راز نابودی دایناسورها

سنگ آسمانی قاتل دایناسورها به کدام قسمت از زمین برخورد کرد؟

راز نابودی دایناسورها

دكتر محسن شادمهری دانشیار گروه فیزیك دانشگاه گلستان


دیر زمانی است که دانشمندان به واقعیتی عجیب درباره پیشینه زمین دست یافته‌اند: گونه‌های مختلف حیات یک نابودی دست‌جمعی را تجربه کرده‌اند! و عجیب‌تر آن‌که به‌نظر می‌رسد این نابودی گسترده به تناوب، آن هم با بازه‌های زمانی مشخص روی داده است. به‌راستی چرا چنین شده بود؟ یکی از ساکنان قدیمی زمینِ کهن، ظاهرا دایناسورهایی عظیم بودند اما یک‌باره از صحنه گیتی محو شدند! چرا؟! این معما دهه‌هاست که دانشمندان حوزه‌های مختلف از زمین‌شناسی و زیست‌شناسی گرفته تا نجوم و اخترفیزیک را به خود مشغول کرده است.
یکی از نظریه‌هایی که به‌نظر می‌رسد مقبولیت بیشتری دارد سناریوی برخورد یک سنگ آسمانی بزرگ با زمین است. حدود 66میلیون سال پیش یک سیارک به ابعاد یک شهر با زمین برخورد کرد و دهانه‌ای به قطر دست‌کم 200کیلومتر ایجاد شد. موج انفجار ناشی از این برخورد و گردوغبار برخاسته از آن کل پیکره زمین را دربرگرفت؛ آن هم برای دهه‌ها. آنچنان که تقریبا نور خورشید نمی‌توانست به سطح زمین برسد و به‌تدریج گونه‌های گیاهی و بعد هم سایر جانداران از بین رفتند. محاسبات نشان می‌دهد در نتیجه این برخورد و نرسیدن نور خورشید دمای عمومی زمین حدود 28درجه کاهش یافت؛ یعنی یک فاجعه تمام‌عیار کیهانی!
اما محل برخورد این سنگ آسمانی کجاست؟ دانشمندان منطقه‌ای را در خلیج مکزیک شناسایی کردند که به‌نظر می‌رسد ناشی از چنین برخوردی باشد؛ یک دهانه برخوردی عظیم در بستر دریا که «چیک‌چیلو» نام دارد ولی شواهد قطعی نبود. به‌تازگی دانشمندان نتایج جدیدترین یافته‌ها درباره این دهانه برخوردی را منتشر کرده‌اند که به نظر می‌رسد در حال دستیابی به راز نابودی دایناسورها هستیم.
حدود چهارسال پیش از این دهانه برخوردی در خلیج‌مکزیک در بستر دریا نمونه‌برداری شد و این نمونه‌ها در آزمایشگاه‌های مختلف موردبررسی قرار گرفت؛ به‌ویژه تعیین ترکیبات شیمیایی آنها موردنظر بود. در سنگ‌های آسمانی معمولا عناصری وجود دارد که برخی از آنها در زمین و پوسته‌اش بسیار نادرند. در نتیجه اگر در ناحیه‌ای از زمین اثری از چنین عناصری یافت شود، دلیل محکمی است که آن منطقه برخورد با یک سنگ آسمانی را تجربه کرده است.
دانشمندان پس از تجزیه‌وتحلیل نمونه‌های این دهانه برخوردی که نتایج آن به‌تازگی منتشر شد در کمال شگفتی مشاهده کردند که فراوانی عنصر ایریدیوم بسیار زیاد است. ایریدیوم در سیارک‌ها فراوان است اما در پوسته‌زمین خیلی نادر است. همچنین در نمونه‌های موجود، فراوانی سایر عناصرِ متناظر با سیارک‌ها نیز کشف شد. از سوی دیگر سن‌سنجی این ناحیه نیز در تطابق با همان بازه زمانی موردنظر است. این یافته‌ها جملگی نشان می‌دهد که دهانه برخوردی چیک‌چیلو در خلیج‌مکزیک به دنبال یک برخورد عظیم کیهانی به‌وجود آمده است.