بسته پیشنهادی جام‌جم به سریال‌سازان تلویزیون
یک نفر تاریخ را فیلم کند!
مومنان دربار فرعون
ماجرا چیست؟
دو جوان از خاندان‌های وابسته به دربار پهلوی، به نام‌های بهمن حجت‌كاشانی (عضو نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی و برادرزاده سپهبد علی حجت كاشانی، رئیس تربیت بدنی رژیم پهلوی) و كاترین عدل (دختر پروفسور یحیی عدل، پزشك نزدیك به دربار و سناتور) به زندگی عیاشانه و دور از مذهبشان پشت كرده و به سمت مذهب گرایش پیدا می‌كنند. بهمن و كاترین با یكدیگر ازدواج كرده و برای فرار از زندگی سابقشان و روی آوردن به معنویت، از شهر فاصله گرفته و در روستای خرم‌دره (نزدیك كاشان) به كشاورزی و آموزش‌های اسلامی به روستاییان و البته تبلیغات علیه رژیم پهلوی می‌پردازند. پس از مدتی، ساواك به این زن و شوهر جوان مشكوك شده و با حمله به غاری كه آنها در آن ساكن بودند، كاترین عدل را به شهادت می‌رسانند.
بهمن هم چندی بعد، در حالی كه مخفیانه به تهران آمده و قصد ترور شاه را داشت، توسط ساواك شناسایی شد و در یك درگیری مسلحانه به شهادت رسید.
چرا ساخته شود؟
ماجرای كاترین و بهمن، از جمله عجیب‌ترین داستان‌های واقعی تاریخ معاصر است. دختر و پسری جوان كه در خانواده‌هایی اعیان و اشرافی زندگی می‌كردند به اسلام روی می‌آورند و در این راه حتی جان خود را از دست می‌دهند. این دو آنقدر به عزم استوار دینی گرایش پیدا كردند كه حتی كاترین عدل در یكی از دیدارهایش با شاه، چشم در چشم او می‌دوزد و به شاه می‌گوید به اسلام رو بیاور! فراز و نشیب‌های این زندگی و داستان نسبتا بكر، سوژه جذابی برای هر كارگردانی خواهد بود؛ درامی عاشقانه و پلیسی كه احتمالا خیلی‌ها درگیر آن خواهند شد.
كتاب هم در موردش داریم؟
رمان «وقت معلوم» نوشته مهدی كفاش كه نامزد جایزه ادبی جلال آل‌احمد هم شد، با محوریت زندگی كاترین عدل و همسرش بهمن حجت‌كاشانی نوشته شده است.
جلاد شاه
ماجرا چیست؟
اسم ساواک که می‌آید همه بی‌درنگ زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری و شکنجه‌های انقلابیون در آن را در ذهن مجسم می‌کنند. شکنجه‌هایی که وحشیانه بودن آنها به قدری بود که اشک هر شنونده‌ای را در می‌آورد و لرزه بر اندام او می‌انداخت. برخورد خشن نصیری با مخالفان شاه نام او را با ساواک عجین کرده است.
نعمت‌ا... نصیری سال 1289 شمسی در سمنان به دنیا آمد. مرور زندگی پر فراز و فرود نصیری از ورودش به دانشکده پیاده نظام تا رسیدن به فرماندهی گارد سلطنتی توجه هرکسی را به این شخصیت نظامی روزگار پهلوی جلب می‌کند. نصیری مامور ابلاغ فرمان عزل مصدق از نخست‌وزیری تا ابلاغ فرمان انتصاب زاهدی به این مقام که به دست شاه امضا شده بود را برعهده داشت و پس از آن هم در ماجرای کودتای 32 توسط دولت به زندان افتاد و پس از بازگشت شاه از ایتالیا به کشور از زندان آزاد شد و به مقام سرتیپی ارتقا درجه یافت.
همزمان با ریاست شهربانی کل کشور، فرماندار نظامی تهران و حومه شد و در سرکوب مخالفان نقش فعالی داشت. او که وفاداری خود به شاه را در مقاطع مختلف ثابت کرده بود، پس از ترور حسنعلی منصور به عنوان معاون نخست‌وزیر و رئیس ساواک معرفی شد. تاسیس کمیته مشترک ضدخرابکاری در ابتدای دهه 50 در دوران نصیری صورت گرفت که تصویر شکنجه‌های وحشیانه محصول دست این دوران است.
