با شاعران هم روزگارمان صحبت كرده‌ایم تا بدانیم كرونا بر عالم شعر چه تاثیری گذاشته است
وارثان آب و خرد و روشنی در روزگار قرنطینه
در دورانی موسوم به پسا كرونا به‌سر می‌بریم. دورانی كه جامعه آرام آرام از دل یك بحران بزرگ سر برمی‌آورد و بار دیگر نفس می‌كشد. در این میان شاعران كه به تعبیر سهراب «وارث آب و خرد و روشنی‌اند» زودتر از سایرین به كرونا و قرنطینه در ایام شیوع كرونا عكس‌العمل نشان دادند. حال با گذشتن از كرونا حال و روز این دسته از هنرمندان قطعا شنیدنی است. بعضی از این شاعران، كرونا را داغ و مصیبتی عظیم می‌دانند كه بر ذهن وروح آنها تاثیرات عمیقی گذاشته است و بازگشت آنها به حالت عادی را تا مدت زیادی طولانی خواهد كرد. اما برخی دیگر بیشتر به قرنطینه ناشی از كرونا ارجاع می‌دهند و كرونا را فرصتی بسیار مغتنم برای تولید اثر و تحقیق و تفحص می‌دانند. به سراغ شاعران برجسته هم‌روزگارمان رفته‌ایم تا از تاثیرات كرونا بر زندگی و سلوك شاعرانه‌شان جویا شویم و تحلیل‌شان از جامعه پس از قرنطینه را بدانیم.
به نفع شعر
محمدعلی بهمنی
كرونا و قرنطینه بیش از هر چیز به نفع شعر بوده است. من می‌بینم كه این ایام دوستان شاعر در فضای مجازی با هم مرتبط هستند و هر شب برنامه‌های شعرخوانی، نقد شعر و سخنرانی پیرامون مسائل ادبی در فضای مجازی برقرار است كه تاكنون چنین برنامه‌هایی به این حجم كمی و كیفی را شاهد نبودیم. علاوه بر این شاعری كه در گذشته به علت شرایط زندگی و سر كار رفتن و مشكلات معیشتی، فرصت چندانی برای نفس كشیدن در فضای مطالعات ادبی و وقت گذاشتن برای شعر نداشت، در دوران كرونا و قرنطینه، فرصتی یافت تا به این امور بپردازد. پس كرونا بركاتی برای شاعران و به طور كلی همه هنرمندان داشته است. از این منظر من كرونا را یك فرصت می‌دانم كه البته بسته به عاطفه درونی و جهان شعری هر شاعر و میزان رنج و تاثیرپذیری او از رویدادهای پیرامون، عكس‌العمل ناشی از آن در هنرمندان مختلف متغیر است. آفرینش همواره وجود داشته و آفرینشی كه ریشه در گذشته داشته باشد، بخشی از آن ارزشمند و بخش دیگر تكرار مكررات است. اما آفرینشی كه شرایط معاصر خود را پیش چشم داشته باشد، نه تنها برای روزگار خود گره‌گشا و حائز اهمیت خواهد بود، بلكه تا سال‌ها و قرن‌ها بعد روایتی است ماندنی از دردهای آدمی. البته از این نكته نباید غافل شد كه اندوه از دست دادن انسان برای همه هنرمندان بالاخص شاعران بسیار جانسوز و دردناك است و این هم پرده از واقعه كرونا برای همه ما شاعران بسیار ناراحت‌كننده و غم‌انگیز بود.
این انسان آسیب‌پذیر
قاسم صرافان
آنچه در مساله كرونا نمود عمومی داشت و از حیث آفاقی همه در فضای شعر با آن مواجه شدند، تعطیلی انجمن‌ها، جلسات ادبی و در نهایت نمایشگاه كتاب است كه این محافل نمودهای حضور شاعران در صحنه اجتماعی هنر بود. به‌خصوص نمایشگاه كتاب از آنجا كه هر سال یك مرتبه برگزار می‌شود و شاعران آثار مكتوب خود را در آن ارائه می‌دهند و همچنین ارتباط مستقیم با مخاطب پیدا می‌كنند، در این بین از اهمیت بیشتری برخوردار است كه به واسطه كرونا همه این فرصت‌ها از دست رفت.
