پرونده جمع و جور جامجم درباره رواج فال و خرافه در قرن پیشرفتهای علمی
شیوع ویروس فال
فکر نکنید حالا که کرونا آمده، حالا که بیماری مثل خوره به جان بشریت افتاده، حالا که به خاطرش کسب و کارها تعطیل شده و شهرها در حالت نیمه قرنطینه فرو رفته، حالا که نمیشود آزادانه از شهری به شهر دیگر رفت و به لذتهای معمول زندگی پرداخت یا حالا که فشار اقتصاد، آدمها را لای منگنه گذاشته و دلمشغولی بیشتر مردم باز نگه داشتن سفره خانواده و نریختن عرق شرمندگی جلوی سر و همسر است، بازار فال و فالگیری و جادو و جنبل از رونق افتاده. برعکس این بازار چنان داغ است، این فشارهای روانی چنان غالب است و زنها و مردها (البته با غلبه زنها بر مردها) چنان سراغ فالگیرها میروند و فضای مجازی آنچنان بستری امن برای ارتباط میان مشتری و فالگیرها و رمالهاست که انگشت حیرت به دهان میماند. آدمهای به ظاهر مدرن، با سر و وضعی قرن بیست و یکمی و افکار به ظاهر روشنفکرانه و مشعشع، آنچنان دلبسته فال و جادو و خرافه هستند که رسانههای مختلف اجتماعی و انواع پیامرسانها پاتوق فالگیرها است و همگی روی منوی فالهای چای، شمع، ورق، موکل دار، ازدواج، گل رز، آب، آیینه، عطسه و چند فال من درآوردی دیگرمتمرکز شدهاند. پولهایی که دراین میان جابهجا میشود و شیوهای که فالگیران و رمالان با مشتریان ارتباط برقرار میکنند، بهخصوص قرار و مدارهای آنلاین آنها و کلماتی که در قالب فال فقط در ازای کارت به کارت شدن وجوه از زبان رمالان خارج میشود، از عجایب این روزهاست. نمیدانیم تعداد مشتریان صفحاتی که در فضای مجازی، فالگیرها را دنبال میکنند چقدر است یا چند نفر از دنبالکنندهها برای باخبر شدن از واقعهای وارد معامله با فالگیرها میشوند، ولی میدانیم عدد دنبالکنندههای این صنف به حدی بزرگ و آمارشان چنان رو به تزاید است که نمیشود آنها را ندیده گرفت.
بازار فال زیر ذرهبین
از كهنسالان به جوانان رسید
طالعبینی سابقهای طولانی و تاریخی دارد، از دربار پادشاهان گذشته آغاز شده و تا روزگار كنونی هم ادامه یافته است. در دهههای پیش، این اقبال محدود به سالمندان بود. آنقدر كه هنوز هم اگر بخواهیم گروه سنی مخاطبان طالعبینی را به تصویر بكشیم، ذهنمان بهسرعت براساس همان كلیشه ثابت ذهنی، زنی سالمند را پیش چشم میآورد اما همان كلیشه ذهنی حالا شكسته است، چراكه باید گفت در یك دگرگونی آشكار، حالا مخاطبان اصلی طالعبینی و فالگیران را مردان و زنان جوانتر تشكیل میدهند. اگر پیش از اینها سالمندان به عنوان تفریح در یك گردهمایی معمولی، پای فال قهوه مینشستند، حالا فقط 615 اپلیكیشن فال و طالعبینی در فروشگاههای اندرویدی وجود دارد!
اقبال به قشر مرفه رسید
تقسیمبندی سنی یا جنسیتی مخاطبان طالعبینی و فالگیری و غیره حداقل در ایران براساس گمانه است. استدلال در رابطه با تعلق این افراد به طبقات اجتماعی متفاوت هم همینطور است. اما باز هم براساس مشاهدات و شنیدن روایتهای متفاوت از رواج طالعبینی، میتوان متوجه شد این طبقه اجتماعی مخاطبان طالعبینی هم طی دهههای گذشته تغییرات محسوسی داشته است. اگر در گذشته رواج بیشتر خرافات و سطح پایینتر تحصیلات در طبقههای كمبرخوردار یك جامعه، دلیلی بود تا طالعبینی میان این طبقات اجتماعی بیشتر مورد استقبال واقع شود، حالا بسیاری از مخاطبان فالگیران را افراد متعلق به طبقات متوسط و مرفه جامعه تشكیل میدهند! این ترقی معكوس البته كه مرهون بازار داغ این روزهای فالگیران هم هست چرا كه گردش مالی بالای این افراد نشان میدهد هركسی هم از عهده پرداخت هزینههای این بازار برنمیآید.