چرا ساخته شود؟
نعمت‌ا... نصیری با توجه به اینکه شخصیتی نزدیک به دربار شاه است و زندگی پر فراز و فرودی داشته که یکی از آنها مطرح شدن به عنوان یک گزینه برای ازدواج با مادر فرح (همسر محمدرضا پهلوی) بود می‌تواند سوژه جالبی برای روایت انقلاب از درون سیستم پادشاهی باشد. شخصیتی که در خونریزی برای اعلام وفاداری هیچ حد و مرزی نمی‌شناخت.
کتاب هم در موردش داریم؟
برای مطالعه بیشتر کتاب «ساواک» اثر مظفر شاهدی از موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در دسترس است که مروری بر شکل‌گیری و فعالیت‌های سازمان اطلاعات و امنیت کشور در دوران پهلوی داشته است.
گوهر در خون
ماجرا چیست؟
رضاشاه پهلوی در اواسط دوران حکومت خود بعد از سفری حدودا یک ماهه به ترکیه و دیدار با کمال آتاتورک، تحت تاثیر اقدامات ضددین او قرار گرفته و در بازگشتش به ایران بنا را بر آن می‌گذارد تا با مظاهر دین‌داری مبارزه کرده و مردم را سراسر فرنگی‌مآب کند و بر همین اساس سلسله‌دستوراتی از جمله اجباری شدن کلاه‌شاپو و کشف حجاب را به مردم ایران ابلاغ کرد.
در پی این رفتارها و زندانی کردن حاج آقا حسین قمی از علمای بزرگ معترض به این اقدامات، مردم مشهد به اعتراض نسبت به رفتار رضاخان بر می‌آیند و در مسجد گوهرشاد بست می‌نشینند. سخنران شهیر آن روزگار مشهد یعنی شیخ محمدتقی بهلول در میان مردم علیه حکومت رضاخانی سخنرانی می‌کند. رضاخان هم پس از اطلاع از این اقدام مردم مشهد دستور سرکوب تحصن‌کنندگان را می‌دهد که در پی آن، چند صد نفر از مردم در مسجد گوهرشاد به شهادت می‌رسند و شیخ محمدتقی بهلول نیز سال‌ها از کشور متواری شد.
چرا ساخته شود؟
واقعه مسجد گوهرشاد از آن دست وقایع عجیب تاریخ ایران است که به دلیل گذشت زمان زیاد از آن علیرغم بزرگی جنایت مورد غفلت بسیار قرار گرفت. اثری با محوریت شیخ محمد تقی بهلول و مبارزات عجیب او علیه رژیم پهلوی قطعا جزو یکی از مهمترین آثار تلویزیون خواهد بود.
کتاب در موردش داریم؟
چهار کتاب «مردمان قصه کنند»، «مسجد گوهرشاد در آیینه هنر»، «دریا و آتش» و «ماه در آینه» از جمله کتاب‌هایی هستند که به این موضوع پرداخته‌اند.
یك خواهر چریك
ماجرا چیست؟
طاهره دباغ با نام اصلی مرضیه حدیدچی چریك مسلح و زندانی سیاسی در زمان حكومت پهلوی، در دوران تبعید امام خمینی در پاریس محافظ شخصی خانواده ایشان و پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، از بنیانگذاران سپاه پاسداران و سپس نماینده مجلس شورای اسلامی شد.
او یكی از زنانی است كه توسط ساواك، دستگیر و مورد شكنجه‌های وحشتناكی قرار گرفت. حدیدچی در خاطراتش از آن دوران می‌گوید: «شكنجه‌ها با سیلی و توهین و به‌تدریج با شلاق و باتوم و فحاشی جانفرسا شروع شد. چند بار دست و پایم را به صندلی بستند و مهار كردند و كلاهی آهنی یا مسی بر سرم گذاشته و بعد جریان الكتریسیته با ولتاژهای متفاوت به بدنم وارد می‌كردند كه موجب رعشه و تكان‌های تند پیكرم می‌شد. شلاق و باتوم، كار متداول و هر روز بود كه گاهی به شكل عادی و گاهی حرفه‌ای صورت می‌گرفت. در مواقع حرفه‌ای آنقدر شلاق بر كف پاهایم می‌زدند كه از هوش می‌رفتم. بعد با پاشیدن آب هوشیارم كرده مجبور می‌كردند راه بروم كه پاهایم ورم نكند.» ساواك، او را به دلیل شدت جراحات آزاد كرد تا در صورت فوت، مرگ او طبیعی جلوه داده شود اما «خواهر طاهره» توانست زنده بماند و با كمك شهید محمد منتظری از ایران گریخت.