اما در مقابل فرصت‌هایی ایجاد شد تا در بستر آنها شاعران به خلوت‌های شاعرانه بیشتر بپردازند و جوانانی كه شاید كمتر از بزرگان به مقوله خلوت گزینی در فضای شعر متوجه هستند، به این فرصت به دید مجالی ارزشمند بنگرند. همچنین رونق گرفتن فضای مجازی باعث شد كه فرهنگ جدیدی بر مناسبات شعرا با مخاطب حكمفرما شود. ارتباط‌های زنده در فضای مجازی و آموزش‌های مجازی ظرفیت‌های تازه‌ای را برای علاقه‌مندان شعر ایجاد كرد. به طور مثال انجمن شعر من شاید در حالت عادی با حضور دوستان من آن هم در شهر تهران برگزار می‌شد، اما در ایام كرونا من انجمنی داشتم به وسعت كل فضای مجازی كه بسیاری از علاقه‌مندان در این ارتباط‌های زنده شركت می‌كردند و بنابراین این مساله سبب می‌شد كه بسیاری از مخاطبانی كه در حالت عادی نمی‌توانند در این جلسات شركت كنند، بتوانند بهره لازم را از جلسات ببرند. همچنین از آنجا كه در آموزش‌های مجازی، مدرس در فضایی كه بعدا ضبط خواهد شد و در برابر مخاطبان با تعداد كمی نامحدود حضور خواهد یافت، مستلزم جهش مربی و ارتقای او خواهد بود.
از حیث جهانی هم، کسانی که به مدرنیستم دل بسته بودند در دوره کرونا فهمیدند که بشریت با تمام پیشرفت ها و دستاوردهایش چقدر آسیب پذیر است. همچنین با دریغ شدن جنبه‌هایی به ظاهر کوچک، کم اهمیت و عادی از زندگی انسان، نظیر دست دادن با هم و دیدار دوستان و آشنایان، افراد با نگاهی شاعرانه ظرافت های زندگی خود را کاوید و این شد که در ایام کرونا انگار همه شاعر شده بودند و متوجه ریزترین جزئیات زندگی‌شان و ظرافت، زیبایی و عمق دنیای پیرامون خود شدند. نگاهی که پیش از کرونا شاید منحصر به اهل هنر، به ویژه شاعران بود.
تغییر زیبایی‌شناسانه
حمیدرضا شكارسری
اتفاقات عظیم چه در حوزه سیاست و چه در حوزه فرهنگ، از آنجا كه بر حوزه رسانه تاثیرات مستقیم دارند، تبعا بر شعر نیز تاثیرگذار هستند. حال اگر پدیده‌ای جهان گیر و جهان‌شمول باشد، تمام آفرینش‌های هنری را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد. این تاثیرات بیشتر از جنس اثرگذاری‌های زیبایی شناسانه است و نوع نگرش به زیبایی را در شعر شاعران تغییر خواهد داد. در حال حاضر كه پدیده كرونا پدیده تازه‌ای برای جامعه هنری محسوب می‌شود، نمود آن در شعر و در كلیه آثار هنری به صورت مضمون، تعبیر و تصویر خواهد بود. یعنی نمود اصلی این مساله در شعر، مضمون‌سازی خواهد بود. آن هم با كمك گرفتن از المان‌هایی مثل ویروس و قرنطینه. اما در دراز‌مدت آنچه رقم خواهد خورد، تغییر نوع زیبایی‌شناسی و اساسا نوع نگاه شاعر به پدیده‌هاست. برای مثال با بررسی شعرهای عاشقانه در 40 سال گذشته در‌می‌یابیم كه نوع نگاه شاعران به مقوله عشق، از یك نگاه سطحی و اروتیك در روزگار رژیم سابق، به نگاهی متعادل‌تر تبدیل شده و رفته‌رفته شاعران در شعر عاشقانه اصطلاحا از «تن نویسی» فاصله گرفته‌اند. در بررسی این تغییر، نمی‌توان پدیده انقلاب اسلامی را نادیده گرفت چرا كه هنر ناگزیر است كه تا حد زیادی بازتاب‌دهنده روز و روزگار هنرمند باشد.
نیما یوشیج در جایی می‌گوید: در هیچ كجای دنیا شكل آفرینش هنری تغییر نكرده، مگر آن‌كه شكل زندگی مردم در آنجا عوض شده باشد.