شایعترین انگیزهها
برخی از جامعهشناسان نسبت سرراستی میان اوضاع نابهسامان اجتماعی و رواج این مباحث متصورند. به این مفهوم كه هرقدر اوضاع اجتماعی در یك جامعه متزلزل باشد، به همان نسبت مباحث خرافی در آن جامعه مخاطبان بیشتری دارد. روانشناسانی هم هستند كه باور دارند پایین آمدن ضریب اعتماد به نفس افراد در یك جامعه، بیشتر شدن تعداد افرادی كه در حل مشكلاتشان درمیمانند و البته افزایش اضطرابهای اجتماعی، باعث رواج فالگیری میشود. از سوالات برخی از كاربران فضای مجازی زیر پستهای برخی از كانالهای اینستاگرامی هم میتوان متوجه برخی انگیزههای شخصی آنها به این حوزه شد. انگیزههای شخصی همچون روشهای پیدا كردن همسر، موفقیت در كار و البته شایعترینشان كه كسب مال هنگفت است.
مراجعان در صف
برای ارتباط با بسیاری از فالگیران باید از یك شبكه درهمپیچیده عجیبی عبور كرد. همین درهمپیچیدگی، یكی از ترفندهای آنها برای موجه جلوه دادن كارشان است، یعنی هر چقدر سختتر به فرد طالعبین وصل شوید، به این مفهوم خواهد بود كه درصد خطای فرد طالعبین كمتر است. بسیاری از این افراد تنها بهواسطه معرفی از سوی فردی معتمد حاضر به انجام کار میشوند. اما افرادی هم هستند كه با طی چند مرحله اقدام به طالعبینی متقاضی میكنند. جالب اینكه یكی از معمولترین این مراحل پر كردن یك فرم ارسالی برای مخاطبان است، فرمی كه جزئیترین موارد زندگی شخصی هم از آنها سوال میشود تا به نوعی همان اطلاعات را به فرد متقاضی در بستهبندی به نام طالعبینی تحویل داده شود! قیمتها هم متفاوت است، از 150 هزار تومان برای 20 دقیقه بگیرید تا 4 میلیون تومان برای 70 دقیقه مشاوره و بالاخره اینكه شیوه نوبتدهی این افراد هم گاهی به قدری وقتگیر است كه نشان میدهد مراجعان بسیاری در صف انتظار قرار دارند.
در روزهای قرنطینه دكان دونبش فالگیرها برقرار برقرار است
فال آنلاین
فالهای ریز
فال گرفتن با نیت خاص، این روزها در بین فالگیرها زیاد طرفدار دارد، هزینه كمتری از مشتریها میگیرند، اما بسته به هدف مشتری، تلفنی راحتتر میتوانند فالشان را توضیح دهند. در صفحه مجازیاش، افتخارش را رضایت بیش از 4000 نفر عنوان كرده است. پنج سال سابقه فالگیری دارد و تنها در روزهای فرد، از ساعت 8 صبح تا 14 میتواند فال بگیرد. نكته مهم فالگیریاش اما بهجز تلفنی فال گرفتن، نیت فالهاست. برای اینكه كار مشتریهایش را راحت كند، هر فالی را با نیتی میگیرد. برای فال تاروت احساسی؛ 25 هزار تومان، فال تاروت برای نیت 12 ماه آینده؛ 20 هزار تومان، برای فال تاروت با نیت ازدواج؛ 23 هزار تومان و برای فال تاروت صلیبی (فال پالایش روحی، امیدها و ناراحتیها)؛ 40 هزار تومان دریافت میكند.