او در خارج از كشور هم به مبارزه ادامه داد و به آموزش چریكی مبارزان فلسطینی و لبنانی می‌پرداخت. حدیدچی بعد از پیروزی انقلاب، فرمانده سپاه همدان، فرمانده سپاه غرب كشور و... بود و به همراه آیت‌ا... جوادی‌آملی، نامه امام به گورباچف را به وی ابلاغ كرد.
چرا ساخته شود؟
یك زن و این همه تلاش و مبارزه آن هم در سطوح بالای چریكی در هر جای جهان باشد قطعا یك اسطوره است و داستان‌های زیادی از او نقل می‌شود. حدیدچی از آن دسته زنانی است كه هر فصل زندگی، می‌تواند یك سریال جذاب را به خوبی سامان دهد.
كتاب هم در موردش داریم؟
خاطرات مرضیه حدیدچی را محسن كاظمی گردآوری كرده و انتشارات سوره مهر در اسفند 90 آن را در ۳۴۲ صفحه به چاپ رسانده‌است.
صندوقچه اسرار شاه
ماجرا چیست؟
بی‌راه نیست اگر بگوییم صندوقچه اسرار شاه بوده است. اسدا...خان عَلَم، امیر قاینات سال‌های سال رده‌های بالایی در حكومت پهلوی داشت و از 1341 كه به مقام نخست‌وزیری رسید تا اواسط سال 56 كه به دلیل بیماری‌اش از وزارت دربار استعفا داد از همه چیز شاه مطلع بود. با ورود اسدا... علم به دربار، قدرت شاه در سپهر سیاسی بیش از پیش فزونی گرفت و دربار با كنار گذاشتن قانون اساسی مشروطه، سلطنت را به حكومت تبدیل كرد.
علم از سال 56 برای درمان به آمریكا رفت و فروردین 57 درگذشت تا نتواند سرنگونی حكومتی را ببیند كه خودش یكی از معماران آن بود.
چرا ساخته شود؟
هر چند علم تا آخرین لحظات زندگی‌اش برای محمدرضا پهلوی یك خادم وفادار بود، اما در همان زمان كه محرم اسرار شاه بود، به شكل محرمانه یادداشت‌هایش را روزانه می‌نوشت و هر چند وقت یك بار بدون آن‌كه سر و صدایش را در آورد به بانكی در سوئیس می‌فرستاد تا در صندوق امانات برایش نگهداری شود. او در وصیت‌نامه‌اش خطاب به وارثانش نوشت یادداشت‌هایش پس از مرگش و زمانی كه دیگر خاندان پهلوی در كشور حاكم نبودند، منتشر شود.
چند ماه بعد از مرگ علم، پیش‌بینی‌اش در مورد پهلوی‌ها به وقوع پیوست و محمدرضا سرنگون شد.
خانواده علم هم ده سال بعد از انقلاب، این یادداشت‌ها را علنی كرده و در هفت جلد منتشر كردند. این خاطرات از آن جهت اهمیت دارد كه اولا روایت یكی از نزدیك‌ترین افراد به شاه است و ثانیا به دلیل انتشار در خارج از ایران، اتهاماتی مانند ساختگی بودن به آن نمی‌چسبد و
تا كنون نیز كسی صحت انتساب این یادداشت‌ها به علم را زیر سوال
نبرده است.
با آنچه از جایگاه عَلَم و دقت او در نگارش وقایع دربار گفتیم می‌توان تصور كرد ساخت اثری كه از زاویه نگاه او راوی بخش مهمی از تاریخ ایران باشد چه جذابیتی خواهد داشت.
در سریال معمای شاه، سعید و سپند امیرسلیمانی، نقش او را بازی
كردند.
كتاب هم در موردش داریم؟
مجموعه هفت‌جلدی «یادداشت‌های علم»، در داخل ایران توسط نشر «كتاب‌سرا» منتشر شده و در دسترس عموم قرار دارد.
