درباره نوروفیدبك و تاثیر آن بر بهبود کودکان بیش‌فعال چه می‌دانید؟
بازی با مغز
بسیاری از مواقع اختلالات مختلف روانی حاصل كاركرد نامناسب مغز و در نتیجه تولید الگوی ناصحیح امواج مغزی است. درواقع كاركرد مناسب یا نامناسب مغز ما دلیل طبیعی یا غیرطبیعی بودن تولید این امواج می‌شود. به همین خاطر مغز انسان نیز مانند هر سیستم پیچیده دیگری نیاز به تنظیم و رفع نواقص دارد. در این میان، همه كاری كه ما باید انجام دهیم آگاهی یافتن از مدل نامطلوب كاركرد مغز و سعی در تنظیم مجدد آن است. نوروفیدبك (Neurofeedback) روش درمانی جدیدی است كه با بازخوردی كه از امواج مغزی ارائه می‌دهد، به مغز در تنظیم فعالیت خود كمك می‌كند.
عطیه رضایی / روان‌شناس بالینی
روش درمانی نوروفیدبك چگونه كار می‌كند؟
روش درمانی نوروفیدبك از امواج مغزی به عنوان بازخورد استفاده می‌كند و كاربرد اصلی آن بالابردن آگاهی شخص نسبت به آنچه در بدن و حتی مغزش به وقوع می‌پیوندد و افزایش قدرت كنترل بر آن است. در نوروفیدبك حسگرهایی كه الكترود نامیده می‌شود بر روی پوست سر بیمار قرار می‌گیرد. این حسگرها فعالیت الكتریكی مغز فرد را ثبت و در قالب امواج مغزی (در اغلب موارد به شكل شبیه‌سازی شده در قالب یك بازی كامپیوتری یا فیلم ویدئویی) به او نشان می‌دهد. به این ترتیب فرد پی به شرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود برده و سعی می‌كند وضعیت تولید امواج مغزی خود را اصلاح كند.
روند درمان با نوروفیدبك چگونه است؟
اگر فردی می‌خواهد از درمان نوروفیدبك استفاده كند ابتدا باید شرح حالی از او گرفته شود و بعد از آن فرآیند بازخورد و اصلاح امواج مغزی صورت گیرد. تعداد جلسات باید به حدی باشد كه درمان تكمیل شود. مدت معمول جلسات 45 دقیقه است، ممكن است در برخی موارد كمی طولانی‌تر یا كوتاه‌تر باشد. برای قطع درمان باید به تدریج فاصله جلسات را زیاد كرد. اگر به محض از بین رفتن علائم و نشانه‌های بیماری درمان را قطع كنیم، ممكن است پس از گذشت مدتی مثلا سه یا 9 ماه تمام نشانه‌های بیماری برگردد. باید بدانیم نوروفیدبك در حقیقت نوعی یادگیری بوده و كاملا واضح است كه هرچه تكرار و تمرین بیشتر باشد، یادگیری نیز بهتر و بیشتر خواهد بود و آموخته‌ها دیرتر از بین می‌رود.
فواید درمان‌های تكنولوژیك نسبت به دارودرمانی و روان‌درمانی
داروها به عنوان یك ماده خارجی سعی در تنظیم فعالیت‌های مغز دارند. بنابراین با قطع آنها، نظم ایجاد‌شده در مغز نیز از بین می‌رود و مغز مجددا برای این‌كه تنظیم خود را به دست آورد نیازمند داروست. این مساله به عنوان اثر تنظیمی داروها شناخته می‌شود در حالی‌كه هدف نوروفیدبك آموزش خودتنظیمی به مغز است و سعی دارد به مغز یاد دهد كه چگونه خود را تنظیم كند. در نتیجه پس از درمان با نوروفیدبك، مغز با مواجهه با مشكلات جدید و خارج شدن از نظم خود، نیازمند دارویی خارجی نیست، چرا كه می‌تواند از طریق فرآیند خودتنظیمی، نظم جدید خود را به‌دست آورد. در واقع نوروفیدبك شما را قادر به دیدن دنیای بیرون مغزتان می‌كند. به عنوان مثال در صفحه مانیتور شما شكل شبیه‌سازی شده امواج مغزی را به شكل یك بازی می‌بینید و با نگاه كردن به صفحه مانیتور و بدون استفاده از دست شروع به بازی می‌كنید. دستگاه الگوهای امواج مغزی شما را پردازش می‌كند و در صورتی كه این الگوها مناسب باشد شما در بازی جلو خواهید رفت و در غیر این‌صورت شكست می‌خورید. به این ترتیب یاد می‌گیرید كه مثلا در شرایط اضطراب چگونه می‌توانید مغز خود را طوری تنظیم كنید كه آرامش جایگزین اضطراب شود.
