از عواملی محسوب می‌شود كه می‌تواند باعث باز شدن جای جراحی‌های قبلی شود. به‌طور كلی، فتقی كه بعد از جراحی به وجود می‌آید، معمولا در خانم‌ها شایع‌تر است. شاید برخی از افراد تصور كنند كه بد نشستن و حالت خمیده در هنگام نشستن، می‌تواند سبب بروز فتق شود در حالی‌كه این باور نادرست است و بد‌نشستن عاملی برای بروز فتق به حساب نمی‌آید ولی می‌تواند در تشدید فتق در افراد مبتلا، نقش داشته باشد.
درمان فتق با جراحی؟
درمان فتق به‌طور كلی جراحی است و یك فتق به ظاهر ساده، در صورت عدم درمان می‌تواند جان فرد را به خطر بیندازد. البته باید به این مساله توجه داشت كه پیش از جراحی، عوامل زمینه‌ساز فتق باید درمان شوند. برای مثال، اگر فردی به سرفه مزمن، پروستات، یبوست و... مبتلاست، پیش از هر چیز باید این مشكلات را برطرف كند چون در صورت درمان نشدن این مشكلات، احتمال عود فتق وجود دارد و عملا جراحی در چنین شرایطی به یك كار بی‌فایده تبدیل خواهد شد. چنانچه بیمار مسن و شرایط بدنی او به‌گونه‌ای باشد كه جراحی برایش خطر داشته، این كار فقط زمانی‌كه ضرورت جراحی و شرایط اورژانس پیش بیاید، به انجام می‌رسد. جراحی فتق‌های خارجی نگران كننده نیست و در شرایطی كه بیمار مشكل خاصی نداشته باشد، نهایتا یك روز در بیمارستان بستری خواهد شد. حتی جراحی در برخی موارد می‌تواند به‌صورت لاپاراسكوپی (بدون برش بزرگ روی بدن) انجام شود. گاهی در شرایطی كه بیمار یك‌بار جراحی شده و مجدد مشكل او عود كرده باشد نیز از لاپاراسكوپی كمك گرفته می‌شود تا عوارض ناشی از جراحی به حداقل ممكن برسد. اما جراحی فتق‌های داخلی، پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد با این حال اگر جراح انجام آن را ضروری دانست، نباید انجام این كار را به تعویق انداخت چون جان بیمار می‌تواند به خطر بیفتد. به‌طور كلی، همیشه احتمال بروز عود فتق وجود دارد به‌ویژه در شرایطی كه بیمار عوامل مستعد كننده بروز فتق را جدی نگیرد و آنها را درمان نكند.
ورزش سنگین ممنوع است
افرادی كه به فتق مبتلا هستند، از انجام كارهای سنگین به ویژه ورزش سنگین باید پرهیز کنند. این دسته از افراد از انجام ورزش‌هایی كه به فتق آنها فشار وارد می‌كنند، مانند ورزش‌های شكمی باید پرهیز کنند چون انجام چنین ورزش‌هایی می‌تواند خطرناك باشد. بیماران مبتلا به فتق، در صورت تمایل به فعالیت ورزشی، می‌توانند پیاده روی یا راه رفتن در آب را انتخاب كنند.