رونق فضای مجازی
مرتضی حیدری آل‌كثیر
كرونا و قرنطینه خانگی به دلیل آن، اساسا یك پدیده نو و تازه در جامعه ماست كه موجب شد سبك زندگی و تعامل انسان‌ها با هم در جریان آن عوض شود. من در بررسی تاثیرات كرونا بر عالم شعر، دو بعد را جدی‌تر از سایر ابعاد می‌دانم: یكی تاثیر كرونا بر فضای خصوصی شاعر و اتفاقاتی كه برای این هنرمند اجبارا منزوی شده در عصر كرونا افتاد و دوم بستری كه در فضای مجازی برای شاعران مهیا شد.
در خصوص بعد اول باید گفت كه كرونا سبب شد خلوتی برای شاعران پدید بیاید تا در آن بتوانند به كنكاش بیشتر در خود و انجام كارهای جدی ادبی بپردازند. برای من مساله قرنطینه بسیار مفید بود، چرا كه سر كار نمی‌رفتم و از فراغتی که به علت در خانه ماندن برایم حاصل شد، توانستم بهره ببرم و چندین كتاب بخوانم و تعدادی از اشعار نیمه‌كاره‌ام را به اتمام برسانم. البته باید گفت كه اوایل قرنطینه این گونه گذشت و به تدریج با طولانی‌تر شدن آن، حس افسردگی، كلافگی و تا حدی سستی را برای انسان به وجود می‌آورد كه طبیعتا سبب می‌شود قرنطینه و خلوت نتیجه عكس بدهد. اما در باب دوم كرونا در زندگی شاعران، باید به فرصت خوب گفت‌وگو در فضای مجازی اشاره كرد كه توانست شاعران را در این مدت گرد هم آورد. من به عنوان یك شاعر شهرستانی شاید فرصت و شرایط این را نداشته باشم كه در طول سال به تمام انجمن‌های ادبی در كشور یا حتی استان خودم سر بزنم. اما لایوهای فضای مجازی در انجمن‌های مختلف و حضور شاعران و استادان مختلف در این برنامه‌های مجازی، سبب شد كه فضایی آموزنده و دلچسب برای من پدید آید. مضاف بر این‌كه از طریق این لایوها می‌شد به نگاه كلی شاعران مختلف در باب شعر امروز رسید برای مثال من در این مدت می‌دیدم كه شاعران روشنفكر كه غالبا از مطالعات آثار غربیان هم استفاده می‌كنند، در قالب همین لایوها به بهانه ناعدالتی به شاعران دیگر می‌تازند و آنها را متهم به تحجر و عقب‌‌ماندگی می‌كنند. حال آن‌كه به نظر من این مساله خود بزرگ‌ترین و واضح ترین نوع تحجر است! من حقیقتا به انجمن‌های ادبی معتقدم و به نظر من هیچ جشنواره یا كنگره‌ای نمی‌تواند به اندازه یك انجمن خوب به پیشرفت شعر یك شاعر خدمت كند و فضای مجازی در این مدت باعث شد كه انجمن‌های ادبی در دسترس همه ما باشند.
محمدعلی بهمنی
كرونا و قرنطینه بیش از هر چیز به نفع شعر بوده است. من می‌بینم كه این ایام دوستان شاعر در فضای مجازی با هم مرتبط هستند و هر شب برنامه‌های شعرخوانی، نقد شعر و سخنرانی پیرامون مسائل ادبی در فضای مجازی برقرار است كه تاكنون چنین برنامه‌هایی به این حجم كمی و كیفی را شاهد نبودیم. علاوه بر این شاعری كه در گذشته به علت شرایط زندگی و سر كار رفتن و مشكلات معیشتی، فرصت چندانی برای نفس كشیدن در فضای مطالعات ادبی و وقت گذاشتن برای شعر نداشت، در دوران كرونا و قرنطینه، فرصتی یافت تا به این امور بپردازد. پس كرونا بركاتی برای شاعران و به طور كلی همه هنرمندان داشته است. از این منظر من كرونا را یك فرصت می‌دانم كه البته بسته به عاطفه درونی و جهان شعری هر شاعر و میزان رنج و تاثیرپذیری او از رویدادهای پیرامون، عكس‌العمل ناشی از آن در هنرمندان مختلف متغیر است. آفرینش همواره وجود داشته و آفرینشی كه ریشه در گذشته داشته باشد، بخشی از آن ارزشمند و بخش دیگر تكرار مكررات است. اما آفرینشی كه شرایط معاصر خود را پیش چشم داشته باشد، نه تنها برای روزگار خود گره‌گشا و حائز اهمیت خواهد بود، بلكه تا سال‌ها و قرن‌ها بعد روایتی است ماندنی از دردهای آدمی. البته از این نكته نباید غافل شد كه اندوه از دست دادن انسان برای همه هنرمندان بالاخص شاعران بسیار جانسوز و دردناك است و این هم پرده از واقعه كرونا برای همه ما شاعران بسیار ناراحت‌كننده و غم‌انگیز بود.