فالگیر دیگری كه در صفحه مجازیاش، حدود 7000 نفر مخاطب دارد، فال تاروت ازدواج احساسی را 18 هزار تومان، فال ورق احساسی را 40 هزار تومان و فال شغلی و مالی را 40 هزار تومان دریافت میكند. او سرش خیلی شلوغ است و بعدازظهر سه روز دیگر، برای گرفتن فال وقت میدهد. میگوید در هر ساعت از روز، تنها یك فال میگیرد. هر فال نیمساعت زمان میبرد و نیمساعت هم به خود استراحت میدهد تا برای گرفتن فال تلفنی بعدی تجدید قوا كند. میگوید كه كارش خیلی سخت است و برای ارتباط برقرار كردن با موكلش خیلی انرژی لازم دارد.
فال رایگان به شرط خرید طلسم
معقولها فال نمیگیرند
من ملتهب شدهام که تهمینه چرا احساس ندارد که چرا فقط پول را میشناسد و چرا وقتی برایش مینویسم عزیزم آیا من بالاخره کرونا میگیرم و آیا مردن با این ویروس در طالعم هست یا نه، او پیغام را سین میکند و جواب نمیدهد. این بازی را دیروز با فالگیری انجام دادیم که خیلیها در فضای مجازی به او دل بستهاند و مثل عاشقان سینه چاک در اینستا برایش لایک میگذارند و برای ریزترین مسائل زندگی سراغش میروند و دل به دل فالها و تفسیرهایش میدهند.
از اینستا جا عوض میکنم به سمت پیامرسان خارجی دیگر که مردم برای «آویسا» پیامهای تشکر گذاشتهاند و از بس از صدای پرانرژی او حین اعلام نتیجه فالها لذت بردهاند قلبهای استیکری را سخاوتمندانه نثارش میکنند.
نه، دنیا هیچ فرقی نکرده؛ مردم و دنیا همانی هستند که بودند، همان طرفداران فال و پیشگویی و پیشانیخوانی و هزار جور جادو و جنبل دیگر که دنیای رازآلودشان هم مردم باستان و هم مردم قرن 21 را جذب میکند. درباره این که چرا مردم عصر جدید با این که گوشیهای تلفن همراه با آخرین تکنولوژی روز دنیا را به دست میگیرند و خود را با عادتهای قرن نو آذین میکنند ولی هنوز مثل اجداد باستانیشان به فال و جادو اعتقاد دارند با عبدا... شفیعآبادی، پدر مشاوره ایران صحبت کردیم که او در جواب، ریشه این مساله را در باورهای سنتی مردم دانست که نسل اندر نسل به بشر امروز منتقل شده است. او به ما گفت اگر امروز کسی به فال و جادو و هرگونه عملی که علم تاییدش نمیکند اعتقاد دارد باید رفت و دلیلش را در خانوادهها جستوجو کرد که چطور این باورها را از کودکی در دل و ذهن فرزندان جای میدهند و این باورها با بزرگ شدن بچهها تبدیل به رفتار میشود.
شفیعآبادی البته میداند که از بین بردن این باورها و رفتارها کار سخت و زمانبری است ولی به این نیز باور دارد که اگر خانوادهها تحت آموزش قرار بگیرند و نظام آموزشی و رسانهها هم به کمک بیایند، این رفتارها تغییر میکند و به قول علامه جعفری، مردم به سمت حیات معقول پیش میروند.
پدر مشاوره ایران میگوید متولیان تربیت از خانواده تا جامعه باید پیش بردن زندگی با عقل و منطق و نه خرافه را به نسلهای بعدی آموزش دهند. در تایید گفتههای پدر مشاوره ایران تا به حال حرف زیاد زده شده و جستوجو در آرشیو خبرها ما را میرساند به اظهارات عالیه شکربیگی، جامعهشناس و کارشناس مسائل اجتماعی.
او فالگیری و رمالی را نوعی آسیب اجتماعی میداند و توضیح میدهد نبود قدرت تجزیه و تحلیل مسائل یکی از دلایل گرایش به دعانویسی و رمالی است به طوری که وقتی اهداف اجتماعی شکل تخیلی و دستنیافتنی به خود میگیرد و تحقق آنها در واقعیت ناممکن است، گرایشها به سمت عوامل خارجی و خیالی میرود و در نتیجه پدیده رمالی و فال بینی رشد و رواج مییابد.
کارشناسان مسائل دینی چه نظری درباره فالگیری دارند
با دین در تضاد است