همه ما به دلیل كاربری روزانه كسب‌وكارهای نوپا به خوبی مصادیق موفق این حوزه را می‌شناسیم، اما آیا زیست‌بوم كسب‌وكارهای نوپا به همین تعداد اندك شناخته شده محدود است؟
رئیس مركز فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در این رابطه توضیح می‌دهد: «زیست‌بوم نوآوری كشور از سال 95 به شكل جدی مسیر توسعه و پیشرفت را در پیش گرفته است. این زیست‌بوم طی این چهار سال فعالیت در دو نسل رشد، نمو و جهش یافته است. در نسل اول این زیست‌بوم عمدتاً كسب‌وكارهای خدمات‌ مبتنی بر فناوری اطلاعات مانند استارت‌آپ‌های شناخته شده خرید آنلاین، تراكنش‌های بانكی و مالی (فین‌تك)، حمل‌ونقل شهری و خدمات مسافرتی شكل گرفتند. از آنجا كه این نسل از كسب‌وكارهای نوپا سر و كار مستقیمی با روزمره مردم داشتند، شكوفایی آنها به خوبی در متن زندگی مردم حس شد.»
دكتر قادری‌فر در ادامه می‌افزاید: «نسل دوم این زیست‌بوم كسب‌وكارهای نوپایی هستند كه بر پایه فناوری شكل گرفته‌اند و جنبه ارائه خدمات‌رسانی مستقیم به عموم مردم را ندارند به همین جهت رشد و توسعه آنها خیلی مورد توجه جامعه قرار نگرفته است. به عبارت دیگر نمی‌توانیم بگوییم كه در سال‌های اخیر شاهد جهش جدی در فضای كسب‌وكارهای نوپا نبودیم، بلكه در سال‌های اخیر شاهد رشد نسل دوم كسب‌وكارهای نوپا بوده‌ایم.»
دكتر ناظمی، معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شكوفایی نیز معتقد است كه ایده نمونه‌های موفق و بزرگی كه در یكی دو سال گذشته برای همه مردم نام‌آشنا شده‌اند، از چند سال قبل‌تر شكل گرفته بوده و ما بعد از چند سال نتیجه آنها را دیدیم. بنابراین امروز نیز بسیاری از شرکت‌های نوپایی كه در حال رشد هستند ممكن است در آینده نزدیك به مرحله جهش و شكوفا شدن برسند.
 درخشش نسل دوم كسب‌وكارهای نوپا
به گفته رئیس مركز فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، حوزه كسب‌وكارهای نوپای فناورانه فضای بكر بیشتری برای رشد و شكوفایی دارد. دکتر قادری‌فر با اشاره به مثال‌های ملموس نسل دوم كسب‌وكارهای نوپای كشور تصریح می‌كند: «شاید نام كسب‌وكارهای نوپای حوزه زیست‌فناوری كمتر به گوش مردم ما خورده باشد.
اما واقعیت این است كه بار اصلی توسعه دانش‌فنی و رفع نیاز كشور در زمینه تولید محصولات پیشگیری، تشخیص و تأمین داروهای كمك‌درمانی و تحقیقات تولید واكسن در بحران كرونا به دوش این مجموعه‌ها بوده است. این رونق در حوزه‌های دیگر مبتنی بر فناوری مانند حوزه انرژی، لیزر، هوش مصنوعی و... مشاهده می‌شود و به زودی شاهد جهش‌های بسیار بزرگی در حوزه فعالیت این كسب‌وكارهای نوپای فناورانه در كشور خواهیم بود.»
 ظرفیت نوآوری كشور بیش از نرخ رشد كنونی فضای كسب‌وكار است
سؤال دیگری كه به دنبال صحبت‌های مسؤولان در ذهنمان شكل می‌گیرد این است كه آیا شركت‌های نوپای كنونی با سرعت قابل قبولی در حال رشد هستند؟
دكتر ناظمی در پاسخ به این سوال به جام‌جم می‌گوید: «با برآوردهای صورت‌گرفته و نگاه به شاخصی به نام ظرفیت نوآوری كشور و تعداد افراد متخصص در رشته‌های گوناگون مرتبط با فناوری، باید بگوییم نرخ رشد ایده‌ها برای تبدیل شدن به یك كسب‌وكار فعال پایین است.»
به عقیده معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شكوفایی، حلقه مفقوده در مسیر شكل‌گیری ایده تا رسیدن به بازدهی تجاری، مشكلات ساختاری توسعه فضای كسب و كار است.
وی در ادامه در تشریح این مشكلات ساختاری می‌افزاید: «این مشكلات همگی در یك شاخص بین‌المللی به نام «فضای كسب‌وكار» قرار می‌گیرند. این شاخص شامل تمام شرایط مؤثر بر كسب‌وكارها از جمله فضای قانونگذاری، محیط مالی و بانكی، نوسانات ارزی، نرخ تورم، بی‌ثباتی سیاست‌های كلان و مشكلات ناشی از تحریم‌ها را شامل می‌شود.
از آنجا كه ماهیت ایده‌های نوآورانه و كسب‌وكارهای نوپا با ریسك همراه است، هرچقدر نرخ این ریسك‌های محیطی بالاتر باشد، ایده نوآورانه با خطرپذیری چند برابری روبه‌رو خواهد شد. به عبارت دیگر در سال‌های پیش كه شاهد شكل‌گیری ایده و جهش پر سرعت شرکت‌های نوپای نام‌آشنای امروز بودیم، شاخص فضای كسب‌وكار در كشور شرایط بهتری نسبت به سال‌های اخیر داشته است. به همین جهت امروز ایده‌ها با سرعتی كه مورد انتظار است رشد پیدا نمی‌كنند.»