كاربردهای درمانی نوروفیدبك
این روش بیشترین كاربرد را در درمان اختلال بیش‌فعالی نقص توجه دارد. از سنین پنج یا شش سالگی به بالا می‌توان از نوروفیدبك استفاده كرد. اما بهترین سن استفاده به ویژه در مورد اختلال بیش فعالی یا ADHD و اختلالات یادگیری (اختلالات دوران كودكی) سنین دبستان است. بهبود و ارتقاء حافظه، توجه و تمركز برای كودكانی كه دچار بی‌دقتی هستند، می‌تواند راه درمانی موثری باشد. توجه داشته باشید گاهی فرزندان شما از هوش خوبی و حتی بالایی برخوردارند، اما بی‌دقتی باعث می‌شود عملكرد و بازخورد خوبی در درس نداشته باشند. پس می‌توانید با یك راه درمانی بدون عوارض كمك بسزایی به فرزند خود بكنید. البته تمام مواردی كه نام می‌بریم در بزرگسالان هم صدق می‌كند. همچنین نوروفیدبك در درمان اختلال‌های اضطرابی، ناتوانی یادگیری كه در سنین دبستان شایع است، اختلالات خواب، صرع، آسیب مغزی و سكته مغزی جهت بهبود در حافظه، سردرد، گیجی و حواس‌پرتی، سرگیجه، كنترل تشنج در كودكان، كنترل اختلالات رفتاری مخرب، مشكلات تمركزی، اضطراب، افسردگی، تغییرات خلقی، اختلالات خواب، تحریك‌پذیری، مشكلات ادراك بینایی، دردهای مزمن و سردردهای میگرنی، افسردگی و سوء مصرف مواد نیز كاربرد زیادی داشته است.
آیا نوروفیدبك عوارض دارد؟
در نوروفیدبك ما با هیچ عارضه خاصی مواجه نیستم. دستگاهی كه به بدن ما وصل می‌شود هیچ اشعه یا سیگنالی را وارد بدن نمی‌كند. این دستگاه صرفا سیگنال‌های زیستی ما را ثبت می‌كند و برای این‌كه بتوانیم آنها را با اراده خود تحت تاثیر قرار دهیم در مانیتور به ما نشان می‌دهد. بسیاری از افراد متخصصی كه به وسیله نوروفیدبك تحت معالجه قرار گرفته‌اند، معتقدند كه این روش بسیار امن است و تاكنون مشكلی در این زمینه با مراجعان خود نداشته‌اند. البته برخی مراجعان از بروز عوارض نوروفیدبك مانند خستگی ذهنی یا زنده‌شدن برخی احساسات قدیمی ناراحت به نظر می‌رسند. در صورتی كه نوروفیدبك توسط پزشكان و درمانگران بی‌تجربه انجام شود، ممكن است عوارض نوروفیدبك به صورت تجربه اضطراب، بی‌قراری و خواب آلودگی بروز كند. عوارض این نوع ممكن است به ندرت رخ دهد، ولی برای به حداقل رساندن آن لازم است افراد حتما به مركز درمانی معتبر نوروفیدبك مراجعه کنند. بعضی اوقات والدین فكر می‌كنند تاثیراتی بر مغز كودك وارد می‌شود درحالی كه همان‌طور كه توضیح داده شد هیچ مداخله‌ای از بیرون صورت نمی‌گیرد و هیچ عارضه جانبی ندارد. با مطالعه یا توضیح عملكرد نوروفیدبك می‌توان از این برداشت‌های غلط والدین جلوگیری كرد.
علائم و مشكلات دوباره بر می‌گردد؟
مانند هر درمانی كامل كردن دوره درمان با نوروفیدبك بسیار مهم است و ناقص گذاشتن درمان سبب عود كردن نشانه‌ها و علائم می‌گردد. در مورد نوروفیدبك باید به خاطر داشت كه این روش درمانی در واقع نوعی یادگیری است و مغز یاد می‌گیرد كه چگونه خود را به بهترین شكل ممكن تنظیم کند. همچنان كه ما رانندگی را یاد می‌گیریم و آن را فراموش نمی‌كنیم، این یادگیری هم فراموش نمی‌شود. در حقیقت مغز مهارت جدیدی به دست آورده است. البته برای داشتن یك درمان كامل، علاوه بر رعایت ترتیب جلسات و كامل كردن آنها، همكاری خانواده و عمل به تمام دستورات و راهنمایی‌های درمانگر ضروری است. در مورد هیچ بیماری نمی‌توان قول درمان قطعی را داد. می‌دانیم كه نتیجه مناسب گرفتن از درمان به شرایط گوناگونی بستگی دارد؛ مثل نوع و شدت بیماری، زمان اقدام به درمان، میزان همكاری فرد و خانواده او با تیم درمانی و رعایت تمام نكات مربوط به درمان از جانب فرد و درمانگر. همین شرایط در مورد درمان نوروفیدبك نیز وجود دارد.
