پردیس «مغز من» در هفته آگاهی از مغز در باغ كتاب تهران برای بازدید عموم امروز گشایش یافت
گشتی در مغز از مسیر باغ كتاب
هفته آگاهی از مغز برنامهای جهانی است كه در سراسر دنیا، اواخر اسفند برگزار میشود. اما در كشور ما بهدلیل همزمان شدن آن با آغاز سال جدید، این رویداد در هفته اول اسفند برگزار میشود. امسال نیز هفته آگاهی از مغز با هدف افزایش آگاهی جامعه از ساختار، توانمندیها و بیماریهای مغزی از چهارم تا دهم اسفند 97 به همت ستاد توسعه علوم و فناوری شناختی در حال برگزاری است. از آنجا كه مهمترین هدف از برگزاری این رویداد ترویجی، ارتقای آگاهی عموم جامعه در رابطه با شناخت ساختار و عملكرد مغز و آگاهی از بیماریهای مغز است، ستاد توسعه علوم شناختی با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اقدام به احداث مجموعه آموزشی تجربه محور در مجموعه باغ كتاب تهران برای آشنایی كودكان و نوجوانان با مغز و عملكردهای متنوع آن كرده است. این مجموعه امروز هشتم اسفند 97 با حضور جمعی از مقامات كشوری افتتاح شد و آماده ارائه خدمات به تمام علاقهمندان است.
شاید با شنیدن اسم این مجموعه منتظر ورود به فضایی مشابه مغز انسان و تجربه اتفاقات و واكنشهای درون مغز از نزدیك باشید. اما طراحی فضای كلی این مجموعه سادهتر از چنین انتظاری است. در طراحی بخشهای مختلف پردیس مغز من از مسیرهای پیچخورده استفاده شده است تا حس ساختار مغز را تداعی كند. با این حال احساس ما بیشتر شبیه ورود به فضایی با طراحی مدرن با انواع مولاژهای مغزی بود.
دكتر محمدرضا نوروزی، طراح و مجری فنی پردیس مغز من كه سابقه طراحی مجموعههای علمی دیگری مانند مركز علم دارآباد و گنبد مینا را نیز در كارنامه دارد، علت این سادگی را محدودیت در فضا و بودجه اجرایی آن میداند و تصریح میكند: طرح مفهومی این مجموعه به مراتب مفصلتر از چیزی است كه در حال حاضر به مرحله اجرا رسیده است. البته در ادامه در صورت تقاضای ستاد میتوانیم چند ابزار دیگر را نیز تا سال آینده به این فضا اضافه كنیم.
وی در ادامه میافزاید: برای طراحی بخشهای مختلف این موزه تلاش كردیم تمام مراكز علمی و موزههای مغز را در ده سال گذشته مورد بررسی قرار دهیم. بخشی از این بررسیها با بازدید حضوری انجام شد و در برخی موارد با مكاتباتی كه با مسؤولان مراكز داشتیم، اطلاعات مورد نیاز را به دست آوردیم. بیشترین ایدهها را از مركز علمی موقت مغز در توكیوی ژاپن و بخش مغز شهر علم پاریس بهدست آوردیم. البته هیچیك از بخشهای این پردیس به صورت كامل از جایی الگوبرداری نشده و تمام طراحیها و ایدههای خلاقانه آن مربوط به تیمهای طراحی خودمان است. اما ایدههای كلی و اصول اولیه را از برآیند مجموعه اطلاعات بهدست آمده از بررسی سایر موزههای مغز و مراكز علم كشورهای مختلف پیادهسازی كردیم.
اجرای این طرح حدود سه ماه طول كشیده و به گفته دكتر نوروزی، حاصل تلاش شبانهروزی تیمهای معماری، گرافیك، نرمافزار و اجرای سازه در كنار یكدیگر است. از نظر او تجربه طراحی و پیادهسازی این مجموعه چالش جذابی بوده است كه با حمایت خوب ستاد توسعه علوم شناختی دستیافتنی شد.