ماجرا چیست؟
دو جوان از خاندان‌های وابسته به دربار پهلوی، به نام‌های بهمن حجت‌كاشانی (عضو نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی و برادرزاده سپهبد علی حجت كاشانی، رئیس تربیت بدنی رژیم پهلوی) و كاترین عدل (دختر پروفسور یحیی عدل، پزشك نزدیك به دربار و سناتور) به زندگی عیاشانه و دور از مذهبشان پشت كرده و به سمت مذهب گرایش پیدا می‌كنند. بهمن و كاترین با یكدیگر ازدواج كرده و برای فرار از زندگی سابقشان و روی آوردن به معنویت، از شهر فاصله گرفته و در روستای خرم‌دره (نزدیك كاشان) به كشاورزی و آموزش‌های اسلامی به روستاییان و البته تبلیغات علیه رژیم پهلوی می‌پردازند. پس از مدتی، ساواك به این زن و شوهر جوان مشكوك شده و با حمله به غاری كه آنها در آن ساكن بودند، كاترین عدل را به شهادت می‌رسانند.
بهمن هم چندی بعد، در حالی كه مخفیانه به تهران آمده و قصد ترور شاه را داشت، توسط ساواك شناسایی شد و در یك درگیری مسلحانه به شهادت رسید.
چرا ساخته شود؟
ماجرای كاترین و بهمن، از جمله عجیب‌ترین داستان‌های واقعی تاریخ معاصر است. دختر و پسری جوان كه در خانواده‌هایی اعیان و اشرافی زندگی می‌كردند به اسلام روی می‌آورند و در این راه حتی جان خود را از دست می‌دهند. این دو آنقدر به عزم استوار دینی گرایش پیدا كردند كه حتی كاترین عدل در یكی از دیدارهایش با شاه، چشم در چشم او می‌دوزد و به شاه می‌گوید به اسلام رو بیاور! فراز و نشیب‌های این زندگی و داستان نسبتا بكر، سوژه جذابی برای هر كارگردانی خواهد بود؛ درامی عاشقانه و پلیسی كه احتمالا خیلی‌ها درگیر آن خواهند شد.
كتاب هم در موردش داریم؟
رمان «وقت معلوم» نوشته مهدی كفاش كه نامزد جایزه ادبی جلال آل‌احمد هم شد، با محوریت زندگی كاترین عدل و همسرش بهمن حجت‌كاشانی نوشته شده است.
جلاد شاه
ماجرا چیست؟
اسم ساواک که می‌آید همه بی‌درنگ زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری و شکنجه‌های انقلابیون در آن را در ذهن مجسم می‌کنند. شکنجه‌هایی که وحشیانه بودن آنها به قدری بود که اشک هر شنونده‌ای را در می‌آورد و لرزه بر اندام او می‌انداخت. برخورد خشن نصیری با مخالفان شاه نام او را با ساواک عجین کرده است.
نعمت‌ا... نصیری سال 1289 شمسی در سمنان به دنیا آمد. مرور زندگی پر فراز و فرود نصیری از ورودش به دانشکده پیاده نظام تا رسیدن به فرماندهی گارد سلطنتی توجه هرکسی را به این شخصیت نظامی روزگار پهلوی جلب می‌کند. نصیری مامور ابلاغ فرمان عزل مصدق از نخست‌وزیری تا ابلاغ فرمان انتصاب زاهدی به این مقام که به دست شاه امضا شده بود را برعهده داشت و پس از آن هم در ماجرای کودتای 32 توسط دولت به زندان افتاد و پس از بازگشت شاه از ایتالیا به کشور از زندان آزاد شد و به مقام سرتیپی ارتقا درجه یافت.
همزمان با ریاست شهربانی کل کشور، فرماندار نظامی تهران و حومه شد و در سرکوب مخالفان نقش فعالی داشت. او که وفاداری خود به شاه را در مقاطع مختلف ثابت کرده بود، پس از ترور حسنعلی منصور به عنوان معاون نخست‌وزیر و رئیس ساواک معرفی شد. تاسیس کمیته مشترک ضدخرابکاری در ابتدای دهه 50 در دوران نصیری صورت گرفت که تصویر شکنجه‌های وحشیانه محصول دست این دوران است.