روش درمانی نوروفیدبك از امواج مغزی به عنوان بازخورد استفاده می‌كند و كاربرد اصلی آن بالابردن آگاهی شخص نسبت به آنچه در بدن و حتی مغزش به وقوع می‌پیوندد و افزایش قدرت كنترل بر آن است. در نوروفیدبك حسگرهایی كه الكترود نامیده می‌شود بر روی پوست سر بیمار قرار می‌گیرد. این حسگرها فعالیت الكتریكی مغز فرد را ثبت و در قالب امواج مغزی (در اغلب موارد به شكل شبیه‌سازی شده در قالب یك بازی كامپیوتری یا فیلم ویدئویی) به او نشان می‌دهد. به این ترتیب فرد پی به شرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود برده و سعی می‌كند وضعیت تولید امواج مغزی خود را اصلاح كند.
روند درمان با نوروفیدبك چگونه است؟
اگر فردی می‌خواهد از درمان نوروفیدبك استفاده كند ابتدا باید شرح حالی از او گرفته شود و بعد از آن فرآیند بازخورد و اصلاح امواج مغزی صورت گیرد. تعداد جلسات باید به حدی باشد كه درمان تكمیل شود. مدت معمول جلسات 45 دقیقه است، ممكن است در برخی موارد كمی طولانی‌تر یا كوتاه‌تر باشد. برای قطع درمان باید به تدریج فاصله جلسات را زیاد كرد. اگر به محض از بین رفتن علائم و نشانه‌های بیماری درمان را قطع كنیم، ممكن است پس از گذشت مدتی مثلا سه یا 9 ماه تمام نشانه‌های بیماری برگردد. باید بدانیم نوروفیدبك در حقیقت نوعی یادگیری بوده و كاملا واضح است كه هرچه تكرار و تمرین بیشتر باشد، یادگیری نیز بهتر و بیشتر خواهد بود و آموخته‌ها دیرتر از بین می‌رود.
فواید درمان‌های تكنولوژیك نسبت به دارودرمانی و روان‌درمانی
داروها به عنوان یك ماده خارجی سعی در تنظیم فعالیت‌های مغز دارند. بنابراین با قطع آنها، نظم ایجاد‌شده در مغز نیز از بین می‌رود و مغز مجددا برای این‌كه تنظیم خود را به دست آورد نیازمند داروست. این مساله به عنوان اثر تنظیمی داروها شناخته می‌شود در حالی‌كه هدف نوروفیدبك آموزش خودتنظیمی به مغز است و سعی دارد به مغز یاد دهد كه چگونه خود را تنظیم كند. در نتیجه پس از درمان با نوروفیدبك، مغز با مواجهه با مشكلات جدید و خارج شدن از نظم خود، نیازمند دارویی خارجی نیست، چرا كه می‌تواند از طریق فرآیند خودتنظیمی، نظم جدید خود را به‌دست آورد. در واقع نوروفیدبك شما را قادر به دیدن دنیای بیرون مغزتان می‌كند. به عنوان مثال در صفحه مانیتور شما شكل شبیه‌سازی شده امواج مغزی را به شكل یك بازی می‌بینید و با نگاه كردن به صفحه مانیتور و بدون استفاده از دست شروع به بازی می‌كنید. دستگاه الگوهای امواج مغزی شما را پردازش می‌كند و در صورتی كه این الگوها مناسب باشد شما در بازی جلو خواهید رفت و در غیر این‌صورت شكست می‌خورید. به این ترتیب یاد می‌گیرید كه مثلا در شرایط اضطراب چگونه می‌توانید مغز خود را طوری تنظیم كنید كه آرامش جایگزین اضطراب شود.
