یکی دو سال پیش خبری در رسانه‌ها منتشر شد مبنی‌بر این‌که سریالی با عنوان «زنگی» با محوریت زندگی طیب حاج‌رضایی قرار است ساخته شود. طیب حاج‌رضایی را خیلی‌ها می‌شناسند. او از باستانی‌کارهای تهران و یکی از شخصیت‌های تاثیرگذاری است که در ۱۶خرداد ۱۳۴۲ همراه ۴۰۰ نفر دیگر به جرم برهم‌زدن نظم عمومی دستگیر و سپس به اعدام محکوم شد. طبق خبرهای منتشرشده، محمدرضا شفیعی تهیه‌کنندگی این سریال را برعهده داشت و مجید آسودگان فیلمنامه سریال را به نگارش درآورد که تا به امروز خبر جدیدی از ساخت این مجموعه منتشر نشده است. صرفا بیان شد که تحقیقات پیرامون ساخت این سریال همراه یک تیم پژوهشی از سال ۱۳۹۸ آغاز و در دو مقطع به‌صورت تاریخ شفاهی و مکتوب صورت گرفت و در نهایت، پاییز سال ۱۳۹۹ نگارش طرح این سریال آغاز و اسفند سال گذشته، سیناپس نهایی زنگی تحویل گروه فیلم و سریال شبکه سه سیما شد. حتی کارگردان آن هم هنوز مشخص نشده و مدتی است خبر تازه‌ای هم از این پروژه منتشر نشده است. پیگیری‌های ما نیز از تهیه‌کننده به نتیجه‌ای نرسید. فقط در خلاصه داستان آن آمده بود: «قدم، برای گرفتن انتقام گذشته سراغ طیب‌خان می‌آید اما گرفتار حرمت نون‌ونمک می‌شود و سپس دل به دختری می‌سپارد و در کار عشق نیز از تیغ و خنجر باک نیست ... .»
باید منتظر بود و دید چه سرنوشتی در انتظار این پروژه است و آیا به مرحله تولید خواهد رسید یا نه.

اواخر دهه 80 قدرت‌ا... بزرگی تله‌فیلمی را با عنوان «طیب» با بازی زنده‌یاد حسن جوهرچی و جعفر دهقان ساخت و بارها از شبکه‌های مختلف سیما پخش شد که در آن جعفر دهقان نقش طیب را بازی می‌کرد. داستان فیلم در مورد طیب حاج‌رضایی است که در دوران قبل از انقلاب در شهر تهران برای خود اسم و رسمی داشته و به جوانمردی از او یاد می‌شده و فرد نیکوکاری بوده است. طیب با کسانی که به مردم عادی زور می‌گویند مقابله می‌کند و دست مستمندان را می‌گیرد. طیب و دوستانش در ماه محرم علی‌رغم مخالفت رژیم شاه هیأت‌های عزاداری را به خیابان‌ها می‌آورند. این امر به مذاق سلطنت خوش نمی‌آید. رژیم تصمیم می‌گیرد با نزدیک کردن طیب به رژیم از او و نام او سوءاستفاده کند. طیب در اینجا مرتکب اشتباه شده و با نزدیک شدن به آدم‌های رژیم و همکاری با آنها به وجهه مثبت خود در میان مردم لطمه می‌زند. اما در جریان 15خرداد به خود آمده و با شرکت در تظاهرات علیه رژیم شاه و همراه کردن عده زیادی از مردم با خود خط بطلان بر اشتباهات گذشته‌اش می‌کشد. طیب به زندان می‌افتد و ... .


محمد رحمانی، پژوهشگر تاریخ معاصر معتقد است که در زمینه ساخت آثار نمایشی و مستند در این زمینه بی‌توجهی شده‌‌است. وی در گفت‌وگو با جام‌جم درباره این‌که چقدر این وقایع ظرفیت داستانی و قابلیت به تصویر کشیده شدن در یک اثر نمایشی را دارد، عنوان می‌کند: از منظر تاریخی 15خرداد چند نکته دارد که در واقع نقطه حرکت جنبش انقلابی مردم است. پیش از آن تلقی کنشگران سیاسی این بود که حاکمیت پهلوی قابلیت اصلاح دارد اما 15 خرداد در واقع نقطه‌عطف است.
وی ادامه می‌دهد: حتی نوع حرکت امام هم بعد از این تاریخ و اتفاقاتش تغییر می‌کند. یعنی نوع ادبیات امام بعد از آن روز به سمت تغییر حکومت می‌رود. اگر پیش از آن خطابشان به محمدرضا پهلوی آقای شاه بود، از آن به بعد این ادبیات تغییر می‌کند. بنابراین وقایعی که در آن دوران هست قابلیت پرداختن دارد که تا به امروز نسبت به آن بی‌توجهی شده‌‌است.