چرا ساخته شود؟
نعمت‌ا... نصیری با توجه به اینکه شخصیتی نزدیک به دربار شاه است و زندگی پر فراز و فرودی داشته که یکی از آنها مطرح شدن به عنوان یک گزینه برای ازدواج با مادر فرح (همسر محمدرضا پهلوی) بود می‌تواند سوژه جالبی برای روایت انقلاب از درون سیستم پادشاهی باشد. شخصیتی که در خونریزی برای اعلام وفاداری هیچ حد و مرزی نمی‌شناخت.
کتاب هم در موردش داریم؟
برای مطالعه بیشتر کتاب «ساواک» اثر مظفر شاهدی از موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در دسترس است که مروری بر شکل‌گیری و فعالیت‌های سازمان اطلاعات و امنیت کشور در دوران پهلوی داشته است.
گوهر در خون
ماجرا چیست؟
رضاشاه پهلوی در اواسط دوران حکومت خود بعد از سفری حدودا یک ماهه به ترکیه و دیدار با کمال آتاتورک، تحت تاثیر اقدامات ضددین او قرار گرفته و در بازگشتش به ایران بنا را بر آن می‌گذارد تا با مظاهر دین‌داری مبارزه کرده و مردم را سراسر فرنگی‌مآب کند و بر همین اساس سلسله‌دستوراتی از جمله اجباری شدن کلاه‌شاپو و کشف حجاب را به مردم ایران ابلاغ کرد.
در پی این رفتارها و زندانی کردن حاج آقا حسین قمی از علمای بزرگ معترض به این اقدامات، مردم مشهد به اعتراض نسبت به رفتار رضاخان بر می‌آیند و در مسجد گوهرشاد بست می‌نشینند. سخنران شهیر آن روزگار مشهد یعنی شیخ محمدتقی بهلول در میان مردم علیه حکومت رضاخانی سخنرانی می‌کند. رضاخان هم پس از اطلاع از این اقدام مردم مشهد دستور سرکوب تحصن‌کنندگان را می‌دهد که در پی آن، چند صد نفر از مردم در مسجد گوهرشاد به شهادت می‌رسند و شیخ محمدتقی بهلول نیز سال‌ها از کشور متواری شد.
چرا ساخته شود؟
واقعه مسجد گوهرشاد از آن دست وقایع عجیب تاریخ ایران است که به دلیل گذشت زمان زیاد از آن علیرغم بزرگی جنایت مورد غفلت بسیار قرار گرفت. اثری با محوریت شیخ محمد تقی بهلول و مبارزات عجیب او علیه رژیم پهلوی قطعا جزو یکی از مهمترین آثار تلویزیون خواهد بود.
کتاب در موردش داریم؟
چهار کتاب «مردمان قصه کنند»، «مسجد گوهرشاد در آیینه هنر»، «دریا و آتش» و «ماه در آینه» از جمله کتاب‌هایی هستند که به این موضوع پرداخته‌اند.
یك خواهر چریك
ماجرا چیست؟
طاهره دباغ با نام اصلی مرضیه حدیدچی چریك مسلح و زندانی سیاسی در زمان حكومت پهلوی، در دوران تبعید امام خمینی در پاریس محافظ شخصی خانواده ایشان و پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، از بنیانگذاران سپاه پاسداران و سپس نماینده مجلس شورای اسلامی شد.
او یكی از زنانی است كه توسط ساواك، دستگیر و مورد شكنجه‌های وحشتناكی قرار گرفت. حدیدچی در خاطراتش از آن دوران می‌گوید: «شكنجه‌ها با سیلی و توهین و به‌تدریج با شلاق و باتوم و فحاشی جانفرسا شروع شد. چند بار دست و پایم را به صندلی بستند و مهار كردند و كلاهی آهنی یا مسی بر سرم گذاشته و بعد جریان الكتریسیته با ولتاژهای متفاوت به بدنم وارد می‌كردند كه موجب رعشه و تكان‌های تند پیكرم می‌شد. شلاق و باتوم، كار متداول و هر روز بود كه گاهی به شكل عادی و گاهی حرفه‌ای صورت می‌گرفت. در مواقع حرفه‌ای آنقدر شلاق بر كف پاهایم می‌زدند كه از هوش می‌رفتم. بعد با پاشیدن آب هوشیارم كرده مجبور می‌كردند راه بروم كه پاهایم ورم نكند.» ساواك، او را به دلیل شدت جراحات آزاد كرد تا در صورت فوت، مرگ او طبیعی جلوه داده شود اما «خواهر طاهره» توانست زنده بماند و با كمك شهید محمد منتظری از ایران گریخت.