كاربردهای درمانی نوروفیدبك
این روش بیشترین كاربرد را در درمان اختلال بیش‌فعالی نقص توجه دارد. از سنین پنج یا شش سالگی به بالا می‌توان از نوروفیدبك استفاده كرد. اما بهترین سن استفاده به ویژه در مورد اختلال بیش فعالی یا ADHD و اختلالات یادگیری (اختلالات دوران كودكی) سنین دبستان است. بهبود و ارتقاء حافظه، توجه و تمركز برای كودكانی كه دچار بی‌دقتی هستند، می‌تواند راه درمانی موثری باشد. توجه داشته باشید گاهی فرزندان شما از هوش خوبی و حتی بالایی برخوردارند، اما بی‌دقتی باعث می‌شود عملكرد و بازخورد خوبی در درس نداشته باشند. پس می‌توانید با یك راه درمانی بدون عوارض كمك بسزایی به فرزند خود بكنید. البته تمام مواردی كه نام می‌بریم در بزرگسالان هم صدق می‌كند. همچنین نوروفیدبك در درمان اختلال‌های اضطرابی، ناتوانی یادگیری كه در سنین دبستان شایع است، اختلالات خواب، صرع، آسیب مغزی و سكته مغزی جهت بهبود در حافظه، سردرد، گیجی و حواس‌پرتی، سرگیجه، كنترل تشنج در كودكان، كنترل اختلالات رفتاری مخرب، مشكلات تمركزی، اضطراب، افسردگی، تغییرات خلقی، اختلالات خواب، تحریك‌پذیری، مشكلات ادراك بینایی، دردهای مزمن و سردردهای میگرنی، افسردگی و سوء مصرف مواد نیز كاربرد زیادی داشته است.
آیا نوروفیدبك عوارض دارد؟
در نوروفیدبك ما با هیچ عارضه خاصی مواجه نیستم. دستگاهی كه به بدن ما وصل می‌شود هیچ اشعه یا سیگنالی را وارد بدن نمی‌كند. این دستگاه صرفا سیگنال‌های زیستی ما را ثبت می‌كند و برای این‌كه بتوانیم آنها را با اراده خود تحت تاثیر قرار دهیم در مانیتور به ما نشان می‌دهد. بسیاری از افراد متخصصی كه به وسیله نوروفیدبك تحت معالجه قرار گرفته‌اند، معتقدند كه این روش بسیار امن است و تاكنون مشكلی در این زمینه با مراجعان خود نداشته‌اند. البته برخی مراجعان از بروز عوارض نوروفیدبك مانند خستگی ذهنی یا زنده‌شدن برخی احساسات قدیمی ناراحت به نظر می‌رسند. در صورتی كه نوروفیدبك توسط پزشكان و درمانگران بی‌تجربه انجام شود، ممكن است عوارض نوروفیدبك به صورت تجربه اضطراب، بی‌قراری و خواب آلودگی بروز كند. عوارض این نوع ممكن است به ندرت رخ دهد، ولی برای به حداقل رساندن آن لازم است افراد حتما به مركز درمانی معتبر نوروفیدبك مراجعه کنند. بعضی اوقات والدین فكر می‌كنند تاثیراتی بر مغز كودك وارد می‌شود درحالی كه همان‌طور كه توضیح داده شد هیچ مداخله‌ای از بیرون صورت نمی‌گیرد و هیچ عارضه جانبی ندارد. با مطالعه یا توضیح عملكرد نوروفیدبك می‌توان از این برداشت‌های غلط والدین جلوگیری كرد.
علائم و مشكلات دوباره بر می‌گردد؟
مانند هر درمانی كامل كردن دوره درمان با نوروفیدبك بسیار مهم است و ناقص گذاشتن درمان سبب عود كردن نشانه‌ها و علائم می‌گردد. در مورد نوروفیدبك باید به خاطر داشت كه این روش درمانی در واقع نوعی یادگیری است و مغز یاد می‌گیرد كه چگونه خود را به بهترین شكل ممكن تنظیم کند. همچنان كه ما رانندگی را یاد می‌گیریم و آن را فراموش نمی‌كنیم، این یادگیری هم فراموش نمی‌شود. در حقیقت مغز مهارت جدیدی به دست آورده است. البته برای داشتن یك درمان كامل، علاوه بر رعایت ترتیب جلسات و كامل كردن آنها، همكاری خانواده و عمل به تمام دستورات و راهنمایی‌های درمانگر ضروری است. در مورد هیچ بیماری نمی‌توان قول درمان قطعی را داد. می‌دانیم كه نتیجه مناسب گرفتن از درمان به شرایط گوناگونی بستگی دارد؛ مثل نوع و شدت بیماری، زمان اقدام به درمان، میزان همكاری فرد و خانواده او با تیم درمانی و رعایت تمام نكات مربوط به درمان از جانب فرد و درمانگر. همین شرایط در مورد درمان نوروفیدبك نیز وجود دارد.