این انسان آسیب‌پذیر
قاسم صرافان
آنچه در مساله كرونا نمود عمومی داشت و از حیث آفاقی همه در فضای شعر با آن مواجه شدند، تعطیلی انجمن‌ها، جلسات ادبی و در نهایت نمایشگاه كتاب است كه این محافل نمودهای حضور شاعران در صحنه اجتماعی هنر بود. به‌خصوص نمایشگاه كتاب از آنجا كه هر سال یك مرتبه برگزار می‌شود و شاعران آثار مكتوب خود را در آن ارائه می‌دهند و همچنین ارتباط مستقیم با مخاطب پیدا می‌كنند، در این بین از اهمیت بیشتری برخوردار است كه به واسطه كرونا همه این فرصت‌ها از دست رفت.
اما در مقابل فرصت‌هایی ایجاد شد تا در بستر آنها شاعران به خلوت‌های شاعرانه بیشتر بپردازند و جوانانی كه شاید كمتر از بزرگان به مقوله خلوت گزینی در فضای شعر متوجه هستند، به این فرصت به دید مجالی ارزشمند بنگرند. همچنین رونق گرفتن فضای مجازی باعث شد كه فرهنگ جدیدی بر مناسبات شعرا با مخاطب حكمفرما شود. ارتباط‌های زنده در فضای مجازی و آموزش‌های مجازی ظرفیت‌های تازه‌ای را برای علاقه‌مندان شعر ایجاد كرد. به طور مثال انجمن شعر من شاید در حالت عادی با حضور دوستان من آن هم در شهر تهران برگزار می‌شد، اما در ایام كرونا من انجمنی داشتم به وسعت كل فضای مجازی كه بسیاری از علاقه‌مندان در این ارتباط‌های زنده شركت می‌كردند و بنابراین این مساله سبب می‌شد كه بسیاری از مخاطبانی كه در حالت عادی نمی‌توانند در این جلسات شركت كنند، بتوانند بهره لازم را از جلسات ببرند. همچنین از آنجا كه در آموزش‌های مجازی، مدرس در فضایی كه بعدا ضبط خواهد شد و در برابر مخاطبان با تعداد كمی نامحدود حضور خواهد یافت، مستلزم جهش مربی و ارتقای او خواهد بود.
از حیث جهانی هم، کسانی که به مدرنیستم دل بسته بودند در دوره کرونا فهمیدند که بشریت با تمام پیشرفت ها و دستاوردهایش چقدر آسیب پذیر است. همچنین با دریغ شدن جنبه‌هایی به ظاهر کوچک، کم اهمیت و عادی از زندگی انسان، نظیر دست دادن با هم و دیدار دوستان و آشنایان، افراد با نگاهی شاعرانه ظرافت های زندگی خود را کاوید و این شد که در ایام کرونا انگار همه شاعر شده بودند و متوجه ریزترین جزئیات زندگی‌شان و ظرافت، زیبایی و عمق دنیای پیرامون خود شدند. نگاهی که پیش از کرونا شاید منحصر به اهل هنر، به ویژه شاعران بود.