شناخت بهتر مغز از مسیر بازی و تجربه
پردیس مغز من از پنج بخش اصلی تشكیل شده است. در بخش اول با ساختار مغز كه بخش عمده پردیس را به خود اختصاص داده است با كمك مولاژهای مختلف، پازل سهبعدی، و تصاویر آموزشی و حتی دستگاه امآرآی شبیهسازیشده با شكل، ابعاد، وزن و عملكرد بخشهای مختلف مغز آشنا میشویم. در ادامه با بخش سلولی مغز و آشنایی با ساختار سلولهای عصبی روبهرو میشویم. در بخش عملكرد شناختی مغز نیز با انجام چند بازی مختلف با اعمال شناختی و خطاهای مغز آشنا میشویم. مجسمهای بزرگ و عجیب به شكل یك انسان نامتوازن در این بخش توجه بازدیدكنندگان را به خود جلب میكند و شاید از بهترین قسمتهای موزه برای گرفتن عكس یادگاری باشد.
دكتر رضا پناهی، ناظر علمی پردیس مغز من، در مورد این مجسمه توضیح میدهد: این مجسمه از مفهوم علمی به نام همونكلوس به معنی مرد عجیب و نامتوازن پیادهسازی شده است. مفهومی كه همونكلوس به ما میگوید این است كه توانایی مغز ما به میزان مساوی بین اندامها و بخشهای مختلف تقسیم نمیشود. برخی اندامهای پركاربرد مانند دستها و زبان سهم بیشتری از فعالیت مغز را در مقابل اندامی مانند پا به خود اختصاص میدهند. در قسمتهای دیگر بخش شناخت نیز تلاش كردهایم بازدیدكنندگان با تجربهكردن، فعالیت شناختی و خطاهای ادراكی مغز را به خوبی درك كنند.
در بخش مغزهای متفاوت با مغز حیوانات گوناگون، مغز انسان در سنین مختلف و همچنین مغزهایی كه دچار بیماریهای مغزی شدهاند آشنا میشویم. در نهایت به بخش مغزهای آینده میرسیم. در این بخش فناوریهای روز دنیا در حوزه فعالیتهای مغزی و شناختی مانند فوتبالدستی ذهنی و درمانهای روز مانند درمان پاركینسون با كمك باتریهای تولیدكننده پالسهای الكتریكی برای انتقال پیام عصبی تجربه میشوند.
دكتر پناهی با اشاره به پیشرفتهای وسیع كشورهای مختلف برای درمان بیماریها و استفاده از قدرت ذهن برای انجام كارهای مختلف حتی هدایت جتهای جنگنده تصریح میكند: در حال حاضر بیشترین سرمایهگذاریهای كشورها در حوزه علوم شناختی برای استفاده از تواناییهای بینظیر مغز اختصاص یافته است. ما نیز با معرفی گوشهای از این پیشرفتها به صورت مفاهیمی قابل تجربه به دنبال ایجاد جرقه در ذهنهای خلاق نوجوانان برای توسعه كشور در حوزه مغز
بودیم.
دكتر نوروزی با اشاره به گرانقیمت بودن تجهیزات مورد نیاز برای تجهیز بیشتر بخش مغزهای آینده به جامجم میگوید: تیم اجرایی ما امكان موزهای كردن تجهیزات مختلف خارج از رده در مراكز پژوهشی را دارد و در صورت همكاری دانشگاهها و مراكز تحقیقاتی برای اهدای تجهیزات به پردیس، میتوانیم این بخش را بیشتر گسترش دهیم.
ایدهای که خیلی زود به نتیجه رسید
علوم شناختی و مطالعات عملكرد مغز از جمله علوم همگراست كه در سالهای اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. گفته میشود در سالهای آینده این علوم تعیینكننده آینده و عامل پیشرفت كشورها خواهند بود. در كشور ما نیز ستاد توسعه علوم و فناوریهای شناختی از هفت سال پیش درجهت مطالعه در مرزهای دانش در این رشته آغاز به كار كرده است.
از آنجا كه آموزش كودكان و نوجوانان مهمترین بخش فرهنگسازی علمی در كشورها بهشمار میآید، از سال 96 ایدهای برای راهاندازی مركزی تجربهمحور برای آموزش كودكان و نوجوانان و ایجاد انگیزه در آنها برای ورود به حوزه علوم شناختی در این ستاد مطرح شد. این ایده پس از بررسی تمام جوانب و نمونههای مشابه در نقاط مختلف دنیا، پردازش شد و طراحی اولیه آن شكل گرفت. پس از اعمال تغییرات لازم و اجرای این طرح در باغ كتاب تهران، در نهایت پردیس مغز من امروز در هفته آگاهی از مغز آماده بهرهبرداری شده است. این مجموعه از این پس در اختیار باغ كتاب خواهد بود تا به دانشآموزان و علاقهمندان ارائه خدمات كند. برای بازدید از این مجموعه پس از مراجعه به باغ كتاب تهران باید به بخش باغ علم نوجوان مراجعه كنید.