 فضای منسجم، زمینه‌ساز موفقیت
معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شكوفایی درخصوص راهکارهای بالا بردن شاخص فضای كسب‌وكار كشور تصریح می‌كند: «برای شكل‌گیری یك زیست‌بوم باید اجزای مختلفی در كنار هم قرار بگیرند. شكل‌گیری نهادهای مهم دانشگاهی كارآفرینی مانند مراكز رشد، پارك‌های علم و فناوری و... در سال‌های اخیر موجب شده كه فضای نوآوری و كارآفرینی در جامعه جای خود را به خوبی باز كند و ساختار منسجم و اصولی پیدا كند. این فضا در زمان شكل‌گیری شرکت‌های نوپای اولیه در كشور فراهم نبود و حتی كسی این ایده‌ها را به راحتی نمی‌پذیرفت.» دكتر ناظمی می‌افزاید: «این اقدامات برنامه‌ریزی‌شده منظم در نهایت جرم و حجم مناسبی را برای توسعه فضای كسب‌وكار كشور فراهم خواهد كرد. بنابراین در دو سه سال آتی، خروجی ایده‌هایی وارد این زیست‌بوم منسجم شده‌اند که قطعا چشمگیرتر خواهد بود.»
دكتر قادری‌فر نیز در این رابطه تصریح می‌كند: «معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و مجموعه صندوق نوآوری و شكوفایی به عنوان تسهیل‌گر جریان زیست‌بوم فناوری و نوآوری كشور خود را موظف می‌دانیم كه حمایت‌های لازم از ایده‌ها و جوانان توانمندی كه تمایل به ورود به فضای كسب‌وكارهای نوپا و فناورانه داشته باشیم و حتی آنها را به سمت ایده‌های كار نشده و جدیدتر سوق دهیم.»
 بازار محدود، شكل‌گیری غول‌های نوپا را محدود می‌كند
دكتر ناظمی با اشاره به نقش ظرفیت بازار در شكل‌گیری كسب‌وكارهای نوپا، بیان می‌كند: «سهم بزرگی از امكان افزایش تعداد شرکت‌های نوپا در هر بازاری به‌ظرفیت آن بازار بستگی دارد. بنابراین اگر قرار باشد بازار شرکت‌های نوپای ما به بازار داخلی محدود باشد، طبیعی است كه ظرفیت خیلی زیادی برای افزایش تعداد ایده و شرکت‌های نوپایی كه بتوانند چند صد هزار تا چند میلیون مخاطب را جذب خود كنند، وجود نخواهد داشت.»
وی در خصوص عبور از این سد محدودكننده به جام‌جم می‌گوید: «تنها راه برای رفع این محدودیت، بزرگ‌كردن حجم بازار هدف است. به این معنی كه شركت‌ها بتوانند علاوه بر بازار كشور وارد بازارهای بین‌المللی به‌ویژه بازار منطقه شوند. در هیچ كشوری این مدل دیده نشده است كه در یك حوزه با یك مدل كسب‌وكاری و ویژگی‌های كسب‌وكاری یكسان، 10 شركت نوپای مثل هم شكل گرفته باشد.»
دكتر قادری‌فر نیز در این رابطه توضیح می‌دهد: «ورود از مسیر ایده‌های تكراری كه در حال حاضر نمونه‌های موفقی از آنها در كشور وجود دارد، كار بسیار دشواری خواهد بود. به همین خاطر توصیه ما به افرادی كه تازه قصد ورود به فضای كسب‌وكارهای نوپا را دارند این است كه بیشتر توجه خود را به ایده‌های كار نشده یا كمتر كار شده در حوزه خدمات‌رسانی معطوف كنند یا به فضای پُرظرفیت كسب‌وكارهای فناورانه وارد شوند تا خطرپذیری كسب‌وكارشان را تا حد امكان كاهش دهند و امكان موفقیت بیشتری در این زیست‌بوم داشته باشند.»

در الگوسازی موفق بوده‌ایم
به گفته دكتر ناظمی، برای شكوفایی زیست‌بوم كسب‌وكارهای نوپا در هر كشور ارائه مدل‌های موفق به عنوان الگو برای سایر اهالی این زیست‌بوم الزامی است. وی در این رابطه توضیح می‌دهد: «در تمامی كشورهای موفق در این عرصه، همواره ایده‌هایی در ابتدای مسیر وجود داشته كه در ادامه تكمیل شده، جهش پیدا كرده و در نهایت به داستان موفقیت برای سایر افراد این زیست‌بوم تبدیل شده است. ما اكنون این مرحله دشوار را پشت‌سر گذاشته و در این الگوسازی در حوزه نوآوری تا حدود زیادی موفق بوده‌ایم. در نتیجه مسیر هموارتری برای الگوبرداری و موفقیت ایده‌های جدید ایجاد شده و از طرفی صاحبان ایده، كارآفرینان و سرمایه‌گذاران با خوشبینی بیشتری از این پس در این مسیر وارد خواهند شد.»
رئیس مركز فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز در خصوص اقدامات صورت‌گرفته جهت انتقال تجربه تصریح می‌كند: «مجموعه مقالاتی تحت عنوان تجارب و الگوهای موفق زیست‌بوم نوآوری و كسب‌وكارهای نوپا در حوزه‌های مختلف كشورهای دنیا روی وبگاه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری منتشر شده كه می‌تواند راهكارهای كاربردی و مفیدی به افراد علاقه‌مند در حوزه‌های گوناگون ارائه كند.»