او در خارج از كشور هم به مبارزه ادامه داد و به آموزش چریكی مبارزان فلسطینی و لبنانی می‌پرداخت. حدیدچی بعد از پیروزی انقلاب، فرمانده سپاه همدان، فرمانده سپاه غرب كشور و... بود و به همراه آیت‌ا... جوادی‌آملی، نامه امام به گورباچف را به وی ابلاغ كرد.
چرا ساخته شود؟
یك زن و این همه تلاش و مبارزه آن هم در سطوح بالای چریكی در هر جای جهان باشد قطعا یك اسطوره است و داستان‌های زیادی از او نقل می‌شود. حدیدچی از آن دسته زنانی است كه هر فصل زندگی، می‌تواند یك سریال جذاب را به خوبی سامان دهد.
كتاب هم در موردش داریم؟
خاطرات مرضیه حدیدچی را محسن كاظمی گردآوری كرده و انتشارات سوره مهر در اسفند 90 آن را در ۳۴۲ صفحه به چاپ رسانده‌است.
صندوقچه اسرار شاه
ماجرا چیست؟
بی‌راه نیست اگر بگوییم صندوقچه اسرار شاه بوده است. اسدا...خان عَلَم، امیر قاینات سال‌های سال رده‌های بالایی در حكومت پهلوی داشت و از 1341 كه به مقام نخست‌وزیری رسید تا اواسط سال 56 كه به دلیل بیماری‌اش از وزارت دربار استعفا داد از همه چیز شاه مطلع بود. با ورود اسدا... علم به دربار، قدرت شاه در سپهر سیاسی بیش از پیش فزونی گرفت و دربار با كنار گذاشتن قانون اساسی مشروطه، سلطنت را به حكومت تبدیل كرد.
علم از سال 56 برای درمان به آمریكا رفت و فروردین 57 درگذشت تا نتواند سرنگونی حكومتی را ببیند كه خودش یكی از معماران آن بود.
چرا ساخته شود؟
هر چند علم تا آخرین لحظات زندگی‌اش برای محمدرضا پهلوی یك خادم وفادار بود، اما در همان زمان كه محرم اسرار شاه بود، به شكل محرمانه یادداشت‌هایش را روزانه می‌نوشت و هر چند وقت یك بار بدون آن‌كه سر و صدایش را در آورد به بانكی در سوئیس می‌فرستاد تا در صندوق امانات برایش نگهداری شود. او در وصیت‌نامه‌اش خطاب به وارثانش نوشت یادداشت‌هایش پس از مرگش و زمانی كه دیگر خاندان پهلوی در كشور حاكم نبودند، منتشر شود.
چند ماه بعد از مرگ علم، پیش‌بینی‌اش در مورد پهلوی‌ها به وقوع پیوست و محمدرضا سرنگون شد.
خانواده علم هم ده سال بعد از انقلاب، این یادداشت‌ها را علنی كرده و در هفت جلد منتشر كردند. این خاطرات از آن جهت اهمیت دارد كه اولا روایت یكی از نزدیك‌ترین افراد به شاه است و ثانیا به دلیل انتشار در خارج از ایران، اتهاماتی مانند ساختگی بودن به آن نمی‌چسبد و
تا كنون نیز كسی صحت انتساب این یادداشت‌ها به علم را زیر سوال
نبرده است.
با آنچه از جایگاه عَلَم و دقت او در نگارش وقایع دربار گفتیم می‌توان تصور كرد ساخت اثری كه از زاویه نگاه او راوی بخش مهمی از تاریخ ایران باشد چه جذابیتی خواهد داشت.
در سریال معمای شاه، سعید و سپند امیرسلیمانی، نقش او را بازی
كردند.
كتاب هم در موردش داریم؟
مجموعه هفت‌جلدی «یادداشت‌های علم»، در داخل ایران توسط نشر «كتاب‌سرا» منتشر شده و در دسترس عموم قرار دارد.