تغییر زیبایی‌شناسانه
حمیدرضا شكارسری
اتفاقات عظیم چه در حوزه سیاست و چه در حوزه فرهنگ، از آنجا كه بر حوزه رسانه تاثیرات مستقیم دارند، تبعا بر شعر نیز تاثیرگذار هستند. حال اگر پدیده‌ای جهان گیر و جهان‌شمول باشد، تمام آفرینش‌های هنری را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد. این تاثیرات بیشتر از جنس اثرگذاری‌های زیبایی شناسانه است و نوع نگرش به زیبایی را در شعر شاعران تغییر خواهد داد. در حال حاضر كه پدیده كرونا پدیده تازه‌ای برای جامعه هنری محسوب می‌شود، نمود آن در شعر و در كلیه آثار هنری به صورت مضمون، تعبیر و تصویر خواهد بود. یعنی نمود اصلی این مساله در شعر، مضمون‌سازی خواهد بود. آن هم با كمك گرفتن از المان‌هایی مثل ویروس و قرنطینه. اما در دراز‌مدت آنچه رقم خواهد خورد، تغییر نوع زیبایی‌شناسی و اساسا نوع نگاه شاعر به پدیده‌هاست. برای مثال با بررسی شعرهای عاشقانه در 40 سال گذشته در‌می‌یابیم كه نوع نگاه شاعران به مقوله عشق، از یك نگاه سطحی و اروتیك در روزگار رژیم سابق، به نگاهی متعادل‌تر تبدیل شده و رفته‌رفته شاعران در شعر عاشقانه اصطلاحا از «تن نویسی» فاصله گرفته‌اند. در بررسی این تغییر، نمی‌توان پدیده انقلاب اسلامی را نادیده گرفت چرا كه هنر ناگزیر است كه تا حد زیادی بازتاب‌دهنده روز و روزگار هنرمند باشد.
نیما یوشیج در جایی می‌گوید: در هیچ كجای دنیا شكل آفرینش هنری تغییر نكرده، مگر آن‌كه شكل زندگی مردم در آنجا عوض شده باشد.
رونق فضای مجازی
مرتضی حیدری آل‌كثیر
كرونا و قرنطینه خانگی به دلیل آن، اساسا یك پدیده نو و تازه در جامعه ماست كه موجب شد سبك زندگی و تعامل انسان‌ها با هم در جریان آن عوض شود. من در بررسی تاثیرات كرونا بر عالم شعر، دو بعد را جدی‌تر از سایر ابعاد می‌دانم: یكی تاثیر كرونا بر فضای خصوصی شاعر و اتفاقاتی كه برای این هنرمند اجبارا منزوی شده در عصر كرونا افتاد و دوم بستری كه در فضای مجازی برای شاعران مهیا شد.
در خصوص بعد اول باید گفت كه كرونا سبب شد خلوتی برای شاعران پدید بیاید تا در آن بتوانند به كنكاش بیشتر در خود و انجام كارهای جدی ادبی بپردازند. برای من مساله قرنطینه بسیار مفید بود، چرا كه سر كار نمی‌رفتم و از فراغتی که به علت در خانه ماندن برایم حاصل شد، توانستم بهره ببرم و چندین كتاب بخوانم و تعدادی از اشعار نیمه‌كاره‌ام را به اتمام برسانم. البته باید گفت كه اوایل قرنطینه این گونه گذشت و به تدریج با طولانی‌تر شدن آن، حس افسردگی، كلافگی و تا حدی سستی را برای انسان به وجود می‌آورد كه طبیعتا سبب می‌شود قرنطینه و خلوت نتیجه عكس بدهد. اما در باب دوم كرونا در زندگی شاعران، باید به فرصت خوب گفت‌وگو در فضای مجازی اشاره كرد كه توانست شاعران را در این مدت گرد هم آورد. من به عنوان یك شاعر شهرستانی شاید فرصت و شرایط این را نداشته باشم كه در طول سال به تمام انجمن‌های ادبی در كشور یا حتی استان خودم سر بزنم. اما لایوهای فضای مجازی در انجمن‌های مختلف و حضور شاعران و استادان مختلف در این برنامه‌های مجازی، سبب شد كه فضایی آموزنده و دلچسب برای من پدید آید. مضاف بر این‌كه از طریق این لایوها می‌شد به نگاه كلی شاعران مختلف در باب شعر امروز رسید برای مثال من در این مدت می‌دیدم كه شاعران روشنفكر كه غالبا از مطالعات آثار غربیان هم استفاده می‌كنند، در قالب همین لایوها به بهانه ناعدالتی به شاعران دیگر می‌تازند و آنها را متهم به تحجر و عقب‌‌ماندگی می‌كنند. حال آن‌كه به نظر من این مساله خود بزرگ‌ترین و واضح ترین نوع تحجر است! من حقیقتا به انجمن‌های ادبی معتقدم و به نظر من هیچ جشنواره یا كنگره‌ای نمی‌تواند به اندازه یك انجمن خوب به پیشرفت شعر یك شاعر خدمت كند و فضای مجازی در این مدت باعث شد كه انجمن‌های ادبی در دسترس همه ما باشند.