رحمانی همچنین می‌گوید: متاسفانه نکته‌ای که دوستان سینمایی و تلویزیونی ما به آن دقت نمی‌کنند این است که به قدری که برای تولید یک اثر زمان می‌گذارند، برای پیش‌تولید آن زمان و انرژی هزینه نمی‌کنند. اغلب یک داستان تخیلی انتخاب می‌کنند که فقط جنبه عاطفی دارد و به صورت جسته گریخته اشاراتی هم به وقایع تاریخی می‌کند. البته این مساله صرفا در فضای داستانی وجود ندارد و در مستند هم این اتفاق افتاده‌است. یعنی آثار شاخصی در زمینه مستند با این موضوع نداریم. بنابراین در این زمینه خیلی
کم‌کاری کردیم.


می توان گفت تنها مجموعه‌ای که توانست تا حدودی به جزئیات وقایع آن سال‌ها بپردازد، «معمای شاه» به کارگردانی محمدرضا ورزی بود که یک فیلم سینمایی و یک مینی‌سریال از دل آن درآمد که قرار است مینی‌سریال «قیام» در چهارقسمت، آخر هفته روی آنتن برود. از همین رو با محمدرضا ورزی در این باره گفت‌وگو کرده‌ایم. او به نکاتی اشاره کرد که خواندن آن خالی از لطف نیست.
 شما مجموعه‌های بسیاری درباره وقایع تاریخ معاصر ساخته‌اید. به خصوص این‌که در مجموعه معمای شاه تا حدودی توانستید نگاه مفصلی به اتفاقات 15خرداد داشته باشید. به نظر شما چرا چنین وقایعی در آثار نمایشی مغفول مانده‌است؟
 درباره بخش اول سوالتان باید عرض کنم که من در «معمای شاه» سعی کردم خیلی مفصل به وقایع 15خرداد بپردازم. به قدری مفصل که باعث شد شبکه‌یک فیلمی سینمایی و یک مینی‌سریال را از دل این مجموعه خارج کند و من هم تدوین مجدد انجام دادم و هر دو را با عنوان «قیام» تحویل شبکه دادم.
 بخش دوم سوال من را پاسخ ندادید. چرا کمتر کارگردانی تمایل به تصویر کشیدن این وقایع دارد؟
 به نظر من می‌توان از زوایای مختلف به اتفاقات 15خرداد پرداخت. هم از زوایای یک درام سیاسی-اجتماعی می‌تواند باشد و هم تاثیرات این وقایع روی قصه. البته فقط به این واقعه کم پرداخته نشده، مگر به وقایع 17شهریور چقدر توانسته‌ایم بپردازیم؟  یا چقدر به کودتای 28مرداد پرداخته شده؟
 سوال من همین است. آیا قابلیت ساخت یک اثر نمایشی را ندارند یا این‌که دسترسی به منابع موثق در این‌باره امکان‌پذیر نیست؟
اجازه بدهید پاسخ این پرسش را به‌صراحت بیان کنم. وقتی یک کارگردانی مثل من حرکتی در این زمینه انجام می‌دهد و بعد هجمه‌های بسیاری وارد می‌شود، او را تضعیف و تخریب می‌کنند.بنابر این طبیعی است که فیلمساز دیگر ترغیب و تشویق نمی‌شود باز به همان سمت حرکت کند.
 پس منظور شما این است به خاطر عواقبی که دارد، کمتر کارگردانی تصمیم به ساخت آثاری از این دست می‌کند؟
بله. برای این‌که برای من اتفاق افتاده است. بخش خصوصی که دست به ساخت چنین کارهایی نمی‌زند. بخش‌های دولتی مثل بنیاد سینمایی فارابی است که باید کارهایی برای انقلاب اسلامی بسازد. اما شما برای من نام ببرید که در این چند سال ما چند اثر نمایشی را برای انقلاب دیده ایم که بنیاد فارابی بانی آن باشد؟ اصلا بنیاد سینمایی فارابی قرار نیست قصه‌هایی را تولید کند که بخش خصوصی هم می‌تواند تولید کند. یا بخش‌های فرهنگی که در بنیاد شهید یا حوزه هنری تبلیغات اسلامی قرار دارد! البته منظور من این نیست که در این سال‌ها هیچ کاری نکرده‌اند. اتفاقا حوزه هنری این اواخر اقداماتی در حوزه دفاع مقدس انجام داد. اما این میزان امکانات با خروجی همخوانی ندارد.