حسین روش، مدیر اجرایی پیشین ستاد توسعه علومشناختی با اشاره به موارد فوق درخصوص بودجه اختصاص یافته برای احداث این مجموعه به جامجم میگوید: پردیس مغز من با هزینهای بالغ بر یكمیلیارد و 200 میلیون تومان آماده بهرهبرداری شده است. این مبلغ از محل اعتبارات ستاد و همچنین حمایت معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری تامین شده است.
حسین روش همچنین با تاكید بر ایرانی بودن تجهیزات و سازههای مورد استفاده در این پردیس، تصریح میكند: این مجموعه در مدت بسیار كوتاهی ساخته شد و به مرحله بهرهبرداری رسید كه نشاندهنده توانمندی بالای صنعتگران و فناوران ایرانی است. البته در حال حاضر مرحله اول این مجموعه راهاندازی شده و در ادامه در صورت استقبال، شاهد گسترش آن خواهیم بود.
دکتر خرازی: این نمونه اولیه در احداث مجموعههای علمی تجربهگراست
دكتر كمال خرازی، دبیر ستاد توسعه علوم و فناوریهای شناختی پس از بازدید از مجموعه مغز من از آن بهعنوان تجربهای جدید، متفاوت و قابلقبول یاد كرد و پیشنهاداتی برای افزایش فعالیتهای تعاملی مجموعه به مسؤولان اجرایی آن ارائه كرد. وی در گفتوگو با جامجم میگوید: مجموعه پردیس مغز من این امكان را فراهم كرده كه جوانان و نوجوانان از طریق كسب تجربه با مغز خود بیشتر آشنا شوند. البته این نمونه اولیه برای احداث مجموعههای تجربهگرای علوم جدید در كشور است و امیدواریم روند گسترش آن ادامهدار باشد. توسعه چنین مراكزی میتواند به شناخت بهتر جوانان از علوم جدید منجر شده و موجب ارتقای آینده علمی كشور شود.
پرویز كرمی، مشاور معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و دبیر ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانشبنیان، به جامجم میگوید: یكی از اهداف اصلی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری فرهنگسازی، ترویج و عمومیسازی علوم است. در حال حاضر علوم بینرشتهای و همگرا (علوم شناختی، فناوری نانو، زیستفناوری و فناوری اطلاعات و ارتباطات) در سراسر جهان از اهمیت ویژهای برخوردارند. ما نیز در معاونت علمی و فناوری با كمك ستادهای زیرمجموعه خود در حال تلاش هستیم این علوم را به بهترین شكل توسعه دهیم و در مورد آنها فرهنگسازی كنیم. پردیس مغز من مثالی از همین تلاشهاست كه به همت ستاد علوم شناختی و با كمك باغ كتاب تهران شكل گرفته است. وی در ادامه تصریح میكند: هدف اصلی از ایجاد این مجموعه تجربهمحور، آشنا كردن نوجوانان و ایجاد جاذبههایی در ذهن آنان است كه از سن پایین بهدنبال یافتن راههایی برای آشنایی بیشتر با عملكرد مغزشان بوده و در پی یافتن راههایی برای درك بهتر تسلط ذهن بر انسان یا ذهن بر اشیا یا همان هوش مصنوعی باشند. در واقع شاید نوجوانان بهصورت اتفاقی وارد این موزه شوند، اما پس از ورود و كسب اطلاعات بیشتر به صورت جهتدار به دنبال افزایش آگاهی خود در زمینه علوم شناختی خواهند بود.
کرمی در ادامه ضمن ابراز خرسندی از كیفیت طراحی و اجرای پردیس مغز من از دنبالهدار بودن این پروژه خبر میدهد و میافزاید: در حال حاضر بخش اول این طرح عملیاتی شده و به مرور شاهد گسترش آن و افزایش امكاناتش خواهیم بود. مشاور معاون علمی و فناوری رئیس جمهور، همچنین به آمادگی معاونت علمی و ستاد علوم شناختی برای راهاندازی پردیسهای مشابه در سایر شهرهای كشور خبر میدهد و تصریح میكند: این برنامه از كلانشهرها آغاز خواهد شد. البته تحقق این برنامه به همكاری شهرداریها و حمایت آنان از این طرحهای دانشگستر نیاز خواهد داشت.