به نظر شما دلیلش چیست و اصولا چرا کارگردانی که در این مسیر قدم برمی دارد، مورد هجمه‌های بسیاری قرار می‌گیرد؟ آیا این اتفاق فقط مربوط به ساخت آثار نمایشی درباره تاریخ معاصر است؟
اصلا بحث تاریخ معاصر نیست. بحث این است که اگر شما نگرش‌تان را با نگرش انقلاب همسو کنید، این اتفاق می‌افتد و برای من هم افتاده است. از دوستان دیگر بی‌اطلاعم. من هر کاری را که سعی کردم در مسیر انقلاب انجام بدهم، یک تیم پرواز تشکیل دادند و بمباران کردند و به آشیانه برگشتند (می‌خندد). البته اصلا مهم نیست. چون من کار خودم را انجام می‌دهم. اعتقاد دارم کاری را که می‌خواهم انجام بدهم، نمی‌تواند بدون حواشی باشد. بار اولی نبوده که درگیر این مسائل می‌شوم، بار آخرم هم نخواهد بود. با تمام مسائل و حواشی که همراهم بوده همچنان علاقه‌مندم درباره انقلاب آثار نمایشی فاخری بسازم. به‌عنوان مثال می‌خواستم درباره برشی از زندگی مرحوم آیت‌ا... طالقانی فیلم سینمایی بسازم. هر ارگانی که رفتم کار نکرد!
دلیلش چه بود؟
 واقعا نمی‌دانم. حتی فکر کردم دلیلش خودم هستم و از من خوش‌شان نمی‌آید. حتی می‌خواستم درباره صدمین سالگرد کودتای سوم آگوست 1299فیلمی سینمایی بسازم که به مدیر یکی از ارگان‌ها گفتم اگر از من خوشتان نمی‌آید، من طرح و اسناد و مدارک را می‌دهم که یک نفر دیگر بسازد. غرض من این نیست که حتما من بسازم. غرض من این بود که آن اتفاق ساخته شود. اما این مدیر جوان به ظاهر انقلابی حتی جواب پیام من را هم نداد! در صورتی که صهیونیست‌ها مناسبتی را داشته باشند، به قدری کار برای آن مناسبت می‌سازند و پروپاگاندا می‌کنند که همه را ترغیب به دیدن کنند. آن وقت ما که در کشورمان انقلاب کردیم و کلی وقایع و شخصیت‌های تاریخی داریم که می‌توانیم بسازیم در این زمینه کار نمی‌کنیم. اتفاقا یکی از علاقه‌مندی‌های من همیشه این بوده که یک سینمایی جهانی درباره امام خمینی(ره) بسازم.
 البته شما در مجموعه معمای شاه هم تصویرسازی خوبی از امام خمینی(ره) داشتید.
بله به قدری تصویرسازی درستی بود که حتی دشمنان هم نتوانستند بگویند این شخصیت، امام خمینی نیست. به هر حال ما تجربیاتی داریم که خوب است از آن استفاده شود. اما هنوز حمایتی نشده تا بتوانم یک فیلم سینمایی جهانی بسازم. فقط می‌توانم بگویم دم صداوسیما گرم که تنها ارگانی است که پای این‌طور آثار ایستاد و کار کرد و هنوز هم علاقه‌مند است در این زمینه کارهایی را بسازد. اما رسالت سینمایی که ندارد و باید نهادهای دیگر در این زمینه حمایت کنند.
 برای ساخت بخش وقایع 15 خرداد که در معمای شاه به تصویر کشیدید، از چه منابعی استفاده کردید؟
بر اساس کتاب «نهضت امام خمینی» نوشته سید‌حمید روحانی که بسیار کتاب پراهمیتی است. به این خاطر که خود نویسنده در برخی وقایع حضور داشته است. ما منابع موثقی از این دست زیاد داریم که می‌توانیم با رجوع به آنها آثار خوبی را بسازیم. فقط نیاز به یک همت عالی است. می‌توانم بگویم سریال «رعنا» هنوز هم یکی از آثار درخشان استاد میرباقری در زمینه انقلاب است که به یکی از آثار ماندگار تاریخی تلویزیون تبدیل شده است. یعنی آثار خوبی در تلویزیون در این زمینه تولید شده، اما می‌توان از فیلمسازان جوان‌تر و پر‌انرژی و مسلط و با‌استعداد دعوت کرد که سریال و تله‌فیلم‌های خوبی بسازند. چون ما پتانسیل خوبی در این زمینه داریم و می‌توانیم برای نسل‌های آینده تاریخ را به روایت جذابی
تعریف کنیم.